لیزنا، داریوش علیمحمدی، عضو هیأت علمی گروه مطالعات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تربیت معلم: در حوزه خدمات فنی[1]، مجموعه سازی[2] فعالیتی است که کمتر مورد توجه واقع شده است. مطالعه متون مجموعه سازی مؤید این نکته است که تا کنون تلاشی درخور به منظور توسعه مبانی نظری این فعالیت حرفه ای صورت نپذیرفته است.

به بیان ساده تر، کتابداران شاغل در بخش فراهم آوری[3] علیرغم کوشش فکری فراوان تا کنون به اندازه همکاران خود در بخش های سازماندهی و مرجع، صاحب وجهه و آبرو نشده اند. حال آنکه از یک سو، ابزارهای گزینش و سفارش منابع اطلاعاتی ارزشی کمتر از ابزارهای سازماندهی اطلاعات ندارند؛ و از سوی دیگر، اگر کتابدار مرجع واسط اطلاعات و کاربر در مرحله درخواست است، کتابدار فراهم آوری[4] نیز همین واسطه گری را در مرحله ای مهم تر بر عهده دارد. اگر کتابدار مرجع را به واسطه تشخیص نیاز اطلاعاتی ابراز شده[5] کاربر و تحویل اطلاعات مرتبط فردی هنرمند بدانیم، کتابدار فراهم آوری را به واسطه تشخیص نیاز اطلاعاتی ابراز نشده[6] و تطبیق درونیات کاربر با اطلاعات باید استاد هنر بدانیم. از این رو، لازم است انرژی بیشتری را صرف توسعه و تقویت مبانی نظری مجموعه سازی کنیم. در همین راستا، یادداشت حاضر تلاش می کند با کاربست یکی از نظریه های علم اطلاعات تفسیری جدید از فرایند توسعه مجموعه را عرضه دارد.

بر اساس نظریه معناشناختی اطلاعات[7]، اطلاعات تنها در مرحله دریافت قابل اندازه گیری است. به تعبیر دیگر، هر مطلب را تنها می توان داده ای خام تلقی کرد که به تناسب وضعیت دریافت کننده ممکن است دارای ارزش اطلاعاتی از صفر تا صد باشد (حری، 1387). به این معنا، هر آنچه در فضای اطلاعاتی پیرامون ما شناور می شود نه می تواند و نه باید واجد ارزش اطلاعاتی دانسته شود. بررسی شبکه ها و مجراهای انتقال پیام به روشنی نشان می دهد که ما در مقام دریافت کننده پیام نه تنها در معرض حشو و زوائد ناشی از اختلالات محیطی مجرای انتقال هستیم، بلکه آنچه دریافت می کنیم فی نفسه می تواند زائد و فاقد هر گونه بار یا ارزش باشد. امروزه مخاطبان پیام ها در معرض ارسال مداوم بسته های اطلاعاتی ای قرار می گیرند که تنها وجه اشتراکشان هدفمند بودن مخابره آنها از سوی فرستندگان است. در نقطه مقابل، این پیام ها نه از بابت کیفیت محتوا و نه از بابت صحت و سقم در یک سطح قرار نمی گیرند. پس ما ناگزیر از قضاوت، ارزش گذاری و پالایش هستیم. این توضیح الزاماً به معنای ناقص یا نادرست بودن پیام ارسالی نیست. چرا که ممکن است دستگاه شناختی گیرنده توان درک پیام دریافتی را نداشته باشد. اینکه نظریه مورد بحث، میزان "اطلاع بودن" پیام را بسته به وضعیت دانش دریافت کننده می داند خود گواه نابرابری سطوح فرستندگان و گیرندگان پیام هاست.

هنر کتابدار فراهم آوری، همین جا بروز می یابد. اطلاعات از لحاظ ماهوی و هدف از تولید می تواند سرگرم کننده یا علمی باشد. کاربران نیز می توانند افراد عادی یا متخصصان باشند. بین جریان پیچیده و شتابناک اطلاعات و کاربران ناهمگون باید عنصری واسطه را متصور باشیم که کارکردش تعیین سطح کاربر است و گزینش و هدایت اطلاعات مناسب به سوی وی. در حرفه کتابداری و اطلاع رسانی، این عنصر را کتابدار فراهم آوری می نامیم؛ از آنرو که با استفاده از فنون مختلف، از یک سو کاربران، نیاز و رفتار اطلاعاتی آنها، و از سوی دیگر جریان گردش، مجراهای انتقال و نحوه اشاعه اطلاعات را مطالعه و ارزیابی می کند و بر اساس تعیین سطحی که انجام داده بسته های بخصوصی را انتخاب و مسیر حرکت آنها را به سوی جامعه کاربران بالقوه اش کج می کند. آنچه این کج کردن مسیر را ارزشمند می نماید در حقیقت کوتاه کردن راه و به مقصد رساندن اطلاعات است. میلیون ها بسته پیام به طور شبانه روزی تولید و توزیع می شوند. هر گاه کتابدار فراهم آوری بتواند بر اساس محاسبه اختلاف پتانسیل، از میان میدان های اطلاعاتی ای که کاربران کتابخانه هر روز در آنها حضور می یابند یا به دلیلی در معرض آنها قرار می گیرند پربارترین میدان را گزینش و کاربران را به سمت آن هدایت کند توانسته است کارکرد خود را تحقق بخشد. افشار (1390) نیز فلسفه وجودی کتابدار فراهم آوری را برطرف کردن چالش مجموعه سازی از طریق همین گزینش هنرمندانه می داند.

ارجاعات

• افشار، ابراهیم. (1390). سخنرانی افتتاحیه همایش مسائل مجموعه سازی در کتابخانه های ایران. دانشگاه اصفهان.
• حری، عباس. (1387). درآمدی بر اطلاع شناسی: کارکردها و کاربردها. تهران: انتشارات دما؛ کتابدار.

علیمحمدی، داریوش. «مجموعه‌سازی و نظریه معناشناختی اطلاعات». پایگاه تحلیلی خبری لیزنا. سخن هفته شماره 53. 23 آبان 1390.

[1]. Technical Services

[2]. Collection Development

[3]. Acquisitions Department

[4]. Acquisitions Librarian

[5]. Expressed Information Need

[6]. Unexpressed Information Need

[7]. Semantic Information Theory