قطع کتاب چه تاثیری در انتخاب کتاب دارد؟

به گزارش لیزنا، قطع (اندازه) کتاب تاثیر قابل توجهی در تسهیل استفاده از آن دارد. فکر کنید کتاب رمانی هزار صفحه‌ای که با جلد سخت و در ابعاد کاغذ (A۴) منتشر شده باشد. مخاطب نمی‌تواند در خواندن آن احساس آرامش کند، مجبور است دو دستی کتاب را بگیرد شاید مخاطب این کتاب هیچ‌گاه نتواند غرق در رمان شود. برای همین است که برخی ناشران کتاب‌هایی را در قطع جیبی و پالتویی منتشر می‌کنند، مخاطب می‌تواند این کتاب را در مترو و اتوبوس با یک دست بگیرد و بخواند، شاید ایستگاه مورد نظرش را هم به همین دلیل رد کند.

اندازه یا قطع کتاب به ابعاد طول و عرض آن گفته می‌شود. برحسب موضع کتاب و تعداد صفحات آن، قطع‌های مختلف شکل گرفته است و ناشران و چاپخانه‌داران برای آن‌ها نام‌هایی انتخاب کرده اند. قطع کتاب نشان‌ دهنده تعداد دفعات تا شدن متوالی کاغذهای اصلی دسته A و B به دست می‌آیند که منجر به تشکیل ورق‌های کتاب می‌شود. قطع اصلی کاغذ A دارای ابعاد ۹۰×۶۰ سانتی‌متر و کاغذ B دارای ابعاد ۱۰۰×۷۰ سانتی‌متر است.

به‌طور مثال کاغذ دو ورقی با ۴ صفحه در قطع رحلی، چهارورقی با ۸ صفحه در قطع وزیری، و ۸ ورقی با ۱۶ صفحه در قطع رقعی برابر است.

 قطع رقعی معمولا برای چاپ کتاب‌های کم‌حجم مورد استفاده قرار می‌گیرد

اندازه‌ کتاب انواع مختلف دارد که در ادامه گزارش به آن‌ها اشاره شده است:

قطع رقعی کتابی به طول و عرض تقریبی ۱۹×۱۰ سانتی‌متر است. این قطع عمدتا برای کتاب‌های شعر، داستان، رمان و به طور کلی کتاب‌هایی استفاده می شود که مخاطب عام دارند. قطع رقعی معمولا برای چاپ کتاب‌هایی که در آن‌ها تصویر کم وجود دارد یا حجم کمی دارند استفاده می‌شود.

اندازه قطع رقعی در چاپ افست ۲۲ در ۱۵ سانتی‌متر و در چاپ دیجیتال ۲۱ در ۱۴ سانتی‌متر یا برابر با کاغذ ( A۵ ) است. باید توجه داشت که این ابعاد قبل از برش هستند و معمولا پس از عملیات برش در صحافی تا نیم سانتی‌متر از طرفین کتاب کاسته خواهد شد.

حال اگر سه بار متوالی کاغذ ۶۰×۴۵ سانتی‌متر موسوم به ( A۲ ) را تا کنیم، به کاغذی در ابعاد ۲۲٫۵×۱۵ سانتی‌متر می‌رسیم که همان کاغذ ( A۵ ) است. به کاغذی با این ابعاد پس از جدا کردن حاشیه‌های اضافه، قطع کتاب رقعی می گویند.

ابعاد نهایی قطع کتاب رقعی در حدود ۲۱×۱۴ سانتی متر است. قطع رقعی به سبب سایزبندی مناسبی که دارد برای چاپ رمان بسیار مناسب است.

پرکاربردترین قطع کتاب در ایران قطع وزیری است

قطع وزیری با ۳ بار تا کردن پی در پی کاغذ ۷۰ در ۵۰ سانتیمتر (B۲) ساخته می‌شود که البته پس از پروسه چاپ بُرش داده می‌شود. در حال حاضر مرسوم‌ترین قطع برای کتاب در ایران اندازه قطع وزیری است. از این قطع بیشتر در نشر کتاب‌های علمی و دانشگاهی استفاده می‌شود.

پرکاربردترین قطع کتاب در ایران قطع وزیری است، اغلب کتاب‌های که شما در ایران مشاهده می‌کنید مانند کتاب‌های آموزشی، درسی و دانشگاهی دارای قطع وزیری هستند. این قطع کتاب نیز به مانند قطع رحلی داری سه دسته قطع وزیری کوچک، قطع وزیری متوسط و قطع وزیری بزرگ است. بهتر است ویراستاری و صفحه آرایی قطع وزیری توسط کارشناسان خود چاپخانه انجام شود تا استاندارهای لازم در آن رعایت شود.

