تورّق در سطح

لیزنا، دکتر حمیدرضا جمالی مهموئی، رئیس پژوهشکده علوم اطلاعات، پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران و استادیار دانشگاه تربیت معلم تهران : "یکی از اساتید انگلیسی تعریف می کرد که در خانه روی مبل نشسته بوده و مطالعه می کرده است و دخترش نیز روی مبل دیگری کنترل تلویزیون در دست، دائم کانالهای تلویزیون را عوض می کرده تا اینکه حوصله پدر از تعویض پی در پی کانال توسط دخترش سر می رود و خطاب به او می گوید "نمی توانی تصمیم بگیری کدام کانال را می خواهی تماشا کنی؟!" و دختر در پاسخ می گوید "پدر، من دارم همه را تماشا می کنم."

این حکایت به شکلی نمادین نشاندهنده رفتار اطلاعاتی نسل جدیدِ انس گرفته با فضای دیجیتال و نیز تا حدودی بیانگر رفتار اطلاعاتی اکثر کسانی است که در دنیای دیجیتال در پی اطلاعات هستند. چنین رفتاری را به شکلی کلّی می توان "تورق در سطح" نامید. این رفتار، که البته نباید و نمی توان آن را به همه تعمیم داد دارای ویژگی هایی است. مهمترین ویژگی آن حرکت در سطح و به صورت افقی به جای حرکت در عمق و به صورت عمودی است. کاربران به دلایل مختلف که کشف آنها نیاز به پژوهش دارد ترجیح می دهند که حرکت سطحی داشته باشند تا حرکت در عمق. علتش شاید عادت به سطحی خوانی، کم حوصلگی و یا عدم احساس نیاز باشد. این رفتار فقط مربوط به اطلاعات متفرقه و غیر علمی نیست بلکه حتی در مورد مجلات الکترونیکی نیز برخی پژوهشها نشان داده اند که بیش از 60 درصد کاربران مجله های الکترونیکی بیش از سه صفحه از وبگاه مجله را مشاهده نمی کنند.

ویژگی دیگر این رفتار، عدم وفاداری به یک منبع اطلاعاتی است. یک دلیل این عدم وفاداری شاید تنوع چشمگیر منابع اطلاعاتی در محیط وب باشد. بسیاری از کاربران تنها یک بار از یک وبگاه و منبع اطلاعاتی استفاده می کنند بدون اینکه هرگز به آن بازگردند. کاربران همچون یک توپ بسکتبال از وبگاهی به وبگاه دیگر می جهند.

یکی از عواملی که بر شکل گیری این رفتار تأثیر داشته است نقش جستجو در اطلاع جویی و وابستگی رو به افزایش کاربران به استفاده از ابزارهای کاوش برای یافتن اطلاعات است. مشاهده تعداد کمی از صفحات یک وبگاه و یا تکرار نکردن استفاده از یک منبع اطلاعاتی را نمی توان به خودی خود یک ویژگی منفی تلقی کرد. تصور کنید که شما در گوگل جستجویی انجام می دهید و گوگل در پاسخ به جستجوی شما، صفحه ای از صفحات درونی یک پایگاه علمی را به شما ارائه می کند و شما تنها با مشاهده یک صفحه و دور زدن تمام صفحاتی از آن پایگاه که در حالت طبیعی برای رسیدن به صفحه مورد نیازتان باید از آنها بگذرید، نیازتان را برطرف می کنید. از سوی دیگر بازگشتن یا بازنگشتن شما به آن وبگاه یا مجله در دفعات بعد وابسته به این است که موتور کاوش یا ابزار جستجویی که استفاده می کنید شما را به آنجا هدایت کند یا خیر.

اینکه این گونه رفتارها تحت چه شرایطی و در اثر چه عواملی شکل می گیرند، چه ویژگیهایی دارند و چه پیامدهایی برای طراحی نظامهای اطلاعاتی دارند، نکاتی هستند که پژوهشگران حوزه رفتار اطلاعاتی و تعامل انسان و اطلاعات شایسته است به آنها بپردازند."

جمالی مهموئی، حمیدرضا. « تورّق در سطح» پایگاه خبری کتابداری و اطلاع رسانی ایران (لیزنا). سخن هفته شماره 13. 11 بهمن 1389.