پُست داک چیست؟

لیزنا، داریوش علیمحمدی، عضو هیأت علمی گروه مطالعات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تربیت معلم: ماهیت و کارکرد پُست داک در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی اخیراً محل بحث و اختلاف نظر شده است. بر اساس تعریف ویکی پدیا، پُست داک دوره ای پژوهشی است. دانش آموختگان دکترا تا پنج سال پس از فارغ التحصیلی می توانند این دوره را طی کنند.

هدف آن تعمیق تخصص فرد با استفاده از مهارت ها و روش های جدید است. هر دوره پُست داک بر اساس مأموریتِ پژوهشیِ یک سازمان، تعریف و اجرای آن منجر به تولید چند اثر می شود. محقق در طول دوره زیر نظر یک استاد راهنما کار می کند و حقوق می گیرد. در برخی کشورها، دوره پُست داک ختم به دریافت گواهینامه رسمی می شود؛ حال آنکه در سایر کشورها اینگونه نیست (15). در ایالات متحده آمریکا، تقریباً 89000 نفر در دوره های پُست داک فعالیت می کنند؛ و گذراندن پُست داک به عنوان شغلی موقت تا زمانی که فرد کار دائمی بیابد، به امری عادی تبدیل شده است (4).

به منظور ابهام زدایی از این مفهوم در جامعه کتابداری و اطلاع رسانی ایران، پژوهشی در مقیاس خرد طراحی و اجرا شد. در این پژوهش، مدیران دپارتمان های کتابداری و اطلاع رسانی مورد تأیید انجمن کتابداری آمریکا[1] و مؤسسه رسمی حرفه مندان کتابداری و اطلاع رسانی بریتانیا[2] با طرح سه پرسش به قرار ذیل مورد مشورت واقع شده اند؛ تا مشخص شود که آیا پُست داک را یک دوره آموزشی می دانند یا یک شغل پژوهشی؟ و نیز تکلیف داد و گرفت شهریه و حقوق در چنین دوره ای چیست؟

?Is Postdoctoral an educational degree or a temporary research job

? Does the researcher pay tuition fees for the Postdoctoral

?Does the researcher gain salary for the Postdoctoral

بررسی پاسخ های دریافتی نشان می دهد که پُست داک یک شغل پژوهشی موقت به حساب می آید؛ این دوره، ماهیت آموزشی ندارد و به همین دلیل، محقق از پرداخت شهریه معاف است؛ و در نقطه مقابل، از حقوق و مزایا نیز بهره مند خواهد شد. برای مثال، جِفری اِم. اِستانتون[3] از دانشگاه سیراکی یوز[4] پُست داک را شغلی یک تا سه ساله می داند که دانش آموخته دکترا پیش از ورود رسمی به دانشگاه یا یک آزمایشگاه تحقیقاتی اختیار می کند (10). سیموس رُس[5] از دانشگاه تورونتو[6] نیز همین باور را دارد و می افزاید این دوره ندرتاً پنج تا هفت سال به طول می انجامد (8). میلانی جِی. نورتون[7] از دانشگاه می سی سی پی جنوبی[8] به روشنی ابراز می دارد که پُست داک مدرک تحصیلی نیست (5). دِبورا اِی. تورِس[9] از دانشگاه سنت کاترین[10] پرداخت شهریه را رد می کند. زیرا محقق پُست داک پیشتر دوره آموزشی اش (دکترا) را به پایان رسانده است (13). کارول تِنوپیر[11] از دانشگاه تِنِسی[12] و دایتمار وُلفرام[13] از دانشگاه ویسکانسین[14] معتقدند محقق پُست داک می تواند در کنار فعالیت تحقیقاتی، تدریس هم داشته باشد (12 و 16). بِت اِم. پاسکُف[15] از دانشگاه ایالتی لوئیزیانا[16] محل پرداخت حقوق پژوهشگر را بودجه معمول مؤسسه میزبان و / یا گرانت می داند (7). کارول تنوپیر مأخذ آن را به گرانت های خارج از دانشگاه باز می گرداند (12). اَندرو دیلون[17] از دانشگاه تِگزاس[18] نیز همین گونه می اندیشد؛ و در عین حال تأکید می کند که گاهی محقق با گرانت خودش برای گذراندن پُست داک به دانشگاه مراجعه می کند (3). در این میان، جِفری اِم. اِستانتون مقدار حقوق دریافتی یک محقق پُست داک را کمتر از یک استادیار و بیشتر از یک دانشجوی دکترای بورسیه می داند (10).

