مرتضی ارجمندی: روش درست کتابخوانی را به کودکان و نوجوانان بیاموزیم

به گزارش خبرنگار لیزنا، مرتضی ارجمندی، مسئول کتابخانه کوهسار واقع در شهرک رضویه از سال ۱۳۸۲ و پس از دریافت مدرک لیسانس کتابداری وارد کتابخانه ها شده است. او از سال ۱۳۸۶ مسئولیت کتابخانه کوهسار را بر عهده دارد و قبل از آن در کتابخانه فلسطین و همینطور در اداره کل کتابخانه های عمومی در بخش امور کتابخانه ها فعالیت می کرده است. ارجمندی  قبل از اینکه مسئولیت کتابخانه کوهسار را بر عهده بگیرد به مدت دو سال در این کتابخانه کتابدار بوده است.

وی در مورد چگونگی کتابدار شدن خود توضیح داد: از ابتدا به این رشته علاقمند بودم. در حال حاضر نیز از کتابدار بودن خود خوشحال هستم زیرا من را از لحاظ فرهنگی و روحی ارضا می کنند. شاید به این دلیل که از همان ابتدا کتابخوان بودم و در حال حاضر نیز خودم هم از کتاب های این کتابخانه استفاده می برم. بیشتر هم به رمان های خارجی موجود در کتابخانه علاقمندم.

ارجمندی در مورد شوق و علاقه خود به کتابخوانی گفت: متاسفانه در زمان ما امکان دسترسی به کتاب مانند امروز وجود نداشت. برای تهیه کتاب از افسریه تا میدان خراسان که کتابخانه ای قدیمی داشت و فرهنگسرای خاوران که تازه افتتاح شده بود می رفتم. الان در همه مناطق کتابخانه وجود دارد و مردم به کتاب دسترسی دارند، منابع کتابخانه ها هم به نسبت گذشته غنی هستند.

کتابخانه کوهسار در سال ۱۳۸۲ به بهره برداری رسیده است و شامل بخش مخزن، مرجع، کودک، نوجوان، دفاع مقدس، تهران شناسی و همینطور سالن های مطالعه است.  این کتابخانه در حال حاضر ۱هزار ۳۸۴ عضو دارد که  ۱هزار ۲۰۰ نفر عضو فعال هستند. بخش کودک و نوجوانان و همچنین بخش مختلف کتابخانه جدا از هم هستند. اعضا می توانند تا پنج کتاب امانت بگیرد و پس از دو هفته یا تحویل دهد یا به شکل اینترنتی، تلفنی و حضوری تمدید نمایند.

بخش نوجوان ۱ هزار و ۳۸۸ کتاب دارد و مخزن اصلی نیز شامل ۱۵ هزار کتاب در موضوعات مختلف علمی، آموزشی، تاریخی، داستان، رمان، کتاب های تخصصی، دانشگاهی و غیره است. همچنین از ۱هزار و ۳۰۰ کتاب کمک آموزشی در گروه های مختلف کارشناسی ارشد و کارشناسی برخوردار است. در حال حاضر این کتابخانه چهار کارمند دارد و همچنین برخی از اعضای آن به صورت داوطلبانه فعالیت هایی را انجام می دهند.

کتابخانه کوهسار دارای کانال تلگرام و وبلاگ هم هست که اخبار، اطلاعات کتابخانه و تازه های کتاب را در آن منتشر می کنند. همچنین برنامه های مختلفی مانند نشست های کتابخوان که از سوی اداره کل نهاد کتابخانه های عمومی کشور اعلام می شود، جلسات نقد و معرفی کتاب که در آن اعضا کتاب های مورد علاقه خود را به دیگر دوستان خود معرفی می کنند، شاهنامه خوانی و شعر خوانی برگزار می شود. در مناسبت های مختلف فعالیت هایی مانند برگزاری مسابقات نقاشی، نمایشگاه های موضوعی، ساخت کاردستی جهت تهیه یک کتاب و غیره انجام می گیرد.

