اختصار سازی در زبان فارسی بررسی شد

به گزارش پایگاه خبری کتابداری و اطلاع رسانی ایران(لیزنا)، همایش "اختصار سازی در زبان فارسی" با سخنرانی دكتر سيدمهدي سمائي، دانش‌آموخته دوره دكتري تخصصي زبان­شناسي دانشگاه تهران و عضو هيأت­ علمي پژوهشكده مديريت دانش پژوهشگاه علوم وفناوري اطلاعات، روز چهارشنبه مورخ بیستم مرداد ماه 1389 در ساعت 14 آغاز شد.

در ابتدای جلسه دکتر سید مهدی سمائی سخنان خود را اینگونه آغاز کرد: اختصار سازی گریبانگیر همه خواهد شد و با آن سرو کار خواهند داشت، به همین جهت این موضوع عمومی و غیر فنی را برای سخنرانی امروز انتخاب کردیم.

وی در ادامه با اشاره به آیه 22سوره روم که ما مردم را با زبانها و رنگهای مختلف آفریدیم  به  بحث درباره تنوع زبان پرداخت.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران در ادامه افزود: جوانان، علما و متخصصان، زبان تخصصی مختص خودشان را دارند و وقتی که همه اینها جمع می شود مشترکاتی با هم دارند که زبان میانجی میان آنها است. تنوع در زبان ایرادی ندارد نگرانی زمانی بوجود می آید که در کار تفهیم و تفاهم مشکل پیش بیاید. در قرن حاضر در کار تفهیم و تفاهم اخلال هایی صورت گرفته است. در حال حاضر می خواهند در فرهنگستان زبان و ادب فارسی گروه اختصارات درست کنند بنابراین این موضوع مورد توجه قرار گرفته است که اختصارات مسأله مهمی است.

وی بیان کرد: یکی از معضلات اختصارات در زبان عمومی این است که فرهنگنامه ای در این زمینه نداریم و این مسأله مشکلاتی ایجاد می کند و تنها چاره استفاده از اینترنت است .

دکتر سمائی گفت: سوالی که پیش می آید این است چرا اختصارات بوجود آمد؟ اصل اختصارات زبانی یعنی تنبلی و کاهلی زبانی. در واقع می خواهیم اطلاعات را سریع به مخاطب خود برسانیم. اختصار و سرواژه سازی در همه زبانها وجود دارد و در زبانهای خارجی به یک سنت قوی و مورد توجه بدل شده است و به میزان بسیاری در گفتار کاربرد دارد. در زبان فارسی اختصارسازی وجود دارد اما سرواژه سازی کمتر مورد استعمال است.

سپس وی انواع اختصاراتی را که در زبان وجود دارد تبیین کرد و گفت: این انواع عبارت است از: صورت های مرخم: مانند واژه "lab" بجای لابراتوار و در زبان فارسی مانند راحتی بجای مبل راحتی و  صورت های درهم ادغام شده: مانند ""bit بجای باینری دیجیت.

تعریف سرواژه ها مبحث دیگری بود که دکتر سمایی ضمن اشاره به آن، انواع آنها را نیز نام برد: سرواژه ها، یعنی یگ گروه اسمی، که اولین حروف را برمی داریم و به یک سرواژه تبدیل می کنیم. سرواژه ها رایجترین صورت در زبان های خارجی و فارسی است. سرواژه ها دو نوع هستند:گروه اول، سرواژه هایی که حروف آن به صورت تک تک تلفظ  می شوند مانند:  DVD,FBI,NGO و گروه دوم،سرواژه هایی که بصورت یک کلمه تلفظ می شوند مانند NATO,TOEFL. در فارسی، سرواژه هایی که به صورت تک تک تلفظ می شوند کم هستند و بیشتر ،سرواژه هایی که بصورت یک کلمه تلفظ می شوند را بکار می بریم، مانند ناجا،نزاجا،سیبا.

وی در ادامه گفت: اختصار سازی و سرواژه سازی در ایران سابقه تاریخی دارد. سابقه اصلی اختصار سازی در ایران_ جایی به آن اشاره نشده است_ به قرن دوم هجری برمی گردد.

مولف کتاب "تاریخچه آواشناسی وسهم ایرانیان" گفت: این رشته مدیون ایرانیان مسلمان است. در آن زمان علمای ایرانی در بررسی زبان قرآن پیشتاز بودند و زبانشناسی مدیون قرآن است. علما در ابتدا زبان عربی را در قسمت آواشناسی بررسی و مطالعه کردند که ازجمله آنها زمخشری، ابن سینا و...بودند و وقتی که خواستند حروف عربی را یاد دهند آنها را به انواعی از حروف تقسیم کردند مانند:حروف شدید و... که جنبه یادگیری داشته باشد و برای یادگیری این حروف از آنها سر واژه ساختند. اما امروزه سرواژه هایی که داریم را از زبان های لاتین گرفته ایم. البته ما هم سرواژه سازی هایی کرده ایم مانند سیبا بمعنی سیستم یکپارچه بانکی، ادکا بمعنی اتحادیه انجمن های علمی- دانشجویی کتابداری و اطلاع رسانی ایران اشاره کنیم.

دکتر سید مهدی سمائی، درباره ویژگیهای سرواژه سازی در زبان فارسی گفت: در سرواژه سازی فارسی گرایش به ساختن سر واژه هایی شبیه واژه های فارسی وجود دارد مانند سام؛ همچنین به خوش آوایی مانند سیبا، اجتناب از ساختن الفاظ تابو؛ الفاظی که شان اجتماعی انسان را زیر سوال می برد؛ واج آوایی؛ دخیل بودن سلیقه توجه می شود.

در پایان این نشست پرسش و پاسخ برگزار شد.

دکتر سمائی در پاسخ به سوال، "آیا القاب شاعران ایرانی مانند هوشنگ ابتهاج (ه.الف.سایه) جزو سرواژه ها است؟" گفت: بله یک نوع سرواژه است اما به تقلید از غربی هاست. در واقع یک اسم تجاری است.

وی در خصوص این سوال که: اختصارات ایجاد شده در گروه اختصار سازی فرهنگستان زبان و ادب فارسی چقدر وارد زبان می شود و آیا کاربردی خواهند داشت؟" بیان کرد: "آنچه فرهنگستان می سازد برای رشته های تخصصی است ولی آنهایی که عمومی هستند فرهنگستان آنها را با این آرزو می سازد که وارد زبان عمومی می شود. ولی در رشته های تخصصی، آنها را در رشته و گروه خود بکار می برند. فرهنگستان با تواضع فقط پیشنهاد می دهد، مثلا زمانی که فرهنگستان دانشگاه را بجای یونیورسیتی پیشنهاد داد در ابتدا اگر بکار می بردید می خندیدند اما امروزه کاملا جا افتاده است." همچنین وقتی سرواژه ای در فرهنگستان ساخته می شود، اگر پربسامد باشد خودبه خود فرهنگستان آن را در اولویت قرار می دهد.

این نشست در ساعت 16 پایان یافت.

گزارش از رفعت باباجانی