کتابداران در سیاست‌گذاری ملی کتابخانه‌های عمومی نقش موثری دارند

محمد جوهرچی در این نشست درباره برگزاری نشست‌های علمی اداره کل دفتر آموزش و پژوهش نهاد گفت: این نشست‌ها در پی آن است تا مسائل کتابخانه‌های عمومی در جمع همکاران‌ ما در نهاد مطرح و به ابعاد مختلف آن پرداخته شود و مجموع این جلسات با سایر همکاران، کارگزاران و سیاست‌گذاران مورد جمع‌بندی و اشتراک‌گذاری قرار گیرد. آنچه که مسئولان ستادی نهاد در این جلسات دنبال می‌کنند، طرح مسئله و شنیدن نقطه‌نظرات و دیدگاه‌های همکاران ارجمندمان در میدان عمل و نزدیک کردن این عرصه‌ها به یکدیگر، برای رسیدن به راه‌حل است.

نقش موثر کتابداران در عرصه سیاست‌گذاری کتابخانه‌های عمومی

مدیرکل پژوهش نهاد با بیان اینکه برگزاری این جلسات مبتنی بر مشکل و مسئله در کتابخانه‌های عمومی است، افزود: این جلسات با محصولاتی از سیر مطالعاتی و تأملی همکاران‌مان در نهاد آغاز شد؛ به طوری که هفته گذشته محصول تلاش و ارتباط خانم فاطمه پازوکی، رئیس گروه استاندارد نهاد با مجموعه ایفلا و این هفته محصول تأملات و مطالعات آقای ابراهیمی، معاون اداره کل کتابخانه های عمومی آذربایجان شرقی، در حیطه سیاست‌گذاری ملی کتابخانه‌های عمومی ایران و هفته آینده نیز مطالعات سرکار خانم مریم امید خدا، مدیر کتابخانه عمومی علامه دهخدا درباره مدل‌های برنامه‌ریزی کتابخانه‌های عمومی ارائه شده و خواهد شد.

وی ادامه داد: ممکن است این پرسش مطرح شود که ما کتابداران، مسئولان کتابخانه‌ها و واحدهای مختلف خدمت کننده، در عرصه سیاست‌گذاری کجای کار قرار داریم و چگونه می‌توانیم تأثیربگذاریم و اساسا هدف از دعوت ما به این جلسات چیست؟ ما معتقدیم که باید از تمام زمینه‌های قدرت و تأثیرگذاری این عرصه استفاده کنیم؛ اینکه  بخشی از ذینفعان، صاحبنظران و موثران در حیطه کتابخانه‌های عمومی در سیاست‌گذاری دخیل باشند. چراکه این مجموعه نظرها در جهت اقتدار مجموعه، یعنی نفوذ قدرت شما و همه کسانی که در عرصه فرهنگ در این حوزه خدمت صاحب حق و اثر هستند، استفاده شود تا برخی از مشکلات این حوزه برطرف شود.

لزوم بازنگری در سیاست‌گذاری ملی کتابخانه‌های عمومی

همچنین در این نشست رحمان ابراهیمی، به تشریح پژوهش خود با عنوان «مسئله شناسی و ارائه دستورکار سیاست‌گذاری ملی کتابخانه‌های عمومی در ایران» که به تازگی آن را به عنوان رساله دکترای خود در رشته علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه خوارزمی تهران ارائه داده بود، پرداخت.

این پژوهشگر حوزه کتابخانه‌های عمومی، طی سخنانی گفت: ما در حوزه کتابخانه‌های عمومی با چالش‌ها و مشکلات مختلفی روبه‌رو هستیم که از جمله آنها می‌توان به بحث چند مدیریتی کتابلخانه‌های عمومی اشاره کرد که علی رغم تصویب قانون سال ۱۳۸۲ بسیاری از دستگاه‌های دیگر نیز به اداره کتابخانه‌های عمومی می‌پردازند. همچنین مسائلی چون مجموعه‌سازی و تمرکزگرایی در این حوزه و جایگاه کتابخانه‌های عمومی به عنوان یک نهاد اجتماعی، از جمله چالش‌های این عرصه به شمار می‌رود.

وی افزود: اگر مطالعات گذشته در این حوزه را بررسی کنیم متوجه می‌شویم که در اسناد بالادستی از جمله سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ کشور و یا اسناد توسعه پنج‌ساله، برای کتابخانه‌های عمومی نقش روشن و شفافی در نظر گرفته نشده است. با وجود همه سیاست‌گذاری‌هایی که در حوزه کتابخانه‌های عمومی صورت گرفته، همچنان با چالش‌هایی اساسی روبه‌رو هستیم که این موضوع نیاز به بازنگری در قوانین و سیاست‌ها را نشان می‌دهد که این بازنگری باید از سوی نهادهای سیاست‌گذار همچون دولت و مجلس شورای اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای فرهنگ عمومی صورت گیرد.