همچنین کلاس های مهارت های زندگی برای مادران برگزار می شود. در این کلاس ها از روانشناسانی که معاونت اجتماعی نیروی انتظامی معرفی می کند دعوت و کارگاه های مختلفی با موضوع های مختلف اجتماعی و با همکاری این کارشناسان برگزار می شود. همچنین برای آموزش مادران دوره های آموزشی مانند آسیب شناسی کودکان و فضای مجازی برگزار می شود که به صورت پرسش و پاسخ و یا مشاوره انجام می گیرد.

ارجمندی در مورد همکاری با معاونت اجتماعی نیروی انتظامی توضیح داد: طبق قراردادی که نهاد کتابخانه های عمومی با نیروی انتظامی دارد، کارشناسان مختلف این سازمان به صورت رایگان به کتابخانه های مختلف از جمله کتابخانه کوهسار می آیند و در ماه حدود ۳ جلسه کارگاه و نشست با حضور این کارشناسان برگزار می شود. در این منطقه این کلاس ها مورد استقبال مادران قرار می گیرد و حدود ۳۰ نفر در هر جلسه شرکت می کنند.

طبق توضیحات وی در روزهای دوشنبه برای گروه خردسال کلاس های مختلفی مانند شعرخوانی و داستان خوانی و برای گروه نوجوانان شاهنامه خوانی برگزار می شود که مربیگری اش را زهرا رحمانی مقدم، کارشناس ارشد ادبیات کودک بر عهده دارد.

زهرا رحمانی مقدم، مربی قصه خوانی و شاهنامه خوانی کتابخانه عمومی کوهسار در مورد فعالیت های خود گفت: در کلاس های شاهنامه خوانی اشعار شاهنامه را  برای بچه ها می خوانیم و در مورد داستان های مختلف آن صحبت می کنیم. همچنین علاوه بر شاهنامه دیگر قصه های کهن ایرانی را هم که مورد علاقه بچه ها باشد می خوانیم. در بخش دیگری ابتدای یک داستان را می خوانیم و سپس ادامه آن را هر کدام از بچه ها بر اساس تخیل و تفکر خود ادامه می دهند. به این شکل در آخر کلاس عملاً قصه جدیدی نوشته می شود. یعنی قصه های معروفی را که همه بچه ها شنیده اند به گونه ای دیگر تغییر می دهیم و در واقع اثر جدیدی را خلق می کنیم. در بخش مشاعره نیز اعضا اشعار شاهنامه را حفظ می کنند و با آن مشاعره انجام می دهیم.

او در ادامه با بیان اینکه رشته تحصیلیش ادبیات کودک و نوجوان است، افزود: سال های زیادی بود که به این کتابخانه رفت و آمد می کردم و کتابداران و مسئولان کتابخانه از رشته تحصیلی من اطلاع داشتند. آنان از من دعوت کردند و از سال گذشته کلاس های مختلف قصه گویی را آغاز کردیم. بچه های این کتابخانه به کلاس های برگزار شده علاقمند هستند. هرچند در جاهای دیگر مانند مهدکودک ها نیز کلاس هایی را برگزار می کنم اما چون آنجا بچه ها دسترسی به کتاب و کتابخانه ندارند به اندازه اعضای کتابخانه کوهسار  به کلاس ها علاقه نشان نمی دهند. اینجاست که متوجه می شویم حضور در فضای کتابخانه چقدر می تواند در علاقه و انگیزه بچه ها به کتابخوانی تاثیرگذار باشد. بعد از پایان کلاس ها هم بچه ها از قفسه ها کتاب های مختلف را انتخاب می کنند تا در منزل بخوانند بعد از آن قصه ها و داستان های آن را برای ما تعریف می کنند.

او در ادامه گفت: هرچند این تبلیغات را می شنویم که نظام آموزشی باید بهبود یابد اما در برخی از مدارس اطراف ما زنگ انشا را تعطیل کردند و زمان زنگ انشا برای دیگر درس ها استفاده می شود. به همین دلیل ما اینجا تمرین نوشتن هم می کنیم تا بچه ها چگونه نوشتن را هم بیاموزند.

 به گفته او بازخورد حضور این کتابخانه در منطقه بسیار مشهود است و شرکت هر کدام از اعضا در این کارگاه ها و برنامه ها موجب جذب و توجه دیگر افراد ساکن در این منطقه می شود.

