لیزنا، مهسا پورحقانی، کارشناس ارشد علوم کتابداری و اطلاع رسانی: رویای داشتن نهادی که بتواند حقوق صنفی کتابداران را احیاء و دنبال کند، رویای بیشتر حرفه‌مندان این رشته است.
چند سالی بود که در هر همایشی می شنیدیم که انجمن چرا کار صنفی نمی کند، از منافع همکاران دفاع نمی کند، و هر جا که جمعی از دانشجویان یا فارغ التحصیلان جمع بودند، صحبت به اینجا می رسید که چرا انجمن به سازمانهای دولتی فشار نمی آورد که فارغ التحصیلان را استخدام کند. مروری بر نوشته ها و اقدامهای دو سه سال اخیر نشان می دهد که انجمن در چارچوب اساسنامه خود نامه پراکنی‌هایی کرده و گاهی به برخی از تصمیمات گرفته شده واکنش نشان داده است ولی این حد از واکنش انجمن هنوز راضی کننده نبوده و باز عده ای می گویند که انجمن چرا کار صنفی نمی‌کند.
به نظر می رسد نوشته های توضیحی دو سال اخیر در سایتها و کانالها و مجلات گوناگون، و بحثهایی که در کنگره دوم در نشست مسایل صنفی داشتیم، یا خوانده نشده یا دقت نشده که باز در جایگاههای مختلف و بدون توجه به نوشته ها و گفته ها همان جملات تکرار می شود و عزیزان یک قدم از جایی که هستند جلوتر نمی آیند. در صحبتهایی که در دوساله اخیر به عنوان یکی از علاقه مندان این حوزه داشته ام، به این نتیجه رسیده ام که مشکل بسیاری از عزیزان در نداشتن تعریف درست از صنف، مسایل صنفی، انجمن صنفی، و نیز در ندانستن قوانین صنفی و قوانین حاکم بر ایجاد تشکلهای صنفی و فعالیتهای اصناف است. بنابراین ابتدا به تعریف این مقوله ها می‌پردازم و بعد می خواهم از همه کتابدارانی که به مسایل صنفی علاقه مند هستند، دعوت کنم که برای کاری جدی در حوزه مسایل صنفی به ما بپیوندند.
و اما تعاریف و توضیحات:
صنف، از نظر قانون نظام صنفی که به تصویب مجلس هم رسیده است، به افرادی گفته می‌شود که دور هم جمع می‌شوند و فعالیتی از یک نوع را انجام می‌دهند. این افراد در چند حوزه: تولید، تبدیل، خرید، فروش، توزیع، خدمات و خدمات فنی می‌توانند مشغول به کار باشند و به عنوان پیشه‌ور، صاحب حرفه و شغل آزاد به حساب آیند و محلی برای کسب یا وسیلۀ کسب داشته باشند و تمام یا قسمتی از کالا، محصول یا خدمات خود را به طور مستقیم یا غیر مستقیم به مصرف‌کننده عرصه کنند. صنف، مبتنی بر سرمایه‌گذاری فردی یا جمعی است.
در ایران برای تشکیل انجمن صنفی، از چند سازمان می‌توان مجوز دریافت کرد: 1. وزارت بازرگانی (وزارت صنعت، معدن و تجارت) که اتحادیه‌های صنفی شکل می‌گیرند؛ 2. وزارت کار و امور اجتماعی که به دو نوع انجمن صنفی کارفرمایی و انجمن صنفی کارگری میتواند مجوز دهد. از آنجا که عمده کتابخانه های کشور دولتی هستند، تشکیل انجمن صنفی کارفرمایی کتابداری بیمعناست.
انجمن صنفی کارگری هم با حداقل 50نفر که قرارداد کار دارند، تشکیل می‌شود. وظایف انجمن صنفی کارگری را اینطوری تعریف کرده‌اند:
-کوشش در جهت استیفای حقوق و خواست مشروع و قانونی اعضا؛
-همکاری با وزارت تعاون، کار در جهت شناخت مشکلات کارگری، برنامه‌ریزی و پیگیری در ارتقای سطح مهارت اعضا؛
-تشکیل شرکت تعاونی و صندوق قرض‌الحسنه.
