اگر آموزش هنجارین آنگاه آموزش ناهنجار

لیزنا، داریوش علیمحمدی، عضو هیأت علمی گروه مطالعات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تربیت معلم: در "سرشت هنجارین رشد آموزش کتابداری و اطلاع رسانی ایران" نشان داده شد که آموزش رشته در ایران از مرتبه رشد فراتر نرفته و در همین رشد نصفه و نیمه نیز قائم بذات نبوده و هنجارین شده است. در این یاددشت برآنم تا برخی از پیامدهای آموزش هنجارین را برشمارم؛ آنچنانکه اندوه مندانه به آموزش ناهنجار انجامیده است:

تعدد گروه ها: تکرار برنامه اکثریت در راه اندازی دوره های مختلف تحصیلی منجر به تعدد گروه ها خواهد شد. این تکثیر قارچ گونه البته در نبود نهاد ارزیاب (انجمنی تثبیت شده) شتاب بیشتری به خود می گیرد (23). چنین پدیده ای تا کنون در ایران، بنگلادش و هند مشاهده و گزارش شده است (11 و 20). حتی با یک حساب سرانگشتی هم می توان مشکل را دریافت. کافی است جمعیت ایالات متحده آمریکا، بریتانیا و کانادا (بیش از 407 میلیون نفر) به عنوان سه کشور توسعه یافته را با جمعیت ایران (75 میلیون نفر) در مقام کشوری در حال توسعه به نسبت برخورداری از گروه های آموزشی کتابداری و اطلاع رسانی مقایسه کنیم. در سه کشور یاد شده مجموعاً 75 گروه اعتبارسنجی شده وظیفه تربیت متخصصان اطلاع رسانی را بر عهده دارند، حال آنکه ایران به تنهایی 71 گروه را در اختیار دارد (32)؛ آن هم گروه هایی که اگر روزی اعتبارسنجی شوند مجور فعالیت بسیاری شان باید لغو شود. در هند تعداد گروه ها بسیار بیشتر ذکر شده است؛ 106 (7)، 107 (2 و 25)، 120 (24)، 133 (26) و 141 (12). پیامد ناخوشایند این تکثیر قارچ گونه، بیکاری عده بیشماری از دانش آموختگان خواهد بود که اگر در موقعیت کار هم قرار بگیرند ناتوان از مقابله با چالش های نوین حرفه هستند (10، 19 و 27). تحت چنین شرایطی تعجب آور است که هنوز عده ای افزایش کمی گروه ها را پیشنهاد می دهند (15).

کمبود مدرسان شایسته: یکی از ملاک های کسب امتیاز در فرایند اعتبارسنجی در اختیار داشتن مدرسان صاحب صلاحیت به تعداد کافی است. در یک گروه ایده آل به طور معمول بیش از یک نفر برای ارائه یک درس یا هدایت یک پروژه تحقیقاتی وجود دارد. در کنار اساتید تمام وقت، دعوت از دیگر مدرسان نیز بر توانمندی گروه می افزاید. تعدد و تنوع مدرسان بهره وری آموزش را در پی خواهد داشت. بالعکس، آنچه در نتیجه تکثیر قارچ گونه رخ می دهد قحط الرجال است. در برخی کشورها از جمله ایران هنوز می توان گروه های آموزشی متعددی را یافت که با مسأله تأمین هیئت علمی به عنوان یکی از ابتدایی ترین نیازهایشان مواجه هستند (4، 5، 7، 9، 11، 13، 18، 20، 23، 24، 25، 26، 27، 28، 29 و 30).

تأکید صرف بر آموزش: در دانشگاه های پیشرو، پژوهش مهمتر از آموزش است. به همین ترتیب، در دوره های تحصیلات تکمیلی آنچه باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد تحقیق است (2 و 20). اما در سایه تعدد گروه ها و در نبود مدرسان شایسته، کُمِیتِ پژوهش سخت می لنگد؛ زیرا کمتر کسی توان هدایت تحقیقات را خواهد داشت (10، 25 و 31). از این رو، گروه ها و مدرسان به طور طبیعی بیشتر به سمت آموزش سوق داده می شوند (1، 11 و 25). استقبال از پذیرش دانشجوی بیشتر تحت عنوان افزایش ظرفیت آموزش عالی یکی دیگر از پیامدهای این نقیصه است.

فقدان همکاری میان اعضای هیئت علمی: کتابداری و اطلاع رسانی به عنوان حوزه ای میان رشته ای نیازمند برقراری ارتباطات قوی با رشته هایی همچون ریاضی، رایانه، ارتباطات، روانشناسی، زبانشناسی و فلسفه است. این ارتباط بیشتر در قالب همکاری پژوهشی اعضای هیئت علمی بروز می یابد. چنین نسبتی در دانشگاه های پیشرور نشان داده شده است (21). تعدد گروه ها، کمبود مدرسان شایسته و تأکید صرف بر آموزش، اعضای هیئت علمی را چنان غرق کلاس برداری ! خواهد کرد که دیگر مجالی برای تفکر، تحقیق و انعقاد پیوندهای میان رشته ای نخواهند داشت (20، 25، 29 و 30).