ارجمدی توضیح داد: اعضای کودک و نوجوان و اعضای بزرگسالان ما برابر هستند اما چون در این منطقه اغلب خانواده ها فرزندان زیادی دارند و فضای خانه ها شلوغ است، کتابخانه مورد استقبال نوجوانان و جوانان قرار می گیرد و مراجعه کنندگان زیادی دارد.

به گفته وی این کتابخانه از کودک ۳ ساله تا مرد ۸۸ ساله عضو دارد.

او در مورد فعالیت های این کتابخانه توضیح داد: برگزاری کلاس هایی جهت آموزش روش صحیح خواندن کتاب را مد نظر داریم زیرا بسیاری از کودکان و نوجوانان ما متاسفانه حتی روش درست کتاب خواندن را بلد نیستند. همچنین برای مادران نیز دوره های مادران قصه گو را برگزار کرده ایم و در آینده نیز برگزار خواهیم کرد تا یاد دهیم که چطور یک قصه را برای کودک خود بخوانند، همچنین به شناختی دست پیدا کنند که بدانند با توجه به گروه سنی و علاقه کودکان خود چه کتابی را باید انتخاب و تهیه نمایند؛ یعنی کتابی که مناسب فرزندان آنان باشد.

وی در مورد چگونگی انتخاب درست کتاب برای گروه های مختلف سنی توضیح داد: خانواده ها اول از همه باید ببینند ذائقه بچه آنها چگونه است؟ همچنین گروه سنی کودکان و نوجوانان نیز اهمیت دارد . برای مثال باید برای کودک چهار ساله کتابی تهیه نمایند که صفحات زیادی نداشته باشد بلکه کتابی با صفحات کم و با شکل و نقاشی انتخاب کنند؛ مانند کتاب های موزیکال، کتاب هایی که به شکل گل باز می شود و کتاب های که می توان آن را به داخل حمام برد. در گروه بالاتر کتاب های داستان برای بچه های ۴ تا ۶ ساله بسیار تاثیرگذار است و می توان مهارت های زندگی را در قالب داستان به آنان آموزش داد. در گروه بالاتر و برای بچه های دوره ابتدایی کتاب هایی را باید تهیه کرد که علوم، ریاضیات و غیر را در قالب داستان به آنان آموزش می دهد.

به گفته او در این منطقه بیشتر از پدران، مادران در کارگاه ها و کلاس های مختلف شرکت می کنند؛ هرچند گاهی ممکن است مادران نیز در چگونگی انتخاب و یا خواندن کتاب برای کودکان خود به مشکل بر بخورد. کتابداران کتابخانه کوهسار به آنان کمک می کنند همچنین کتاب ها را در قفسه ها به شکل باز در اختیار آنان قرار می دهند تا بتوانند کتاب ها را ببینند و انتخاب کنند. در این مرکز سیستم ثبت و جستجوی کتاب وجود دارد ولی مادران ترجیح می دهند به کتابداران مراجعه کنند و از آنان مشاوره بگیرند.

ارجمندی توضیح داد: ما با توجه به اینکه در هر قفسه، عنوان و موضوع کتاب ها نوشته شده است آنان را راهنمایی می کنیم. همچنین این راهنمایی برای کودکان نوجوانان نیز انجام می شود تا از کتاب هایی که مناسب سنشان است استفاده کنند، هرچند گروهای نوجوان اشتیاق دارند تا کتاب هایی را که برای گروه سنی بزرگسالان است مطالعه کنند.

 او ادامه داد: متاسفانه سطح آگاهی افراد در این مورد بسیار کم است. یعنی خود مادران نه تنها از چگونگی انتخاب کتاب برای فرزند خود آگاه نیست بلکه از چگونکی انتخاب کتاب مناسب برای خود نیز اطلاعات کافی ندارند. به همین دلیل در دوره های آموزشی مختلف سعی می کنیم چگونگی انتخاب کتاب را آموزش دهیم.