مهمترین نکته این است که انجمن‌های صنفی (و حتی بالاتر از آن کانون‌های صنفی و اتحادیه‌های صنفی که پیشینه تاریخی زیادی، از قرن سوم هجری و در ایران از دورۀ ساسانیان دارند)، قدرت ایجاد بازار کار را ندارند. این انجمنها، بر اساس بازار کار موجود به وجود آمده‌اند و فقط می‌توانند بازار کار را تنظیم کنند و از حقوق افراد شاغل در حرفه دفاع کنند. تکرار می‌کنم انجمن صنفی انجمنها قدرت ایجاد بازار کار ندارند، و فقط می‌توانند بازار کار را تنظیم کنند. انجمن صنفی متعلق به عده ای شاغل در یک شغل خاص است که باید در برابر عوامل بیرونی خودشان را تنظیم کنند و از منافع صنف دفاع کنند.یعنی در واقع انجمن صنفی نمی‌تواند فارغالتحصیلان بیکار رشته یا کسانی را که خارج از حرفه مشغول کار هستند، به عضویت بپذیرد. اما میتواند از حقوق افراد شاغل در حرفه (کسانی که بیمه پرداخت می‌کنند) دفاع کند؛ مثلاْ می تواند شرایط کار تخصصی حرفه را به درستی تعریف کند تا غیرمتخصصان نتوانند راحت این شغل را در نهادهای دولتی اشغال کنند.
هدف اصلی تشکلهای صنفی بهبود کیفیت و بالابردن سطح کیفی مجموعه واحدها و افراد صنف است که شامل حقوق و دستمزد (مثل کتابداران کتابخانه‌های عمومی و دانشگاهی)، ارتقای شغلی، بازآموزی‌ها و امنیت شغلی است.
اگر فرض کنیم که بزرگترین خواست کتابداران همان وظیفۀ اول انجمن صنفی است، یعنی کوشش در راه استیفای حقوق و خواست‌های مشروع و قانونی اعضا، می‌توانیم مواردی مثل پیگیری حقوق و دستمزد کتابداران، بهبود شرایط کار آنها، تعریف شرح شغل کتابداری و مشاغل وابسته به آن در طرح طبقه‌بندی سازمان‌ها را جزء کارهایی بدانیم که انجمن صنفی انجام می‌دهد؛ مثلا اگر تعریف پست و شرح وظایف کتابدار مدارس به درستی تعریف شده بود یا در طرح طبقه‌بندی مشاغل آموزش و پرورش جایگاهی داشت، وزارت آموزش و پرورش نمی‌توانست به راحتی آن را حذف کند.
انجمن علمی کتابداری به تصریح اساسنامه، یک تشکل مدنی با کارکرد فرهنگی و اجتماعی است. این انجمن، چون زیرمجموعۀ وزرات علوم است، نمی‌تواند به طور صریح، در قانون کار و مسائل سایر وزارتخانه‌ها دخالت کنند (کتابداران در طیف گسترده‌ای از سازمانهای زیرمجموعۀ وزارت علوم، بهداشت، فرهنگ و آموزش و پرورش حضور دارند). اما هر انجمن علمی، به عنوان نهاد مرجع علمی هر رشته، میتواند فراتر از وزارت کار، با متولیان نهادهای بزرگ دولتی و مجلس ارتباط برقرار کند و شرایط و قوانین کار حرفه‌ای فارغالتحصیلان رشته را تعریف کند.