مهم‌ترین مسائل مطرح در سیاست‌گذاری کتابخانه‌های عمومی

ابراهیمی در توضیح «بیان مسئله» در این پژوهش گفت: در این حوزه ابتدا باید به «بیان مسئله» پرداخت که از مهم‌ترین مسائل موجود در این حوزه می‌توان به «مشکلات و چالش‫های حال حاضر کتابخانه های عمومی»، «جایگاه کتابخانه‫های عمومی به عنوان یک نهاد اجتماعی و فرهنگی در بین سایر نهادها»، «وجود چالش‫های موجود علیرغم سیاست‫گذاری انجام شده»، «نیاز به بازنگری در سیاست‫ها»، «نهادهای سیاست‫گذار در کشور»، «مسائل اصلی کتابخانه های عمومی در حال حاضر چیست؟» و اینکه «چگونه می‫توانیم مسائل کتابخانه‌های عمومی را در دستورکار نهادهای سیاست‫گذار قرار دهیم؟» اشاره کرد.

وی با اشاره به مدل فرآیندی این پژوهش، به بیان پرسش‌های طرح پرداخت و گفت: اینکه «دستورکار سیاست‫گذاری ملی کتابخانه‌های عمومی در ایران چگونه است؟» پرسش اصلی این پژوهش و پرسش‌هایی چون «مسائل اصلی کتابخانه‫های عمومی در ایران چه هستند؟»، «یک موضوع با چه ویژگی‫هایی وارد دستورکار سیاست‫گذاری در ایران می‫شود؟»، «فرایند وارد شدن موضوع کتابخانه‫های عمومی در دستورکار نهادهای سیاست‫گذار درکشور چیست؟»، «چه کنشگرانی (فرد، نهاد و ...) می‫توانند موضوع کتابخانه‫های عمومی ایران را در دستورکار سیاست‫گذاری وارد کنند؟» و «نظام مناسب شکل‫گیری دستورکار سیاست‫گذاری کتابخانه‌های عمومی ایران، به نحوی که منجر به تصمیم‫گیری و ارائه راه‫حل در این عرصه شود، چگونه باید باشد؟» پرسش‌های فرعی پژوهش را تشکیل می‌دهند.

معاون اداره کل کتابخانه های عمومی آذربایجان شرقی در ادامه ضمن تشریح پرسش‌های مطرح شده در این پژوهش، به ارائه تعاریف عملیاتی و شرح روش‌شناسی پژوهش، پرداخت. وی همچنین درباره یافته‌های این پژوهش گفت: مسائلی که در این عرصه، درخصوص آنها سیاست گذاری صورت گرفته، مسائلی چون «ترویج خواندن در کشور»، «مدیریت امور اداری و مالی کتابخانه‌های عمومی کشور»، «ساخت و توسعه کتابخانه‌های عمومی کشور»، «مدیریت ارائه خدمات کتابخانه‫ای کتابخانه‌های عمومی کشور» و «تعیین بازیگران اداره کتابخانه‌های عمومی در کشور» هستند که ذینفعان آنها را فراهم کنندگان خدمات»، «تأمین کنندگان منابع مالی»، «مشتریان»، «جامعه»، «کارکنان»، «حاکمیت»، «رسانه‌ها» و «سمن‌ها» هستند.

استفاده از گروه کانونی متخصصان در پژوهش

ابراهیمی درباره «یافته های گروه کانونی» در این پژوهش نیز گفت: ما در بخش سوم پژوهش یک «گروه کانونی» شامل ۶ نفر از متخصصانی این حوزه، جهت رسیدن به اجماع نظر در یافتن پاسخ پرسش‌ها تشکیل دادیم که یافته‌های این گروه در سه‌بخش ارائه شده است؛ بر این اساس در بخش «مسئله شناسی» به اجماع در خصوص مسائل مستخرج از مصاحبه ها و قرار گرفتن «فعالیت مدیران ضعیف در عرصه کتابخانه های عمومی» در اولویت آخر مقوله، در بخش «نظام دستورگذاری» به اقدام از طریق هیئت امنا و چالش قرارگیری موضوع در دستور جلسه توسط دبیرخانه هیات امنا و در بخش «ارائه راه حل های سیاستی» به زمانبر و غیرکارشناسی بودن راه حل های گروه متشکل از ذینفعان و ایجاد تغییرات تدریجی و جزئی در قانون کتابخانه های عمومی رسیدیم.

وی در ادامه با اشاره به ضرورت اداره مشترک کتابخانه‌های عمومی توسط جامعه محلی و دولت گفت: در بخش «راه حل‌های سیاستی» این پژوهش، دو رویکرد برای حل مسئله تعارض بین سیاست‌گذاری ملی و محلی کتابخانه‌های عمومی کشور مطرح است که یکی به ایجاد تغییرات حداقلی و تدریجی در سیاست‫های موجود و دیگری به ایجاد تغییرات اساسی در ساختار اداره کتابخانه‌های عمومی اشاره دارد که البته نکته مشترک هر دو رویکرد، اداره مشترک کتابخانه‌های عمومی توسط جامعه محلی و دولت است که می‫تواند در کاهش تعارض موثر باشد.