او با بیان اینکه فعالیت های این کتابخانه بیشتر بر روی کودکان و نوجوانان تمرکز یافته است، توضیح داد: اگر قرار است فردی کتابخوان شود باید از کودکی حتی از دو یا سه سالگی کتابخوانی را شروع کند. اوج ایجاد علاقه به کتابخوانی نیز زمانی است که کودک وارد مدرسه می شوند و خواندن را آغاز می کند ولی خمیر مایه و پایه گذاری اصلی آن باید در همان حدود دو و سه سالگی آغاز شود تا زمانی که بچه ها وارد مدرسه می شوند این آموزش را دیده باشند و این ذهنیت در آنها وجود داشته باشد که باید از خواندن کتاب های مختلف بهره ببرند.

ربابه حیاتی از اعضای این کتابخانه گفت: حدود ۱۱ سال است که عضو این کتابخانه هستم. من مربی مهد کودک هستم و به همین دلیل به کتاب‌های حوزه روانشناسی کودک احتیاج دارم و  از منابع این کتابخانه در این زمینه استفاده می برم. علاوه بر اینکه کتاب‌های مورد نیازم را  از طریق این کتابخانه تامین می کنم، در کلاس ها و کارگاه های مختلف آن هم شرکت دارم.

وی که مدتی در این کتابخانه به عنوان مربی با بچه های ۴ تا ۶ سال در زمینه قصه خوانی کار کرده است، در مورد همکاری خود با کتابخانه کوهسار گفت: زمانی که احساس کنم فضای یک محیط برای تاثیرگذاری در ذهن کودکان مناسب است از آن استفاده می کنم به همین دلیل پیشنهاد همکاری را دادم و مدت زمان کوتاهی با این کتابخانه همکاری کردم.

او  با اشاره به کوچک بودن خانه ها و بسته بودن محیط آن ها در این منطقه گفت: بچه ها دوست دارند در محیط های اجتماعی بزرگ حضور داشته باشند. از طرف دیگر در محیط کتابخانه کوهسار  آزاد هستند تا خود انتخاب کنند و حس استقلال به کودکان دست می دهد.

این عضو کتابخانه با با اشاره به فعالیت های خود جهت آموزش کودکان دوره پیش دبستانی تا پایان دوره پیش دانشگاهی توضیح داد: محیط کتابخانه به من می آموزد که با هر گروه از این کودکان و نوجوانان چگونه برخورد کنم یا برای مثال می‌توانم از کتاب های کتابخانه بهره ببرم تا بدانم با کودکانی که مثل اختلالات ناخواسته روانی یا ذهنی دارند چطور باید برخورد شود. همچنین می‌توانم با مادران آنها از نزدیک صحبت و برخورد داشته باشم و با همکاری با مرکز بهداشت در صورت نیاز آنان را به این مرکز ارجاع می‌دهم.

مسئول کتابخانه کوهسار با بیان اینکه کتاب های تکراری این کتابخانه و به مدارس اطراف اهدا می شوند، ادامه داد: طبق تجربه ای که خود من دارم کتابخانه مدارس اصلا خوب نیست؛ تا جایی که مدیران به ما مراجعه می کنند و از ما درخواست کتاب می نمایند. البته همین که مدیران کتابخانه های مدارس اطراف به ما مراجعه می کنند بسیار خوب است زیرا در شهر مدارسی وجود دارند که حتی اجازه ورود کتاب به کتابخانه خود را نمی دهند. همچنین ما کلاس های مختلف و شاهنامه خوانی در مدارس مختلف برگزار می کنیم. نشست های کتابخوان نیز گاهی به شکل مدرسه ای برگزار می شود. در این نشست ها دانش آموزان کتاب های مورد علاقه خود را به دیگران معرفی می کنند. برگزاری همین نشست های کتابخوان مدرسه ای باعث افزایش علاقه کودکان به عضویت در کتابخانه ها می شود و تعداد اعضا را بالاتر می برد. اعلام ثبت نام رایگان به مناسبت های مختلف مانند دهه فجر نیز در افزایش تعداد اعضای ما تاثیر گذار است.