اگر سه بار متوالی کاغذ ۷۰×۵۰ را تا کنیم به کاغذی با ابعاد ۲۵×۱۷٫۵ سانتی متر می‌رسیم که مناسب قطع وزیری است. البته پس از چاپ همواره بخشی از لبه‌های کاغذ بریده می شود. اگر این لبه‌های اضافه را ببریم، به قطع کتاب وزیری خواهیم رسید. سایز نهایی قطع وزیری در حدود ۲۳×۱۷ سانتی متر است.

 قطع خشتی از کهن‌ترین اندازه‌های چاپ کتاب است

قطع خشتی از کهن‌ترین اندازه‌های مورد استفاده در چاپ کتاب است، می‌توان کاغذ قطع ۴۵ در ۶۰ را به صورتی تا کرد که به ۶ قسمت ۲۰ در ۲۰ سانتی‌متری تقسیم شود، در این حالت به قطع خشتی بزرگ می‌رسیم. به همان صورت اگر کاغذ ۵۰ در ۷۰ هم باشد به اندازه ۲۳ در ۲۳ می‌رسیم که این ابعاد هم برای قطع کتاب خشتی بزرگ استاندارد است. از قطع خشتی که به صورت مربعی است اغلب برای کتاب‌های هنری، کودکان و طراحی کاتالوگ استفاده می‌شود.

قطع خشتی به علت سایز مربعی که دارد مناسب کتاب داستان کودکان که شامل تصاویر است و کتاب‌های عکس درنظر گرفته شده است.

برای ساخت قطع خشتی کوچک، به روش قبل کاغذ ۶۰×۴۵ را به گونه‌ای تا می‌کنیم تا به ۱۲ قسمت برابر تقسیم شود. اندازه به دست آمده برای ابعاد خشتی کوچک مناسب است. ابعاد قطع کتاب خشتی کوچک در حدود ۱۴٫۵×۱۴٫۵ سانتی‌متر است.

با تکرار روش فوق روی کاغذ ۷۰×۵۰ و تبدیل آن به ۱۲ قسمت مساوی به کاغذی در ابعاد خشتی کوچک دیگری که حدود ۱۶٫۵×۱۶٫۵ سانتی متر است، خواهیم رسید. این دو ابعاد برای قطع خشتی کوچک استاندارد هستند.

 قرآن مجید با قطع رحلی منتشر شده است

قطع کتاب رحلی به این دلیل به این نام خوانده می‌شود که هنگام خواندن کتاب، آن را بر روی چهارپایه یا همان رحل قرار می‌دادند. قطع مزبور دارای اندازه‌های متنوعی است، رحلی کوچک طول ۴۲، عرض ۲۷ سانتی‌متر، رحلی متوسط طول ۵۰، عرض ۳۰ سانتی‌متر و رحلی بزرگ طول ۶۰، عرض ۳۰ سانتی‌متر است. عموما کتاب‌هایی چون قرآن مجید، مثنوی مولوی، شاهنامه فردوسی که در مجالس و محافل قرائت و خوانده می‌شده، با قطع رحلی منتشر شده است.

قطع رحلی را هم می‌‍توان به صورت ۲ ستونی و هم به صورت تک ستونی چاپ کرد. برای کتاب‌های مرجع یا رفرنس عموما برای کاهش هزینه‌های چاپ، از چاپ قطع رحلی دو ستونی استفاده می‌کنند.

این بار اگر دو بار متوالی کاغذ( B۲ ) را که دارای ابعاد ۷۰×۵۰ سانتی متر است تا کنیم به کاغذ ( B۴) می‌رسیم که ابعاد آن ۳۵×۲۵ سانتی‌متر است. حال اگر لبه‌ها و حاشیه‌های کناری آن را برش دهیم به کاغذی با ابعاد ۳۳×۲۳ خواهیم رسید که به آن قطع کتاب رحلی بزرگ می‌گویند. مجلات و آگهی نامه‌ها عموما در این قطع به چاپ می‌رسند.

این بار کاغذ ( A۲) را دو بار برش می‌دهیم و از ابعاد ۶۰×۴۵ سانتی‌متر به ابعاد ۳۰×۲۲٫۵ سانتی‌متر می‌رسیم. پس از جدا کردن حاشیه‌های این کاغذ، قطع کتاب رحلی کوچک به دست می‌آید که در ابعاد ۲۱×۲۹ سانتی‌متر می است و در استاندارد های بین المللی به آن کاغذ A۴ می گویند. از این قطع عموما برای ماهنامه و مجلات و برخی کتاب‌های درسی استفاده می‌کنند.

