بازهم چالشهای آموزش

لیزنا، دکتر مهدی علیپور حافظی، عضو هیأت علمی پژوهشکده علوم اطلاعات پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، با مقدمه چینی در اهمیت آموزش وقت عزیزتان را نمی­گیرم و تنها به مهمترین عناصر مهم و تاثیر گذار این مقوله اشاره می­کنم. از جمله عناصر مهم و تأثيرگذار آموزش مي­توان به عناصري مانند آموزش­دهنده، آموزش­گيرنده، محتواي آموزشي، ابزارهاي آموزشي، و كانال يا كانال­هاي ارتباطي اشاره كرد.

علوم كتابداري و اطلاع­رساني، همچون بسیاری از رشته­هاي علمي، از جمله علومي است كه در زمينه آموزش  در ایران با چالش­هاي مهمی مواجه است. ب با سیاستهای آموزش عالی در 20 سال گزشته مبنی بر توسعه کمی بک جانبه ، در عمل حفظ کیفیت آموزشی در نظام آموزش عالی بسیار سخت و حتی دست نایافتنی به نظر می رسد. علاوه بر این تحولات فنآورانه باعث ايجاد تغييراتي در تمام جوانب اين رشته و به تبع آن در آموزش اين رشته شده است. با توجه به نياز بازار كار به آشنايي فارغ التحصيلان اين رشته با فنآوري­هاي روز، توجه به كسب چنين مهارت­هايي در اين رشته از اهميت روزافزوني برخوردار گشته است.

از جمله اقداماتي كه در جهت حل مشکلات در سطح برنامه­ريزي انجام گرفته، مي­توان به اقدام به تدوين سرفصل­هاي جديد در مقاطع كارشناسي و كارشناسي ارشد در سالهاي 1382-1384 اشاره كرد. اين اقدام باعث شد تا دروس جديدي به واحدهاي پيشين اضافه شود. با توجه به بررسي­هايي كه انجام گرفت سعي شد تا دروس جديد متناسب با نياز روز جامعه باشند. از جمله اين تغييرات مي­توان به ارائه دو گرايش مديريت اطلاعات و مديريت فنآوري اطلاعات در مقطع كارشناسي ارشد اشاره كرد كه داراي سرفصل­هايي نسبتاً متفاوت نسبت به گرايش­هاي پيشين بودند. تعيين اينكه تغييرات جديد تا چه حد توانسته­اند به نيازهاي جامعه پاسخگو باشند و همسو با فنآوري­ها نو باشند ، نياز به گذشت زمان و بررسي­هاي علمي دارد. ولي به نظر مي­رسد كه تغييرات انجام گرفته به تنهايي نمي­توانند تأثيرگذار باشند. از اين رو به نظر مي­رسد فعاليت­هاي مكملي نيز در اين راستا بايد بوقوع بپيوندند تا شاهد تأثيرات ارزشمندي در اين زمينه باشيم. از جمله اين اقدامات بايد به دو موردي كه در زير اشاره مي­شود توجه داشته باشيم.

با توجه به تغييرات سريع و دائمي تحولات فنآورانه به نظر مي­رسد كه فعاليت انجام گرفته بايد مستمر باشند. به اين معني كه بايد همواره نسبت به ايجاد تغييرات در سرفصل­هاي مقاطع مختلف اين رشته اقدام نماييم و اين اقدام را نه به عنوان اقدامي مقطعي بلكه به عنوان اقدامي بلکه اقدامی مستمر در نظر داشته باشیم.. در این زمینه چالش بزرگ کمبود و حتی نبود استاد برای تدریس دروس جدید و حتی برگزار شدن کلاسها با نام جدید دروس ولی با محتوایی کهنه خواهد بود. نگاهي اجمالي به فرآيند جذب اساتيد هیأت علمي در دانشگاه­ها و نيز اساتيد موجود در گروه­هاي آموزشي نشانگر وجود معظلاتي در اين زمينه مي­باشد.