سهیلا خسروی از اعضای نوجوان این کتابخانه که با راهنمای دیگر نوجوانان با این مکان آشنا شده است، هم از کتاب های کمک درسی و تستی و هم از کتاب های داستان و رمان آن استفاده می کند. همچنین به گفته او برای انجام تحقیقاتی که در مدرسه برای آنان تکلیف می شود نیازی به حضور در کافی نت ندارند زیرا با حضور در فضای کتابخانه می توانند از کتاب های موجود در آن استفاده کنند. او با انتقاد از کتابخانه مدرسه خود گفت: در مدرسه هم کتابخانه داریم ولی کتاب های آن اصلا مناسب سن ما نیست. کتاب های تستی و کمک درسی آن هم مربوط به سال های گذشته و قدیمی است در حالی که هر سال کتاب های کمک درسی جدیدی به کتابخانه عمومی کوهسار ارسال می شود.

پریسا چراقی از اعضای نوجوان این کتابخانه که سه سال است عضو این کتابخانه شده است، دلیل علاقه خود به این محیط را علاقه به مطالعه رمان و داستان عنوان کرد و گفت: بیشتر به کتاب های نویسندگان ایرانی علاقه دارم که می توانم کتاب هایشان را از همین کتابخانه تهیه کنم. کتابخانه مدرسه ما اگر هم کتاب داشته باشد رمان یا داستان ندارد.

این نوجوان از راهنمایی کتابداران این کتابخانه برای انتخاب کتاب های رمان و داستان مناسب سن خود و همچنین برای پیدا کردن منابع مختلف جهت انجام تحقیقاتی که در مدرسه تکلیف می شود استفاده می کند. به گفته او این کتابخانه در مدرسه آنها نیز شناخته شده است و دانش آموزان آن را به جهت کامل بودن و به روز بودن منابعش به کتابخانه مدرسه ترجیح می دهند.

 مهدیه عطایی عضو ۱2 ساله کتابخانه نیز با تعریف های که همکلاسی و دوستانش از کتابخانه کردند تصمیم گرفت تا در کلاس های شاهنامه خوانی آن شرکت کند. همچنین در کلاس های زبان که در این کتابخانه برگزار شده است نیز شرکت داشته است. او اکنون داستان های شاهنامه را آموخته است و در کلاس های فارسی و ادبیات مدرسه خود این داستان ها را تعریف می کند. او می گویند: در مدرسه کتابخانه داریم  اما دلگیر و کوچک است و به همین دلیل ترجیح می دهم از کتابخانه عمومی استفاده کنم. همچنین معلمی به عنوان کتابدار نداریم تا به ما در مورد کتاب های کتابخانه توضیح دهد و آنها را معرفی کند در حالی که اینجا هم آقای ارجمندی و هم دیگر کتابداران راهنماییمان می کنند. در کلاس ها نیز از کتاب های داستان و رمان صحبت نمی کنیم فقط معلم دینی ما گاهی در مورد کتاب های دینی حرف می زند.

نگین هاشمی از اعضای نوجوان کتابخانه از کتاب های مفید این کتابخانه و همینطور طبقه بندی آن کاملاً رضایت دارد. او که بیشتر رمان می خواند  دوست دارد در کلاس های داستان نویسی کتابخانه شرکت کنند و پیشنهاد تشکیل آن را به کتابخانه داده است. به گفته وی کتابخانه باعث شده است نه تنها از درس های خود عقب نماند بلکه معلومات بیشتری نیز داشته باشد زیرا وقتی  با علاقه خود کتابی را انتخاب می کند و می خواند معلومات بیشتری به نسبت کتاب های درسی که اجباری است، دریافت می کند.

