به گزارش خبرنگار لیزنا، در این نشست، که در تاریخ سه شنبه 21 تیرماه از ساعت 9 تا 12 در سالن اجتماعات کمیسیون ملی یونسکو برگزار شد؛ دکتر سعیدآبادی، دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو، چونلی هان، مدیر کل دفتر منطقه ای یونسکو در ایران، دکتر آریا گوناوان، معاون علم و فناوری دفتر یونسکو، دکتر اصیلی، سرپرست بخش نسخ خطی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، علی اکبر اشعری، دکتر فراستی و خاکپور، از اعضای کمیته ارزیابی برنامه حافظه جهانی یونسکو در این نشست به ایراد سخنانی پرداختند.

• ایران می تواند به عنوان مرکز منطقه ای و نیز در میان کشورهای اسلامی در حوزه میراث مکتوب فعالیت خود را آغاز نماید

در ابتدا سعیدآبادی با اشاره به اینکه سعی بر آن است که میراث مکتوب ایران ثبت شود و این بار دو اثر خمسه نظامی و التفهیم ابوریحان بیرونی به ثبت جهانی رسیده است، خاطر نشان کرد که ثبت این آثار به معنای پایان کار بر روی این آثار نیست.

در ادامه اشعری، در سخنانی بر این نکته تاکید کرد که با ثبت جهانی آثار، آگاهی عمومی نسبت به آنها صورت می گیرد و ایران می تواند به عنوان مرکز منطقه ای و نیز در میان کشورهای اسلامی در حوزه میراث مکتوب فعالیت خود را آغاز نماید.

چونلی هان با تشکر از اشعری به خاطر زحماتی که برای ایجاد برنامه حافظه جهانی در ایران متحمل شده است، به این نکته اشاره کرد که این برنامه از سال 1992 کار خود را آغاز کرده است و از برنامه های بخش ارتباطات و اطلاعات یونسکو است و هدف این برنامه حفظ آثار مختلف از جمله آثار مکتوب برای نسل کنونی و نسلهای آینده است.

وی همچنین اشاره کرد که حفاظت از آثار مستند، حفاظت از خاطرات بشری، میراث شفاهی و نیز فرهنگی است که این مساله برای یونسکو حائز اهمیت است. آنچه که از میراث مستند منتقل می شود یک روش غیرقابل جایگزین برای انتقال سنتها و فرهنگها از نسلی به نسل دیگر است. این میراث با میراث دیگر متفاوت است به خصوص اینکه در گذر زمان حفاظت از آنها سخت تر است، شکننده تر می شوند و نحوه مراقبت نادرست و بلایای طبیعی می تواند باعث تخریب آنها شود.

چونلی ادامه داد: در ماه می کنفرانسی در ورشو برگزار شد که بیانیه این کنفرانس دارای 3 نکته بسیار مهم بود: اولین نکته این بود که کشورهای عضو یونسکو به کمک یونسکو باید تلاش کنند تا برای انتقال حافظه جهانی و میراث مستند از طریق ایجاد دوره های مطالعاتی و رشته های دانشگاهی فعالیت کنند. در ایران هم باید در سطح دانشگاهی و آموزش عالی به این مساله مبادرت ورزند.

دومین نکته این است که کشورها باید به کمک یونسکو ظرفیتهای ملی خود را افزایش دهند و در جهت تسهیل معرفی آثار به یونسکو با افزایش دانش فنی خود فعالیت کنند.

و سومین نکته این است که باید پیوندی میان برنامه حافظه جهانی و موسسات ملی، بین المللی و منطقه ای به منظور پیشبرد این برنامه در این کشورها ایجاد شود.

وی به این نکته اشاره کرد که تا کنون پنج اثر از ایران در یونسکو ثبت شده است. بهتر است تا در یک برنامه ملی با افق ده ساله، مشخص شود که در چه دوره هایی چه آثاری وجود دارند که قابلیت معرفی به برنامه حافظه جهانی را دارا هستند.