فقدان تجهیزات، منابع و ساختمان مناسب: کتابخانه و آزمایشگاه رایانه مستقل برای دانشجویان کتابداری و اطلاع رسانی حکم محیطی را دارد که در آن می توان یادگیری را تحقق بخشید. تدارک دیدن اینها نیازمند بودجه ای است که در اختیار دانشگاه های دارای چشم انداز مدون و منطقی قرار می گیرد. دانشگاه هایی که بدون برنامه و بر اساس رابطه اقدام به گشایش گروه های جدید می کنند غالباً فاقد بودجه اولیه مورد نیاز برای راه اندازی یک دوره آموزشی هستند. کمبود تجهیزات، منابع و ساختمان مناسب به وفور گزارش شده است (7، 9، 10، 11، 18، 20، 23، 24، 27 و 29).

برنامه درسی ناروزآمد: همیشه فناوری های نوین نیاز به مهارت های نوین و مهارت های نوین نیاز به طراحی دوره های آموزشی نوین را سبب شده است. یک دوره آموزشی، خود می تواند به خلق فناوری ها کمک کند. قرار گرفتن در این زنجیره سالم، دانشگاه ها را همگام با تحولات روز پیش خواهد برد. اگر در گروه های متعدد با جمعی از مدرسان منزوی مواجه شویم که در نبود تجهیزات و منابع مناسب وقتشان را تنها صرف آموزشی بی کیفیت می کنند نمی توانیم امیدوار به نوسازی برنامه آموزشی به گونه ای منطقی باشیم. نو کردن برنامه در موارد معدودی گزارش شده است (8 و 26). اما باید بپذیریم که نتیجه اجرای برنامه ای کهنه تربیت افرادی فاقد صلاحیت های روز است (1، 2، 3، 5، 6، 7، 9، 10، 11، 13، 14، 16، 17، 18، 19، 20، 22، 24، 25، 29، 30 و 31).

