ناصر گلباز، نسخه شناس، پژوهشگر و مجری طرح بانک اطلاعات نسخ خطی جهان، در گفتگو با خبرنگار لیزنا بیان کرد: بحث اطلاع رسانی در حوزه علوم انسانی که یک بخش آن کتاب است برخلاف بقیه بخش ها خیلی زودتر در ایران به آن توجه شد و شاید به خاطر شرایط انقلاب، توجه مردم و توجه دست اندرکاران بود. مثلاً انتقال منابع مکتوب به منابع دیجیتال و تبدیل به بانک اطلاعات هنوز در اروپا در حوزه علوم انسانی قدم های ابتدایی را بر می دارد ولی در ایران خوشبختانه برعکس این قضیه است.

گلباز در ادامه درباره ایده شکل گیری بانک اطلاعات نسخ خطی جهان اظهار داشت: ایده اولیه بانک اطلاعات نسخ خطی جهان از «موسسه نشر حدیث اهل بیت (ع)» در قم است که در حوزه حدیث و تفسیر قرآن و تبدیل منابع مکتوب به منابع دیجیتال کار می کردند؛ آغاز گردید. بنده در بخش قرآنی آنجا مشغول به کار بودم و اولین بانک اطلاعاتی ما مجموعه ای از 250000 تفسیر به نام «جامع التفاسیر» بود. پس از آن طرح فهرست های نسخه های خطی در آنجا کلید خورد که مسئولیت آن را به عهده داشتم. اما موسسه به دلایلی تعطیل شد و کار در آنجا ادامه پیدا نکرد پس از آن به صورت مستقل تلاش کردم که کار را ادامه دهم.

مجری طرح بانک اطلاعات نسخ خطی جهان افزود: از سال 1378 با چند کتابخانه بزرگ از جمله کتابخانه ملی، کتابخانه ملک، کتابخانه سپهسالار قدیم یا شهید مطهری فعلی، کتابخانه دانشگاه تهران که به عنوان هسته اولیه اطلاعات محسوب می شدند، همکاری آغاز شد. از همان ابتدا به مسئولین بخش نرم افزار تأکید کردیم، نرم افزاری به کار گرفته شود که قابل جستجو و ارائه اطلاعات باشد. چون بر روی وب موجود نبود و به صورت آف لاین کار می کرد. در نمایشگاه های کتاب شرکت می کردیم و به دنبال مخاطبین خود بودیم چراکه در حوزه نسخه های خطی، بانک اطلاعاتی وجود نداشت تصمیم داشتیم براساس خواسته مخاطبین و کاربران آیتم های بانک را تغییر دهیم تا قابل استفاده باشد. سازمان چاپ و پخش وزارت ارشاد از بخش اول که تهران بود حمایت کرد و سپس بقیه کتابخانه های موجود در تهران را به آن اضافه کردیم. در ایران سه قطب اصلی برای نسخه های خطی موجود است؛ تهران – قم و مشهد. در بخش تهران از کتابخانه دانشگاه تهران و کتابخانه های شخصی افراد از جمله کتابخانه مرحوم دانش پژوه، مرحوم استاد ایرج افشار و تعدادی دیگر از فهرست نگاران استفاده کردیم و در طی 20 سال از سال 1339 تا سال 1359 که آخرین مجلد نشریه نسخه های خطی موجود بود را جمع آوری کردیم. از سال 1387 فاز سوم یعنی شهرستانها اضافه شد که مرکز پژوهشی میراث مکتوب و خانه کتاب و همچنین کتابخانه ملی آن را حمایت کردند و طی مراسمی در کتابخانه ملی بانک اطلاعات نسخ خطی جهان همزمان با يکصدمين سالگرد تأليف «الذريعه» بزرگترين کتابشناسی کتابهاي شيعي گردآوری شده توسط مرحوم شيخ آقا بزرگ تهراني افتتاح گردید و بر روی سرور خانه کتاب قرار گرفت. بعد از ایران ترکیه بیشترین کار را در این زمینه و سپس شبه قاره حجم زیاد نسخه های خطی دارند که از نظر سلامت ترکیه بهترین مجموعه را داراست.