• در تاریخ پنجم مرداد ماه امسال، آیین نکوداشتی به صورت ویژه به مناسبت ثبت خمسه نظامی و التفهیم ابوریحان بیرونی برگزار خواهد شد
  

در ادامه سعید آبادی خاطر نشان کرد که در تاریخ پنجم مرداد ماه امسال، آیین نکوداشتی به صورت ویژه به مناسبت ثبت خمسه نظامی و التفهیم ابوریحان بیرونی برگزار خواهد شد و نیز جایزه فردوسی برای حفاظت و نگهداری میراث مکتوب طراحی شده و توسط برنامه حافظه جهانی از طرف ایران به یونسکو ارائه شده و مراحل نهایی را طی می کند. دو واحد درسی نیز با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی با نام تمدن ایرانی و اسلامی تصویب شده است که با اهداف برنامه حافظه جهانی مرتبط است.

• اهداف برنامه حافظه جهانی حفظ و نگهداری آثار، دسترسی به آنها و نیز آگاهی رسانی و اطلاع رسانی است

در ادامه این نشست دکتر فراستی، در خصوص مفهوم میراث مستند و ضوابط یونسکو برای ثبت آثار و میراث جهانی، صحبتهای خود را به سه بخش اهداف برنامه حافظه جهانی، میراث مستند و معیارهای انتخاب آثار برای این برنامه تقسیم کرد. وی اهداف برنامه حافظه جهانی را حفظ و نگهداری آثار، دسترسی به آنها و نیز آگاهی رسانی و اطلاع رسانی دانست. وی تسهیل نگهداری را به دو روش آموزش به دارندگان آثار و به کارگیری افراد حرفه ای و نیز معرفی به افرادی دانست که تامین کننده هزینه های پروژه های نگهداری و حفظ آثار هستند. همچنین در بحث دسترسی، انتشار و رقومی کردن آثار مکتوب، انتشار و باز چاپ آنها در نشریات الکترونیکی و پایگاههای اطلاعاتی می تواند راهگشا باشد. همچنین وی خاطر نشان کرد که نگهداری و دسترسی دو امر مکمل هم هستند و باید تکثیر از منابع به دلیل جلوگیری از آسیب نسخه اصلی و در عین حال دسترسی به اثر صورت گیرد.

وی با اشاره به انواع مختلف آثار از جمله طبیعی، فرهنگی، مستند، شفاهی و غیره به این نکته اشاره کرد که هر یک از این آثار دارای تعریف خاص خود هستند و برای میراث مستند نیز تعریفی وجود دارد. برنامه حافظه جهانی با میراث مستند بشر سر و کار دارد و مساله مهم آن است که اثر، منقول، متشکل از علایم، رمز، صداها، تصاویر، قابل نگهداری، قابل نقل، قابل تکثیر و محصول یک پدیده مستندسازی شده باشد مانند دستنوشته ها، اسناد تاریخی، روزنامه ها، پوسترها، طرحها، نقشه ها، مواد دیداری- شنیداری شامل فیلم، عکس، صوت، منابع الکترونیکی و اسناد مجازی مانند وب سایتهایی است که به صورت گروهی و یا مجزا وجود دارند صرف نظر از اینکه تحت چه مالکیتی چه حقیقی و چه حقوقی هستند. البته تعریف میراث مستند هر چند وقت یکبار باید بازنگری شود.

همچنین وی در بخش سوم سخنان خود به معیارهایی اشاره کرد که آثار مورد قبول یونسکو برای درج در حافظه جهانی باید داشته باشند. اصل بودن اثر، قابل استناد بودن، اطمینان از عدم کپی، جعل، تقلبی بودن اثر، تاثیر خاص اثر در یک دوره زمانی چه به صورت مثبت و چه منفی به صورتی که با زایل شدن آن زیانی به میراث بشر به وجود آید، اهمیت آن در پاسخ به اهمیت معیارهای زمان، مکان، مردم، موضوع، شکل و سبک آن اثر از مواردی است که باید بدانها توجه کرد و باید اثبات شوند.

در ادامه نشست، دکتر اصیلی در مورد خمسه نظامی و روند فعالیت کمیته ارزیابی برنامه حافظه جهانی در ایران به منظور معرفی اثر و نیز پر کردن فرم مورد نظر برای ارائه به یونسکو به ایراد سخنانی پرداخت. وی به این نکته اشاره کرد که خمسه نظامی نامی ترین و دلپذیرترین اثر در ادبیات منظوم و داستانی ایران است.