کتاب‌های خطی با قطع سلطانی منتشر می‌شود

قطع سلطانی (تیموری) اندازه‌ای از قطع کتاب است که در اواخر عصر مغولان و اوایل عهد تیموریان برای کتاب‌های خطی در ایران رواج یافت، به این دلیل آن را قطع تیموری نیز می‌گویند. طول و عرض تقریبی آن ۴۰×۳۰ سانتی‌متر است.

اگر کاغذ B به ابعاد ۷۰×۱۰۰ سانتی متر را دو بار متوالی تا کنیم به کاغذی با ابعاد ۵۰×۳۵ سانتی متر خواهیم رسید. پس از برش ابعاد این کاغذ در حدود ۴۹×۳۴ سانتی متر خواهدشد که به آن قطع سلطانی می‌گویند. این قطع که در گذشته رواج بیشتری داشته است اغلب به منظور چاپ کتاب‌های نفیس استفاده می‌شد.

قطع پالتویی برای چاپ مطالب طولانی که دارای عرض کم هستند

اندازه کاغذ در قطع پالتویی ۱۰ در ۱۹٫۵ و ۱۱٫۵ در ۲۲ سانتیمتر است. این قطع برای چاپ مطالب طولانی که دارای عرض کم هستند استفاده می‌شود.

در تمام قطع‌هایی که در این مطلب بیان شد، شیت(ورق) را به صورت افقی قرار می‌دادیم و صفحه‌های کتاب به صورت عمودی بودند. اما در قطع پالتویی، شیت‌ها و صفحات هر دو به صورت افقی قرار می‌گیرند.

اگر در شیت‌های دو و چهار ورقی جوری فرم‌بندی کنیم که هر شیت موجود دارای ۲۴ صفحه افقی باشد، یعنی در هر طرف شیت ۱۲ صفحه افقی داشته باشیم، به قطع های ۲۳٫۳×۱۲٫۵ و ۲۰×۱۱٫۲۵ خواهیم رسید و با حذف حاشیه‌ها، قطع کتاب پالتویی به دست می‌آید. استاندارد قطع‌های پالتویی ۱۹٫۵×۱۰ و ۲۲×۱۱٫۵ سانتی‌متر است.

قطع کتاب از دعا تا دفتر یادداشت

سایز کاغذ در قطع جیبی کوچک حدود ۱۰ در ۱۴ سانتی‌متر است و برای چاپ کتاب‌ها و دفاتر یادداشت کوچک کاربرد دارد.

اندازه کاغذ در قطع جیبی بزرگ ۱۱٫۵ در ۱۶٫۵ است. این سایز مانند قطع جیبی کوچک برای چاپ کتاب ها و دفاتر یادداشت کوچک بسیار کاربردی است .

قطع ربعی کتاب دارای اندازه استاندارد ۵۰ در ۷۰ است و در قطع و سایز کتاب‌های خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرد و به اندازه قطع‌های دیگر کتاب پر کاربرد نیست.

برخی از کتاب‌ها مانند کتاب دعا را از گذشته به گردن خود می‌آویختند و مورد استفاده قرار می‌داند. به همین دلیل به کتاب‌های در اندازه ۶در۱۲ سانتی‌متر قطع کتاب حمایلی می‌گویند.

قطع جانمازی با اندازه استاندارد ۷در۱۲ چاپ می‌شود. از این قطع عموما برای چاپ کتاب دعا و چند سوره از قرآن استفاده می‌شود که در جانماز قرار می‌گیرد. به همین دلیل هم نام آن را قطع جانمازی می‌گذارند.

حتما تا کنون کتاب‌های را دیده‌اید که از طرف طول باز می‌شوند و از طرف عرض شیرازه بندی شده‌اند. به این نوع کتاب‌ها، قطع کتاب بیاضی یا بیاض می‌گویند.

ناشر و صفحه‌آرا می‌توانند با انتخاب قطع مناسب برای کتاب در فروش آن تاثیر بگذارند. همچنین مخاطبان کتاب می‌توانند با دیدن ظاهر و ابعاد کتاب برخی اطلاعات درباره آن به‌دست بیاورند. به همین دلیل استفاده از اندازه‌های استاندارد یکی از اقدام‌های مهم در انتشار کتاب با کیفیت شمرده می‌شود.