به گزارش خبرنگار لیزنا، در سمینار «جستجوی معنایی و نیاز به ساختارهای جدید اطلاعاتی (نظیر RDA وFRBR)» که صبح روز چهارشنبه 3 اسفند در کتابخانه ملی برگزار شد، سخنرانی مهندس احمد محمدزاده، مدیرعامل شرکت نرم افزار و سخت افزار ایران (نوسا) با عنوان «ساختارهای جدید نگهداری اطلاعات و جستجوهای معنایی» که به علت کسالت حضور نیافت؛ به صورت ضبط شده برای حضار نمایش داده شد.

• معنا چیزی است که از شنیدن یک کلمه یا عبارت در مغز انسان نقش می بندد.

وی سخنان خود را با این مطلب آغاز کرد: "فراداده جزء لاینفک آرشیو دیجیتال است و به همین دلیل به ساختار اطلاعاتی برای نگهداری فراداده احتیاج داریم. چنین ساختاری مستقل از این مساله است که اطلاعات در فراداده به صورت دستی وارد شود یا به صورت اتوماتیک از متن استخراج و وارد پایگاه گردد. ساختارهای متداول فراداده ای به صورت متنی و مسطح هستند که پیشرفته ترین آنها مارک است. در این ساختارهای متداول از جمله مارک، اطلاعات به صورت متنی وارد شده و بخش عظیمی از اطلاعات معنا حذف می شود. معنا چیزی است که از شنیدن یک کلمه یا عبارت در مغز انسان نقش می بندد. وی در این مورد به ارائه مثالهایی پرداخت."

• در ساختاری مثل مارک امکان ورود اطلاعات معنا وجود ندارد

مهندس محمدزاده در ادامه اظهار داشت: "در ساختاری مثل مارک امکان ورود اطلاعات معنا وجود ندارد. به همین خاطر در اواخر 1980 به سراغ ساختارهای معنایی رفتند و نیاز به ساختارهایی پیدا شد که اطلاعات معنا در آن ذخیره شود."

احمد محمدزاده گفت: "برای تهیه یک ساختار احتیاج به داشتن یک مدل داریم. باید ببینیم چه مدلی به واقعیت نزدیکتر است. برای جستجو و نگهداری معنا در طبیعت به یک عنصر می رسیم و آن مغز انسان است. مغز انسان اطلاعات را هم به صورت متن و هم به صورت مفهوم و هم تصویر نگهداری می کند و ساختار پیچیده ای دارد. مغز اطلاعات را به سلولهای اطلاعاتی جزئی تقسیم می کند و رابطه های بین آنها را در یک فضای چند بعدی نگه می دارد مثلا رابطه اینکه «احمد پسر عموی حمید است» در ذهن با یک دیاگرام از نسبتهای فامیلی درست می شود. "

• ساختارهای جدید اطلاعاتی باید به صورت یک گراف و شبکه گسترده در نظر گرفته شود.

وی بیان داشت: "اگر هر یک از موضوعات معنایی را یک موجودیت بنامیم می توان نتیجه گیری نمود که اطلاعات را به صورت هزاران موجودیت نگهداری کرده و رابطه ها را بین آنها ایجاد می کند و هر یک از موجودیتها دارای خصوصیتهای خاص خود هستند و هیچ مرزی بین موجودیتها موجود نیست. در ساختارهای جدید باید تمامی اطلاعات را به اجزای بسیار کوچک تقسیم کنیم و در ارتباط با یکدیگر ذخیره کنیم. این ساختارها باید به صورت یک گراف و شبکه گسترده در نظر گرفته شود."

• در یک سیستم معنایی می توان اطلاعات را به صورت تدریجی وارد کرد و موجودیتها مستقل از رکوردها می توانند کامل شوند

مدیرعامل شرکت نوسا، با اشاره به این مطلب که در یک سیستم معنایی می توان اطلاعات را به صورت تدریجی وارد کرد و موجودیتها مستقل از رکوردها می توانند کامل شوند و نیز می توان میزان دقت اطلاعات را تدریج بالا برد، اطلاعات را به دو دسته خاص و عمومی تقسیم کرد و بیان داشت: "بخش عمده ای از اطلاعاتی که یک مرکز تولید می کند، اطلاعات عمومی است. با تکیه بر این مساله می توان مسئولیت تهیه و نگهداری این دسته از اطلاعات را به متولی واقعی آن واگذار کرد به این ترتیب نه تنها از ثبت مجدد اطلاعات پرهیز خواهد شد بلکه اطلاعات ماهیتی پویا و رو به گسترش پیدا خواهد کرد."

وی در پایان به این مساله اشاره کرد: "مستقل از اینکه منابع دیجیتال چگونه و به چه روشی تهیه شده اند و مستقل از اینکه اطلاعات فراداده چگونه وارد و یا استخراج می شوند، تصور یک آرشیو بدون ساختار اطلاعات برای ذخیره اطلاعات فراداده ممکن نیست. برای پیاده سازی مفهوم جستجوی معنایی و بالا بردن کیفیت جستجو و دسترسی بهتر به اطلاعات، پیاده سازی ساختار فراداده مناسب ذخیره معنا الزامی است."