علاوه بر این، کاوش متون رشته و وب نیز باور رایج میان اهل فن را تأیید می کند. جستجوی پایگاه اطلاعاتی LISTA نشان می دهد که واژه postdoctoral پنج بار در کنار واژه پژوهشگر (2، 6، 9، 11 و 14) و یک بار در کنار واژه دانشمند (1) به کار رفته است. همچنین، وارسی عبارت های ذیل که به ترتیبِ اولویت، بیشترین رواج را میان ناشران اطلاعات در وب داشته اند، نشان می دهند که در جوامع علمی انگلیسی زبان، پُست داک را بیشتر از اینکه ماهیتاً دانشجویی بدانند یک فعالیت پژوهشی تلقی می کنند:

1. Postdoctoral fellow (5180000)
2. Postdoctoral researcher (1720000)
3. Postdoctoral scholar (578000)
4. Postdoctoral scientist (440000)
5. Postdoctoral student (63200)

اگر از اندک اختلاف نظرها چشم پوشی کنیم، بر اساس یافته ها می توان اذعان داشت که پُست داک یک شغل پژوهشی موقت است که در ازاء انجامش حقوق دریافت می شود؛ و حتی اگر به دریافت گواهینامه ختم شود نمی توان آن را یک دوره آموزشی و گواهینامه محتملش را مدرک یک دوره تحصیلی دانست.

References

Borrego, A.; Barrios, M.; Villarroya, A. and Olle, C. (2010). Scientific output and impact of postdoctoral scientists: a gender perspective. Scientometrics, Vol. 83, Issue. 1, pp. 93-101.

CLIR Announces Post-Doctoral Fellowship in Scholarly Information Resources for Humanists. (2004). D-Lib Magazine, Vol. 10, Issue. 1, p. 1.

Dillon, Andrew. Re: A Research About Postdoc. E-mail to Dariush Alimohammadi. 24 Jully 2011.

National Postdoctoral Association. (2011). What is a Postdoc? Available at: http://www.nationalpostdoc.org/policy/what-is-a-postdoc (accessed July 25, 2011).

Norton, Melanie J. (2011). Re: A Research About Postdoc. E-mail to Dariush Alimohammadi. 5 August 2011.

O'grady, T. B. and Pauline, S. (2011). Postdoctoral Scholars: A Forgotten Library Constituency? Science & Technology Libraries, Vol. 30, Issue. 1, pp. 76-79.

Paskoff, Beth M. (2011). Re: A Research About Postdoc. E-mail to Dariush Alimohammadi. 6 August 2011.

Ross, Seamus. (2001). Re: A Research About Postdoc. E-mail to Dariush Alimohammadi. 1 August 2011.

Somerville, A. N. (1984). Computer searching by chemistry and pharmacology graduate students, post-doctoral fellows, and faculty at a research university. ChemicalInformation Bulletin, Vol. 36, Issue. 2, p. 24.

Stanton, Jeffrey M. (2001). Re: A Research About Postdoc. E-mail to Dariush Alimohammadi. 1 August 2011.

Streatfield, D. A. and Wilson, T. D. (2010).  Information Literacy Training for Postgraduate and Postdoctoral Researchers: a National Survey and its Implications. Libri: International Journal of Libraries & Information Services, Vol. 60, Issue. 3, pp. 230-240.

Tenopir, Carol. Re: A Research About Postdoc. E-mail to Dariush Alimohammadi. 24 Jully 2011.

Torres, Deborah A. (2011). Re: A Research About Postdoc. E-mail to Dariush Alimohammadi. 5 August 2011.

Trzeciak, J. and MacLachlan, J. S. (2001). Noah Engaging the Campus Community Through New Roles and New Relationships: The McMaster University Library Postdoctoral Fellowship Program. College & Undergraduate Libraries, Vol. 18, Issue. 2/3, pp. 200-212.

Wikipedia. (2011). Postdoctoral research. Available at: http://en.wikipedia.org/wiki/Postdoctoral_research (accessed July 25, 2011).

Wolfram, Dietmar. Re: A Research About Postdoc. E-mail to Dariush Alimohammadi. 24 Jully 2011

علیمحمدی، داریوش.« پُست داک چیست؟». پایگاه تحلیلی خبری لیزنا. سخن هفته شماره 41. 31 مرداد 1390.

[1]. American Library Association (ALA)

[2]. Chartered Institute of Library and Information Professionals (CILIP)

[3]. Jeffrey M. Stanton

[4]. Syracuse University

[5]. Seamus Ross

[6]. University of Toronto

[7]. Melanie J. Norton

[8]. The University of Southern Mississippi

[9]. Deborah A. Torres

[10]. St. Catherine University

[11]. Carol Tenopir

[12]. The University of Tennessee

[13]. Dietmar Wolfram

[14]. University of Wisconsin

[15]. Beth M. Paskoff

[16]. Louisiana State University

[17]. Andrew Dillon

[18]. The University of Texas