اگر انجمن علمی قوی و پرنفوذ شود، سرمایۀ اجتماعی‌اش زیاد شود، نقش مرجعیت علمی پیدا کند، میتواند تاثیرگذاری صنفی هم داشته باشد. میتواند شرایط و قوانین کار حرفه‌ای فارغالتحصیلان رشته را تعریف کند. مثلا انجمن کتابداری آمریکا با برگزاری دوره‌های بازآموزی، گواهی آموزش کتابداری می‌دهد و استخدام کتابداران منوط است به داشتن مدرک از دانشگاهی که این انجمن برنامه کارشناسی و کارشناسی ارشد آن را تأییدکرده باشد. یا میتواند از سانسور در کتابخانه ها یا تجسس در پروفایل مراجعان کتابخانه جلوگیری کند. همچنین میتواند در مورد کاهش یا افزایش ساعت کار کتابخانهها توسط مقامات بالادست یا تعطیلی کتابخانهها اعتراض کند و اعتراضش را پیگیری کند.
در دومین کنگرۀ کتابداران (آبان 1395) نشست «مسائل شغلی کتابداران: فعالیتهای صنفی و موانع آن» برگزار شد. در این نشست حاضران از انتظارات صنفی خود از انجمن علمی کتابداری صحبت کردند. از انجمنی ها هم در تالار و در پنل حضور داشتند و پاسخهایی هم دادند ولی مهمترین چیزی که گفته شد این بود که این بحث را ا رسیدن به موقعیت مطلوب رها نخواهیم کرد و حال من هم انتظار دارم که در این کار انجمن نهایت تلاش خودش را بکند و به همین اید هم این یادداشت را نوشته ام و به همین امید دبیری نشست مسایل صنفی حرفه مندان حوزه علوم اطلاعات را پذیرفت هام. و به اطلاع شما می رسانم که امسال هم با توجه به اهمیت این موضوع، یکی از نشست‌های سومین کنگره متخصصان علوم اطلاعات ایران، که قرار است در آبان ماه 1396برگزار شود، «فعالیتهای صنفی و مسائل کارکنان» است. به تبع سیاست‌های کنگره، «کمیته مطالعات صنفی» تشکیل شده است تا در مورد مسائل صنفی کتابداران که یکی از دغدغه‌های هر حرفه‌مندی است، بحث و تبادل نظر شود.
امسال قصد داریم که این بحث را ادامه و بسط دهیم. برای همین در نظر گرفتیم که در نشست، بر سر این سه محور تبادل نظر کنیم و بعد از کنگره هم، همچنان کمیته را فعال نگه داریم تا به نتایج مطلوب برسیم:
1. تعریف صنف و مسائل صنفی؛
2. مشخص کردن مسائل و مشکلات صنفی کتابداران؛
3. کارکرد انجمن در پیگیری و حل‌و‌فصل مسائل صنفی.
با توجه به مسایل بالا ،و با در نظر گرفتن اینکه وقت کافی برای ورود به این مساله تا زمان برگزاری کنگره داریم از همه عزیزانی که اشراف و علاقه به این مباحث دارید، دعوت می کنم به جمع ما بپیوندید تا قبل از رسیدن به کنگره طی جلسات حضوری و مجازی، راهکارهای ورود به مسایل صنفی و حتر تاسیس انمن صنفی را به بحث بگذاریم. یادمان باشد که در زمان گنگره بیش از چند ساعت تریبون در اختیار نداریم،ولی حرف بسیار است و باید قبل از کگره مسایل را بررسسی کنیم و در کنگره راهکارهای خود را برای حضار بازگو کنیم و بتوانیم بحثمان را به میان کتابداران ببریم و با مشارکت تعداد بیشتری از داوطلبان و علاقه مندان بتوانیم کمیته خود را در انجمن یا حتی تشکلی بیرون از انجمن را پیگیریکنیم.
انجمن و کمیتۀ مطالعات صنفی را از حضور گرمتان محروم نفرمایید. لطفا اطلاعات تماس خود را به ایمیل شخصی اینجانب (mahsa_poorhaghani@hotmail.com) بفرستید تا با هم در ارتباط باشیم.
پورحقانی، مهسا. «انجمن صنفی کتابداران و اطلاع‌رسانان: چرا و چگونه؟». سخن هفته لیزنا، شماره 343، 5 تیر 1396.