مریم ، ۱۳ ساله نیز از هشت سالگی عضو کتابخانه های عمومی است. صدیقه دیگر عضو نوجوان این کتابخانه در کلاس های مختلف شاهنامه خوانی، قصه گویی خلاق و نویسندگی شرکت فعال دارند.  محدثه نیز در کلاس شاهنامه خوانی کتابخانه شرکت دارد. در مدرسه آنان در زنگ هنر شاهنامه خوانی و شعرخوانی انجام می شود و کسانی مانند او که در دوره های شاهنامه خوانی شرکت کردند در این کلاس ها راجع به شاهنامه و داستان های آن برای دیگر بچه ها توضیح می دهد. بهار رودابه نیز امسال برای اولین بار عضو کتابخانه شده است و در همه کلاس ها و کارگاه های آن شرکت می کند. او از صحبت کردن در مورد تاریخ کشور و پادشاهان و دانستن اینکه چه کسانی برای کشور مفید بودند و چه کسانی لیاقت حکومت را نداشتند، تاریخ را می آموزد. مهدیس به تازگی و با تشویق دوستان عضو کتابخانه شده است. او نیز در کلاس شاهنامه خوانی شرکت می کند همچنین کتاب های داستان مختلف را امانت می گیرد. او هر روز به کتابخانه مراجعه می کند. علاوه بر آن مادر، برادر و پدرش هم کتابخوان هستند و همه اعضای خانواده آنها هر روز در خانه کتاب می خوانند. زهرا نیز از این که در مدرسه فقط درس می خوانند و کلاس های انشا و هنر ندارند گلایه دارد. آناهیتا می گوید آن ها علاوه بر زنگ انشا و هنر حتی زنگ ورزش هم ندارند و  هر روز دو زنگ در مدرسه مخصوص درس ریاضی است و یک زنگ به درس های دیگر مانند فارسی و علوم اختصاص دارد. ولی مهسا می گوید در مدرسه آنها کلاس هنر برگزار می شود. شرکت در کلاس های مختلف برگزار شده در کتابخانه کوهسار باعث شده است تا روخوانیش بهتر شود همچنین اطلاعات تاریخی بسیار بیشتری نسبت به بقیه بچه ها پیدا کند. فاطمه که در مدرسه صدیقه کبری درس می خواند می گوید در مدرسه آنان نیم ساعت آخر به شعر و داستان اختصاص دارد و همچنین کلاس نقاشی دارند. به گفته او شرکت در کلاس های شاهنامه خوانی باعث شده است از تاریخ و گذشته کشورمان باخبر شود. همچنین داستان های خوبی را که مربیشان در کلاس برای آنان می خواند برای دیگر بچه ها در مدرسه تعریف می کند و این باعث شده است تا چند نفر دیگر از مدرسه آنها به این کتابخانه مراجعه کنند و در کلاس های شاهنامه خوانی شرکت نمایند.

ارجندی در ادامه صحبت های خود در مورد نهاد کتابخانه های عمومی کشور گفت: از زمانی که علیرضا مختارپور دبیرکل نهاد کتابخانه های عمومی شده است دغدغه های مختلف کتابداران چه از نظر معیشتی و چه کاری مورد توجه قرار گرفته است. ایشان در نشست هایی که با کتابداران برگزار می کنند و با حضور در کتابخانه ها مستقیماً با مشکلات کتابخانه های مختلف آشنا می شوند و همین باعث شده است که از نظر امنیت شغلی و فعالیت های کتابخانه ای و تامین منابع کتابخانه ها وضعیت ما بهتر شود. همچنین در گذشته کتاب ها به صورت فله ای به  کتابخانه ها ارسال می شد ولی در حال حاضر همه کتاب ها مورد کار کارشناسی قرار می گیرند و کتاب های بسیار خوبی ارسال می شوند که توسط ناشران موفق به چاپ رسیده اند. اداره کل کتابخانه های استان تهران از ما درخواست کرده است که در طرح مشارکت جمعی، از اعضای کتابخانه ها نظرسنجی کنیم تا کتاب هایی را که مد نظرشان است اعلام کنند و این اطلاعات را به اداره کل کتابخانه ها اعلام نماییم که تهیه شوند. این طرح بسیار خوبی است چنانچه کارتون کتاب کودک و نوجوانی که برای ما ارسال شده کتاب های بسیار خوبی هستند و منابع کتابخانه را بسیار غنی می کنند. 

ارجمندی به خانواده ها توصیه کرد تا همانگونه که نیاز بچه ها به غذا خوردن را تامین می کنند نیاز روحی آنان به کتاب و کتابخوانی را نیز برطرف کنند، زیرا با کتابخوانی ذهنیت بچه ها شکل می گیرد.

 او گفت: هرچند با پیشرفت تکنولوژی و ایجاد ابزار های جدید مانند گوشی های موبایل، تبلت، کامپیوتر و غیره بچه ها سرگرم شده اند اما لذتی که در ورق زدن کتاب وجود دارد بسیار بیشتر است.