از طرفي نيز فرآيند طولاني جذب اعضاي هیأت علمي در دانشگاه­ها كه در شرايط عادي حدود دو سال مي­باشد باعث تحليل انگيزه كانديداهاي عضويت در هیأت علمي در صورت جذب خواهد شد. از اين رو، بسياري از اوقات شاهد گروه­هاي آموزشي هستيم كه با وجود دارا بودن دانشجويان كارشناسي ارشد (به تعداد زياد) داراي اعضاي هیأت علمي معدودي هستند كه توانايي پاسخگويي به خيل عظيم نيازهاي دانشجويان را ندارند. حتي با گذر از اين قضيه و با وجود تعداد كافي اعضاي هیأت علمي، اغلب گروه­هاي آموزشي شاهد عدم وجود تخصص­هاي مورد نياز براي تدريس دروس مورد نظر هستيم. همين امر باعث مي­شود تا دانشجويان فارغ التحصيل در گروه­هاي آموزشي مذكور فاقد توانايي­هاي مورد انتظار باشند. براي پوشش معظل مذكور پيشنهادات متعددي را مي­توان ارائه داد كه در صورت اقبال مي­توانند تا حدودي راهگشا باشند. هر چند ريشه اصلي اين معظل فرهنگي است و بسياري از اساتيد ما خود را علامه دهر مي­دانند و صاحب نظر در تمامي مباحث مي­باشند. ولي واقعيت اين است كه روند توسعه علمي در جهان باعث تخصصي­تر شدن تمامي علوم شده است و هيچ متخصصي نمي­تواند ادعا كند كه عالم به تمام علوم حوزه تخصصي خود است و تنها مي­تواند به يك حوزه تخصصي خاص وارد شده و طي مسير كند، هر چند در غير اينصورت نمي­تواند به علوم روز در آن حوزه تخصصي احاطه داشته باشد. به هر حال براي رفع معظل مذكور در صورت رفع معظل فرهنگي مذكور، استفاده از اساتيد مدعو و يا گردشي شدن اساتيد در دانشگاه­ها و حتي در مورد برخي از دروس استفاده از اساتيد بين رشته­اي مي­توانند راهگشا باشند.

پيشنهاد مهم ديگر در اين زمينه ايجاد تغييرات در محتواي درسي سرفصل­هاي موجود است كه به نظر مي­رسد مورد غفلت واقع شده است. نگاهي به محتواهاي ارائه شده در هر يك از دروس نشان مي­دهد كه قدیمی شده و کهنه هستند و همين کهنگی باعث شده تا شاهد عدم تناسب دانش فارغ التحصيلان اين رشته با علم روز و نياز جامعه باشيم. به روز رساني محتواها و استفاده از منابع علمي مناسب و جديد در مباحث مطرح شده در هر يك از واحدهاي درسي به خودي خود باعث روزآمدي دانش فارغ التحصيلان اين رشته علمي خواهد شد. به نظر مي­رسد كه ايجاد تحولاتي در اين بخش مي­تواند بسيار تأثيرگذارتر از ايجاد تغييرات در ساير حوزه­ها باشد.

بنابراين پيشنهاد مي­شود تا در كنار ايجاد تغييرات مداوم در سرفصل­هاي مقاطع مختلف به فكر ايجاد تغييرات و به­روز رساني محتواهاي هر يك از واحدهاي درسي در اين رشته باشيم. البته تدريس محتواهاي جديد نيز نياز به دانش جديد در اساتيد اين حوزه­ها مي­باشد كه در مواردي شاهد به روز نبودن دانش اساتيد هستيم. از اين رو، پيشنهاد مي­شود تا اقداماتي در راستاي به روز رساني دانش اساتيد انجام گيرد. تغييرات مذكور در كنار ايجاد تغييرات در ساير عناصري كه در مقدمه بحث حاضر اشاره شدند، مي­توانند در ارتقاء سطح كيفي آموزش اين حوزه علمي راهگشا باشند.

این نکته را هم ناگفته نگذاریم که بحث ما آموزش بود وگر نه کمبود محیط­هایی برای کاربرد آموخته­ها و آموزش حرفه­ای نیز از مشکلات موجود است که از دایره این سر سخن خارج است و در فرصت­های بعدی بدان پرداخته خواهد شد.

علیپور حافظی، مهدی. «باز هم  چالشهای آموزش». پایگاه تحلیلی خبری لیزنا. سخن هفته شماره 17. 9 اسفند 1389.