سبک نظامی شاهکاری است که باعث شد تا شاعران زیادی به تقلید از وی به پردازند. اشعار این کتاب که متشکل از پنج داستان مخزن الاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، هفت پیکر و اسکندرنامه است به صورت مثنوی سروده شده است و چون در زبان فارسی اهمیتی خاصی دارد، هنرمندان زیادی به کتاب آرایی آن پرداخته اند. در فرایند انتخاب، در نهایت 5 نسخه در آرشیوهای داخلی شناسایی شد که با توجه به اصالت آنها قابلیت معرفی را داشتند. اولین نسخه، نسخه مدرسه سپهسالار یا شهید مطهری است که توسط مرشد کاتب شیرازی در سال 956ق. کتابت شده و دارای آرایه های هنری و مینیاتورهای بسیار زیبا است. نسخه دوم مربوط به کتابخانه کاخ گلستان است که کاتب آن مشخص نیست و در سال 954ق. کتابت شده و از دوره صفوی نگهداری شده است.

• قدیمیترین نسخه تاریخ دار خمسه نظامی که تا کنون شناسایی شده است؛ مربوط به کتابخانه مرکزی ومرکز اسناد دانشگاه تهران است

نسخه سوم مربوط به موزه ملی ایران است که مربوط به سال 932ق. است. نسخه چهارم مربوط به کتابخانه و موزه ملک است که کاتب آن ابوسعید قاضی نیشابوری، آنرا در سال 833ق. برای بایسنقرمیرزا کتابت کرده است و نسخه پنجم مربوط به کتابخانه مرکزی ومرکز اسناد دانشگاه تهران است که در سال 718ق. کتابت شده و قدیمیترین نسخه تاریخ دار خمسه نظامی است که تا کنون شناسایی شده است. برای انتخاب این نسخه ها بیش از سی جلسه توسط کمیته ارزیابی برگزار شد.

• ایران با تعداد پنج اثر پدیرفته شده در برنامه حافظه جهانی یونسکو، دارای جایگاه چهاردهم در دنیا و مقام چهارم در آسیا و اقیانوسیه است.

در ادامه، دکتر آریا گوناوان، خاطر نشان کرد که دفتر منطقه ای یونسکو تمامی تلاش خود را برای افزایش آگاهی در مورد انواع میراث انجام می دهد. همینطور باید شرایط و محل نگهداری میراث بررسی شود. وی از دوره های آموزش مختلفی که در استانهای مختلف در ایران انجام شده است، اظهار خرسندی کرد. او اعلام کرد که تمامی فایلهایی ارائه شده از طرف ایران به یونسکو ، پذیرفته شده است. ایران با تعداد پنج اثر پذیرفته شده در برنامه حافظه جهانی یونسکو، دارای جایگاه چهاردهم در دنیا و مقام چهارم در آسیا و اقیانوسیه است. بیشترین آثار ثبت شده را کشور روسیه با سیزده اثر داراست.

در ادامه این نشست، خاکپور به نسخه التفهیم ابوریحان بیرونی که در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است اشاره کرد. این کتاب با هدف آموزش نجوم تالیف شده و روش تالیف آن به صورت پرسش و پاسخ است. 530 سوال در این کتاب مطرح شده و به خواهش ریحانه دختر حسن خوارزمی نوشته شده است. این کتاب با بیانی ساده پایه ای برای ریاضیات و نجوم مدرن امروزی شده است. قدیمی ترین نسخه فارسی آن در سال 538ق. نگاشته شده است. کمتر از صد سال با وفات مولف فاصله دارد. ترسیمات این کتاب از لحاظ نقوش هندسی و این مساله که با مرکب سیاه نگاشته شده است حائز اهمیت است. کاغذ آن ریحانی، جلد تیماج سرخ ضرب دار و نسخه اصیل است. به مناسبت تالیفات و دانش این دانشمند بزرگ، یکی از حفره های سطح ماه به نام بیرونی نام گذاری شده است و سیزدهم شهریور به نام این دانشمند بزرگ نام گذاری شده است.

این جلسه با پرسش و پاسخ حضار در ساعت 12 به پایان رسید و هدایا و لوح های یادبودی به سخنرانان این نشست اهدا شد.

خبرنگار: ملیحه درخوش