گلباز گفت: نزدیک 50000 نسخه خارج از ایران در بانک نسخه های خطی معرفی گردیده است که متأسفانه به دلیل حجم بالا و کمبود وقت هنوز فرصت نشده است نمایه یکجایی برای آن ایجاد شود. هم اکنون که در سال سیزدهم این طرح هستیم هر 4 یا 5 سال یکبار باید به روز شود و فهرست های جدید به آن اضافه گردد. در بخش خارج از کشور در چند حوزه شبه قاره هند و پاکستان از جهت ضرورت ها در اولویت اول ما قرار دارند، سپس جهان عرب (کل کشورهای عرب)، آسیای میانه، اروپای شمالی و آمریکا که هر کدام مرحله بندی شده اند و به فکر گسترش و وسعت آن هستم.

وی درخصوص همکاری بیان کرد: به دلیل آمادگی سخت افزاری و نرم افزاری ترکیه بهترین گزینه است و از جهت اجرا و انتقال اطلاعات شبه قاره هند و پاکستان، آسیای میانه و جهان عرب مناسب می باشد. نسخه های خطی چه فارسی و چه عربی هایی که به وسیله ایرانیان نوشته شده است اسناد تمدنی ما می باشد. اگر به نسخه های خطی به عنوان یک شی نگاه کنیم باید در موزه ها نگهداری شوند و اگر محتوای آنها برای ما مهم است و محققین توجه به محتویات را دارند باید در دسترس قرار بگیرد و افراد از اطلاعات آنها باخبر شوند. قدیمی ترین نسخه خطی فارسی که تا کنون شناسایی شده است، «الابنيه عن حقايق الادويه» می باشد که در کتابخانه وین نگهداری می شود و در زمینه داروشناسی می باشد. این افتخاری برای ما ایرانیان است که کتابی در حدود 1000 سال پیش نگاشته شده که مشخصات داروهای مختلف، نحوه استفاده و درمان هایی که انجام می گرفته را ارائه کرده است.

مجری طرح بانک اطلاعات نسخ خطی جهان تصریح کرد: هدف بانک اطلاعات نسخ خطی جهان در مرحله اول دسترسی به اطلاعات نسخه های خطی از طریق فهرست ها و در مرحله دوم دسترسی به خود نسخه ها می باشد. بخش دیگری نیز در بانک وجود دارد که تصاویر نسخه های خطی که جستجو شده است لینک می شوند به مطالب یافت شده برای دیدن نوع خط و شمایل نسخه.  بخش دیگری که استاد ایرج افشار نام آن را «برافزوده» (به فارسی) قرار داده اند یعنی آنچه که بر یادداشت اضافه شده است. این نوشته ها بعد از گذشت سالها که در حواشی کتاب نوشته می شده بسیار برای محققین قابل ارزش است. از جمله برافزوده های رویت شده می توان به: سوانح طبیعی، یادداشت های شخصی، تاریخ و ساعات و نقد های عالمانه اشاره کرد که به اعتبار و ارزش کتاب می افزاید.

وی افزود: بانک جهانی نسخ خطی ارتباط تنگاتنگ با دنیای علم دارد و روز به روز علاقه افراد به علوم قدیم افزایش می یابد. حجم زیادی از کار هنوز انجام نشده است. امیدواریم که اطلاعات در دسترس پژوهشگران قرار گیرد. پس از افتتاح، کار بانک نسخ خطی کند شده ولی متوقف نشده است. و هم اکنون در حال مذاکره با مراکز مختلف نسخ خطی خارج از کشور هستیم.

در پایان ناصر گلباز اظهار امیدواری کرد: امیدوارم روزی برسد اطلاعات تمام نسخه های خطی از سراسر دنیا که شامل فهرست چاپ شده است در این بانک اطلاعات قرار گیرد. همچنین لازم است ارتباط با سایر بانکهای اطلاعاتی را برقرار کنیم که نیازمند تفاهم نامه دوجانبه می باشد.

خبرنگار: خدیجه عروجی