سخنران بعدی این همایش مهندس بهرام نجفی، مدیر نرم افزارهای اطلاع رسانی شرکت نرم افزار و سخت افزار ایران(نوسا) و سرپرست پروژه سیمرغ، سخنرانی خود را با عنوان " نیاز به تغییر شیوه ذخیره، توسعه و استفاده از اطلاعات کتابخانه ای" ارائه کرد.

• در سیستمهای فعلی فرض بر شکل دهی اطلاعات بر اساس نوع مصرف است

برای اینکه مشخص شود که سیستمهای فعلی چه اشکالی دارند که مبتنی بر آنها نمی توانیم انتظارات را برآورده کنیم، به بررسی چرخه فعلی تولید و استفاده از اطلاعات در کتابخانه ها و مراکز اسناد پرداخت که آنرا شامل جمع آوری اطلاعات، شکل دهی اطلاعات بر اساس نوع مصرف، ذخیره اطلاعات، بایگانیهای اطلاعات، بازیابی ساده اطلاعات بر اساس پرسش و تحلیل اطلاعات دانست.

وی اظهار داشت: "در سیستمهای فعلی فرض بر شکل دهی اطلاعات بر اساس نوع مصرف است و این نقطه کلیدی است که بدون برطرف کردن این نقطه امکان پیاده سازی انتظارات وجود ندارد."

• در دو دهه گذشته با توسعه اطلاعات، تولید اطلاعات افزایش یافته و طول عمر آنها کاهش یافته است

سپس نجفی برای بررسی شکل دهی اطلاعات به ارائه مثالهایی پرداخت و به این نکته تاکید کرد که با توجه به نیازهای مختلف شکل دهی های متفاوتی بر روی اطلاعات انجام می شود. ما در حال حاضر برای هر نوع مصرف یک شیوه ذخیره اطلاعات به فرم متن استاندارد می کنیم و به آن شیوه اطلاعات را ذخیره می کنیم و این مساله به ساختارهای پیاده سازی کامپیوتری هم ربط زیادی ندارد.

سرپرست پروژه سیمرغ شرکت نوسا در ادامه بیان کرد: "این روش ایرادی دارد و بر می گردد به هزینه ورود اطلاعات و بازیابی اطلاعات و در دنیای امروز که دنیای امروز این هزینه ها به شدت بالا رفته است. در دو دهه گذشته با توسعه اطلاعات، تولید اطلاعات افزایش یافته و طول عمر آنها کاهش یافته است. نحوه فهرستنویسی کنونی و تنوع شیوه مصرف نیز باعث بالا رفتن هزینه شده است. "

• کاربران با لمس این خدمات نوین از خدمات کتابداری انتظار دیگری دارند

مهندس بهرام نجفی گفت: "در حوزه مصرف اطلاعات مهمترین اتفاق وجود منابع جدیدی است که اطلاعات را به کاربران می دهند مانند گوگل بوک، نوسا بوک و غیره. کاربران با لمس این خدمات نوین از خدمات کتابداری انتظار دیگری دارند. با استانداردسازی می توان هزینه ها را کاهش داد و این مساله در حوزه کتابداری حرف درستی است و چون با استاندارد کردن تنوع شکل دهی ها را کاهش می یابد، ورود اطلاعات کمتری انجام می شود و نیز کاربران به شیوه های شکل دهی عادت می کنند هزینه ورود و جستجوی کاربران درون حوزه کاهش می یابد ولی باید توجه داشت که مرز بین حوزه ها در حال ریزش است و هم اکنون نمی توان بین آرشیو های مختلف فیلم و کتابخانه و یا کار کتابخانه ها و موزه مرزی به راحتی تصور کرد. "

• شکل دهی بر مبنای مصرف باید از چرخه تولید و استفاده اطلاعات حذف شود

وی با مطرح کردن این سوال که باید برای تجدید نظر در سیستمهای کنونی چه کنیم؟ پاسخ داد: " اساسا شکل دهی بر مبنای مصرف باید از چرخه تولید و استفاده اطلاعات حذف شود. این حرف بزرگی است و به همین دلیل پیاده سازی آن طول کشیده ولی اساس این قضیه بر این است که اگر ما اطلاعات را به جای اینکه بر مبنای مصرف شکل دهی کنیم، با یک مدل معنایی بسیار بزرگ و جهان شمول تطبیق دهیم و نزدیک به فعالیتهای روزمره ای که در حال انجام آن هستیم باشد، نیاز به شکل دهی که توسط انسان اتفاق بیفتد نیست. یعنی پردازش را به کامپیوتر سپرده و از قدرت کامپیوتر در این امر استفاده کنیم و بر اساس آن مدل اطلاعات را وارد کنیم. در حوزه بازیابی اطلاعات با فرض اینکه کاربران سیستمهای فعلی را می شناسند و می توانند به جواب برسند، در سیستمهای جدید این فرض کاملا حذف خواهد شد. لایه ای برای تطبیق پرسش با مدل معنایی باید در سیستم اضافه شود تا بعد از تطبیق، سیستم جستجو را انجام دهد. "

آخرین سخنران این سمینار، مهندس امید حجتی سرپرست پروژه ققنوس شرکت نرم افزار و سخت افزار ایران (نوسا) به ارائه سخنرانی با عنوان " نگرشی شیءگرایانه به FRBR" پرداخت.