این پژوهشگر حوزه کتابخانه‌های عمومی درباره نتایج حاصل از این پژوهش نیز گفت: نتایج این پژوهش نشان می‌دهد مدیریت امور اداری و مالی کتابخانه‌های عمومی، ساخت و توسعه کتابخانه‌های عمومی، مدیریت ارائه خدمات کتابخانه‫ای کتابخانه‌های عمومی در هر کشوری از مسائل اصلی مورد توجه در مقررات آن کشور است. همچنین لازم است بجز این موارد اصلی، موارد دیگری که ناظر بر کیفیت و نحوه ارائه خدمات باشد، در قوانین و سیاست های ملی کتابخانه‌ها مدنظر باشد.

همچنین تعارض در سیاست های ملی و محلی در ایران و در برخی کشورها مثل هند و پاکستان و ضرورت حل آن، معنای کتابخانه های عمومی از دید سیاست گذاران، مقایسه نظام پیشنهادی با مدلهای دستورگذاری، سیاست گذاری ملی کتابخانه های عمومی لازمه اثرگذاری در جامعه و توسعه خدمات کتابخانه ای و لزوم مشارکت انجمن های علمی و جامعه کتابداران در سیاست گذاری، از دیگر نتایجی بود که رحمان ابراهیمی در ارائه این پژوهش به آن اشاره کرد.

راه حل‌های پیشنهادی برای ارائه دستورکار سیاست‌گذاری

بخش بعدی ارائه رحمان ابراهیمی به «ارائه راه‌حل‌های پیشنهادی» اختصاص داشت که وی در این باره گفت: ایفای ‫نقش اثربخش انجمن‫های علمی علم اطلاعات و دانش‫شناسی در حوزه سیاستگذاری و نهادهای سیاست گذار، حضور اثربخش متخصصان کتابخانه‫های عمومی درجامعه و انجمن‫های علمی مرتبط، تلاش برای تعیین بودجه مستقل و افزایش سهم کتابخانه‫های عمومی کشور  از بودجه عمومی کشور و عدم وابستگی بودجه ای به شهرداری ها، تدارک مکانیسم نظارت بر اجرای قانون تاسیس و نحوه اداره کتابخانه های عمومی کشور توسط هیات‫امنای کتابخانه‫های عمومی کشور بخصوص در امور اداری، مالی و برنامه‫ریزی خدمات، مردمی‫سازی انجمن کتابخانه‫های عمومی استان، شهرستان‫ها، شهرها و بخش‫ها با تغییر اعضای انجمن و افزایش اختیارات مسئولین محلی کتابخانه‫های عمومی کشور، بخشی از راه‌حل‌های پیشنهادی در حوزه سیاست‌گذاری ملی کتابخانه‌های عمومی در کشور است.

همچنین مواردی چون تدوین طرح نحوه مشارکت بخش خصوصی و سایر سازمان‫ها برای تصدی‫گری کتابخانه‫های عمومی، حرکت نهاد کتابخانه‌های عمومی از تصدی‫گری به سمت تنظیم‫گری و سیاست‫گذاری، تدوین نظام ارزیابی عملکرد کتابخانه‫های عمومی کشور و تخصیص بودجه براساس آن، بازتعریف ماموریت کتابخانه‫های عمومی در جامعه و تعریف خدمات بر اساس آن، تقویت کارکردهای آموزشی و اجتماعی کتابخانه‫های عمومی در کشور، مشارکت کتابخانه‫های عمومی برای حل مسائل روز جامعه، تبدیل کتابخانه‫های عمومی از محلی بروکراتیک به مرکز اجتماع محلی، تدوین طرح تمرکززدایی از مدیریت کتابخانه های عمومی کشور و انتصاب مدیران قوی اجرایی در سطوح محلی و واگذاری اختیارات به ایشان بخش دیگری از پیشنهادات رحمان ابراهیمی در این پژوهش بود. 

این پژوهشگر همچنین موضوعاتی چون «مطالعه نگرش سیاست‫مدارن ملی و محلی درباره کتابخانه‌های عمومی»، «ارزیابی سیاست‫های ملی کتابخانه‌های عمومی در ایران»، «مطالعه تطبیقی سیاست‫های ملی کتابخانه‌های عمومی ایران و کتابخانه‌های عمومی جهان»، «ارائه مدل کتابخانه عمومی مطلوب جامعه ایرانی»، «ارائه مدل اداره کتابخانه‌های عمومی ایران توسط مردم» و ... را به عنوان موضوعات پیشنهادی برای پژوهش‌های آتی و مرتبط با موضوع پژوهش ارائه شده عنوان کرد.

ادامه این مراسم نیز به ارائه پرسش‌ها و نقطه‌نظرات کتابداران درباره پژوهش ارائه شده اختصاص داشت که رحمان ابراهیمی و محمدجوهرچی، پاسخگوی سوالات حاضران در این نشست بودند.