References

1. Al-Ansari, H., Rehman, S. and Yousef, N. (2001). Faculty in the library schools of the Gulf Cooperation Council member nations: an evaluation. Libri, Vol. 51, pp. 173-181.
2. Amin, S. (2003). The Comparative Study of LIS Education in India, UK and USA. Retrieved July 10, 2007 from http://drtc.isibang.ac.in/~saiful/colloq/lis_edu.html
3. Blankson-Hemans, L. and Hibberd, H. (2004). An assessment of LIS curriculum and the field of practice in the commercial sector. New Library World, Vol. 105, No. 7/8, pp. 269-280.
4. Butdisuwan, S. and Gorman, G.E. (2002). Library and Information Science Education in Thai Public Universities. Education for Information, Vol. 20, No. 3/4, pp. 169-181.
5. Dayyani, M.H. (2006). Changes in the MA curriculum of library and information sciences in Iran. Iranian Journal of Information Science and Technology, Vol. 4, No. 1, pp. 87-101.
6. Dong, X.Y. (1997). Transition of library and information science education in China: problems and perspective. International Information & Library Review, Vol. 29, No. 1, pp. 1-12. Retrieved September 11, 2011 from http://archive.ifla.org/IV/ifla62/62-xiad.htm
7. Dutta, B. and Das, A.K. (2001). Higher Education in Library & Information Science in India. ILA Bulletin, Vol. 37, No. 1, pp. 25-30. Retrieved September 11, 2011 from http://drtc.isibang.ac.in:8080/jspui/bitstream/1849/201/1/Dutta_Das_ILABulletin_01.pdf
8. Fattahi, R. and at al. (2006). The new MA curriculum for librarianship and information science: the report of a research project. Iranian Journal of Information Science and Technology, Vol. 4, No. 2, pp. 69-81.
9. Haidar, S.J. (1998). Educating future librarians in Pakistan – a library educator’s perspective. Education for Information, Vol. 16, No.  1, pp. 29-44.
10. Haider, S.J. and Mahmood, K. (2007). M.Phil and PhD library and information science research in Pakistan: an evaluation. Library Review, Vol. 56, No. 5, pp. 407–417.
11. Jakaria Rahman, A.I.M.; Khatun, M. and Mezbah-ul-Islam, M. (2008). Library Education in Bangladesh: Strengths, Problems, and Suggestions. Library Philosophy and Practice, Retrieved September 11, 2011 from http://unllib.unl.edu/LPP/rahman-khatun-mezbahulislam.pdf
12. Jeevan, V.K.J. (1999). Education for library and information science on the distance mode in India: a critique. Librarian Career Development, Vol. 7, No.  2, pp. 7–15.
13. Johnson, I.M. (2008). Challenges in assisting schools of librarianship and information studies in developing countries: a perspective from research in Latin America. New Library World, Vol. 109, No. 7/8, pp. 337-353.
14. Kanjilal, U. (1998). Migrating to the electronic learning environment: prospects for LIS distance learners in Indi. Presented in 64th IFLA General Conference. Retrieved September 11, 2011 from http://archive.ifla.org/IV/ifla64/019-123e.htm
15. Kiani, H. (2009). Education for Library and Information Science in Iran: Current Trends. International Journal of Information Science and Management, Vol. 7, No. 2, pp. 15-28.
16. Mahmood, K. (1997). Information technology and library education in Pakistan: Recent developments in curriculum. Education for Information, Vol. 15, No.  3, pp. 197-205.
17. Mahmood, K. (2002). Competencies needed for future academic librarians in Pakistan. Education for Information, Vol. 20, No. 1, pp. 27-43.
18. Mahmood, K. (2003). A comparison between needed competencies of academic librarians and LIS curricula in Pakistan. The Electronic Library, Vol. 21, No. 2, pp. 99–109.
19. Miwa, M. (2006). Trends and issues of LIS education in Asia. In Khoo, C. and Singh, D. and Chaudhry, A.S., (Eds). Proceedings A-LIEP 2006: Asia-Pacific Conference on Library & Information Education & Practice 2006, 18-26, Singapore.
20. Mortezaie, L. and Naghshineh, N. (2002). A comparative case study of graduate courses in library and information studies in the UK, USA, India and Iran: lessons for Iranian LIS professionals. Library Review, Vol. 51, No. 1, pp. 14-23.
21. Noruzi, A. (2008). Scientific collaboration and quality of scientific research. Webology, Vol. 5, No. 4, Retrieved September 11, 2011 from http://www.webology.org/2008/v5n4/editorial18.html
22. Premsmit, P. (1999). Library and information science education in Thailand. In Libraries and librarianship in Thailand: From stone inscription to microchips, IFLA ‘99 National Organizing Committee, Bangkok, 71–76.
23. Rehman, S. (2008). Quality assurance and LIS education in the Gulf Cooperation Council (GCC) countries. New Library World, Vol. 109, No. 7/8, pp. 366-382.
24. Sarkhel, J.K. (2006). Quality assurance and accreditation of LIS education in Indian universities: issues and perspectives. in Khoo, C., Singh, D. and Chaudhry, A.S. (Eds), Proceedings of the Asia-Pacific Conference on Library and Information Education and Practice 2006 (A-LIEP 2006), Singapore, 3-6 April 2006, Vol. 2006, School of Communication & Information, Nanyang Technological University, Singapore, pp. 427-431.
25. Satija, M.P. (1999). Doctoral Research in Library and Information Science in India: Some Observations and Comments. Libri, Vol. 49, pp. 236–242. Retrieved September 11, 2011 from http://www.librijournal.org/pdf/1999-4pp236-242.pdf
26. Siddiqui, M.A. (1996). Library and information science education in Saudi Arabia. Education for Information, Vol. 14, No. 3, pp. 195-214.
27. Singh, S.P. (2003). Library and Information Science Education in India: Issues and Trends. Malaysian Journal of Library & Information Science, Vol. 8, No. 2, pp. 1-17. Retrieved September 11, 2011 from http://majlis.fsktm.um.edu.my/document.aspx?FileName=262.pdf
28. Sulistyo-Basuki, L. (1999). Information technology and library education in Indonesia: recent developments in the curriculum. Education for Information, Vol. 17, No. 4, pp. 353-361.
29. Tran, L.A. and Gorman, G. E. (1999). Library and Information Science Education in Vietnam. Asian Libraries, Vol. 8, No. 3, pp. 65-82.
30. Wijetunge, P. and Wilson, J. (1998). A descriptive survey of library and information science education personnel in Sri Lanka. Asian Libraries, Vol. 7, No. 11, pp. 315-324.
31. Xiao, X. and et al. (2008). Competencies in Demand for Library Service in China: A National Survey of Recent Graduates. Journal of Education for Library & Information Science, Vol. 49, No. 4, pp. 277-297.
32. دیانی، م. ح. (1389). تاریخچه آموزش کتابداری و اطلاع رسانی در ایران. مشهد: انتشارات کتابخانه رایانه ای.

علیمحمدی، داریوش. « اگر آموزش هنجارین   آنگاه آموزش ناهنجار». پایگاه تحلیلی خبری لیزنا. سخن هفته شماره 49. 25 مهر 1390.