• FRBROO حاصل همسان سازی دو مدل CIDOC CRM و FRBR است.

وی گفت: " FRBROO حاصل همسان سازی دو مدلی ایست که از قبل داشتیم، مدل CIDOC CRM که توسط فضای موزه ها و اساتید موزه تهیه شده و مدل FRBR که توسط ایفلا و تیم کتابداران آن تهیه شده است. به طور خلاصه اتفاقی رخ داده این است که CIDOC CRM اضافه شده به خانواده FRBR و تشکیل FRBROO را داده است. در این فاصله هم هر دو مدل CIDOC CRM و هم FRBR توسعه چیدا کرده اند و هم اشکالاتشان رفع شده است و این مساله ادامه دارد.”

وی افزود: " CIDOC CRM مدلی مفهومی برای حوزه فرهنگ است و خیلی عام تعریف شده است. از روش شیء گرا در طراحی آن استفاده شده که بسیار مهم و مفید است. در برگیرنده اطلاعات مربوط به اشیاء، کلکسیون‌ها، سایت‌ها، بناها و ...است، پوشش‌دهنده حوزه‌هایی چون قوم‌شناسی، باستان‌شناسی، هنرهای زیبا، هنرهای کاربردی، تاریخ اجتماعی، تاریخ طبیعی، تاریخ علم و فن‌آوری است و همچنین شامل اطلاعات زمینه ای تاریخی، جغرافیایی و نظری است. ارتباط و تبادل اطلاعات با کتابخانه در ذات این مدل از ابتدا دیده شده است. "

• در مدل رابطه – موجودیت مانند FRBR توانایی ایجاد رابطه بین مفاهیم موجود در مدل وجود ندارد

حجتی در ادامه گفت: "حال باید دید که چرا شیء گرایی برای ما مفید است و چرا این تفکر را با مدل رابطه – موجودیت جایگزین می کنیم. تفاوت این دو مدل این است که در مدل رابطه – موجودیت مانند FRBR توانایی ایجاد رابطه بین مفاهیم موجود در مدل وجود ندارد. ما در FRBR رابطه هایی مانند رابطه اثر و بیان داریم، اما این رابطه ها در واقع رابطه بین مصداقهایی از مفاهیم هستند و رابطه بین مفاهیم وجود ندارد. "

سپس وی به بررسی لایه های مفاهیم در CIDOC CRM پرداخت. همچنین جایگاه مفاهیم FRBR در CIDOC CRM را در همسان سازی این دو مدل توضیح داد.

مهندس امید حجتی گفت: "هر یک از موجودیتها با تعریفی از لایه پشتی خود که در CIDOC CRM وجود دارد معنا می گیرند که به ما کمک می کند آنها را بهتر بفهمیم. وی موجودیت انتزاعی را شامل موجودیت گزاره ای و موجودیت نمادین دانست و فصل مشترک این دو موجودیت را موجودیت اطلاعاتی در نظر گرفت. "

وی اظهار داشت: "«اثر» یک موجودیت نمادین است اما «بیان» در قسمت موجودیت اطلاعاتی قرار می گیرد. وی با تمرکز بر موجودیت اثر و سپس نمود، به بخشهای فرعی که زیرمجموعه هر یک در این همسان سازی است پرداخت.

در ادامه، حجتی به ارائه اطلاعات در مورد  Appellation (شناسه) پرداخت و آنرا برای تفکیک متن از محتوا مفید دانست. همچنین انواع این موجودیت و نیز موجودیت Event بررسی شد.

سرپرست پروژه ققنوس در پایان  تاکید کرد: "ثبت و تصریح روابط است که به ما کمک می کند که تحلیل کنیم و بتوانیم معنا در بیاوریم و کلمات مختلف را به هم ربط دهیم و معانی را که با کلمات مشترک استفاده شده اند را بتوانیم از همدیگر تفکیک کنیم و معنا دهیم."

سمینار «جستجوی معنایی و نیاز به ساختارهای جدید اطلاعاتی (نظیر RDA و FRBR)» با ارائه گواهینامه حضور به شرکت کنندگان در سمینار در ساعت 12:30 به کار خود پایان داد.

خبرنگار: ملیحه درخوش

عکاس: طناز شیرازی