به گزارش لیزنا، دکتر حمیدرضا جمالی مهموئی، مدیر گروه کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه خوارزمی، در  کارگاه «چگونه کاربست و اثرگذاری پژوهش و مقالات خود را افزایش دهیم»، دستاورد و نفعی که در نتیجه فرآیند پژوهش یا در نتیجه استفاده از پژوهش حاصل می شود را اثر تحقیق دانست و گفت: هدف نهایی پژوهش این است که به کار گرفته شود.

وی افزود: سنجش اثر توسط نهاد های متولی که سرمایه های مالی پژوهش را تأمین می کنند، انجام می شود.

مدرس کارگاه در خصوص پیشینه سنجش اثر گفت: این موضوع به جنگ جهانی دوم برمی گردد که بعد از یکی دو دهه کشورهایی که مغلوب جنگ بودند توانستند کار خود را روی پژوهش بالا ببرند و در نتیجه کشورهای آمریکایی به این فکر افتادند تا مسئولیت پذیری را افزایش دهند و در نهایت بحث سنجش اثر پژوهشی در محافل علمی اتفاق افتاد.

وی در ادامه با طرح این پرسش که «آیا کار ما به عنوان محقق فقط در ارائه تحقیق است و اینکه نتیجه آن را منتشرکنیم که آیا استفاده می شود یا نمی شود؟!» در تبیین وظیفه محقق گفت: اکنون اجماع نظر بر این است که به عنوان محقق هرکاری باید انجام داد تا مطمئن شویم که نتیجه تحقیق به دست کاربرانش می رسد و اثر گذاری لازم حاصل می شود.

جمالی در ادامه درخصوص معنای عبارت "...مبتنی برشواهد" گفت: این عبارت در پزشکی پیشینه بیشتری دارد. ولی در سال های اخیر به این پی بردند که هرچیزی باید مبتنی برشواهد باشد یعنی اینکه مبنای علمی و پژوهشی داشته باشد که نشان دهنده آن است که اثرگذاری تحقیق برای ما اهمیت دارد. به عنوان مثال: بررسی رفتار اطلاع جویی اینترنتی کاربران موبایل؛ این امر مهم است به این دلیل که کسانی که از موبایل استفاده می کنند آیا مانند همان کسانی که از کامپیوتر استفاده می کنند دارای رفتار اطلاع جویی یکی هستند؟

وی افزود: باید فکر کنیم که مخاطب بالقوه پژوهش چه کسانی می توانند باشند، جایی که می تواند اثر بگذارد، کسانی که می توانند تغییری در سرویس خود ایجاد کنند، کسانی که آموزش دهنده کاربر یا کاربران اینترنت هستند.

دکتر جمالی در ادامه به تشریح هر یک از مراحل پژوهش پرداخت: «درونداد» (بودجه پژوهش، تیم پژوهشگر، آزمایشگاه) که وارد فرایند پژوهش می شوند؛ فرآیند شامل همکاری و نشست ها می شود؛ برونداد، انتشارات، اختراع، نرم افزار، محصول را دربر می گیرد؛ دستاورد (رشد صنعت، رشد شرکت، محصول بهتر، اشاعه دانش، بهره وری بیشتر) که دستاورد شامل آثار میان مدت یا کوتاه مدت تحقیق است؛ تأثیر(افزایش درآمد، افزایش رقابت با بقیه شرکت ها، رفاه ملی) که البته دستاوردها در دراز مدت منجر به تأثیر می شود و شامل نتیجه کلی همه آثاری که یک پژوهش می تواند برجامعه داشته باشد است. همچنین برونداد شامل محصولات با خدمات واقعی خلق شده در نتیجه پژوهش است.

وی افزود: تحقیقات انجام شده نشان می دهد که اکثر کشورهای تولید کننده علم، رفاه اقتصادی و رشد اقتصادی بهتری دارند ولی در چند سال اخیر در کشور ما تعداد مقالات ISI بیشتر شده ولی نمودی دیده نشده است. چون این چرخه روال را طی نکرده یعنی برونداد هست ولی دستاورد و تأثیری ندارد.

مدیرگروه کتابداری دانشگاه خوارزمی «اثر علمی / آکادمیک/ دانش افزایی»، «اثر بر جامعه»، «اثر بر اقتصاد»، «اثر بر سیاست گذاری و قانونگذاری» را انواع اثر دانست و گفت: هماوره باید این پرسشها را در ذهن داشته باشیم که چکار کنیم که تحقیق ما اثرگذاری بیشتری داشته باشد؟ چه کسی می تواند به تحقیق شما دسترسی داشته باشد؟ با چه سرعتی می تواند به تحقیق دسترسی داشت؟ تحقیق برای چه کسی نفع دارد؟ پژوهش چطور می تواند برای آنها نفع داشته باشد؟

وی در ادامه انواع استفاده از کاربست نتایج را ابزاری، مفهومی و نمادین دانست و گفت: برای افزایش اثر قبل از پژوهش باید مسأله پژوهش را مناسب انتخاب کنیم، مسأله برآمده از مشکلات محیط و جامعه باشد، گرانت از بیرون بگیرد. (یعنی یک متقاضی بیرونی داشته باشد که برای گروهی ذینفع نوشته شود.)، افراد ذینفع و مخاطبان پژوهش را شناسایی کنیم، مشارکت و همکاری داشته باشیم (هم تألیفی و مشارکت در انجام تحقیقات)، ارتباطات حرفه ای خود را گسترش داده و حفظ کنیم و افراد ذینفع را در پژوهش درگیر کنیم.

همچنین دکتر جمالی در خصوص افزایش اثر- انتشار پس از پژوهش گفت: پیام خود را به زبان ساده بیان کنید تا به خاطر سپرده شود، مخاطب خود را براساس اهمیتشان نسبت به اهداف خود اولویت بندی کنید، از مؤثرترین مجرا برای برقراری ارتباط با مخاطب استفاده کنید، در انتشارات خود دقیقا مشخص کنید که با نتیجه تحقیق چه می توان کرد. (نباید به یک رسانه یا انتشارات اکتفا کرد.)، اسم منحصر به فرد وثابت برای خود استفاده کنید، مقالات را در مجله های معتبر منتشر کنید ( که امکان استفاده در مجلات معتبربیشتر است.) و پیام خود را در رسانه ها و محمل های مختلف منتشر کنید.

وی درخصوص اقدامات بعدی و جنبی در افزایش اثر گفت: پیدایی آثار خود را افزایش دهید، داور و هیأت تحریریه بشوید.

جمالی در ادامه با اشاره به مدل Payback در فرآیند تحقیق گفت: بر اساس این مدل مشخص می شود که مراحل پژوهش چه هستند و چه اعمالی صورت می دهند. مرحله اول درونداد پژوهش است که درآن موضوع شناسایی می شود. مرحله دوم فرایند پژوهش است که درآن مسأله خاص می شود. مرحله سوم برونداد اولیه پژوهش است. مرحله چهارم برونداد ثانویه است که درآن توسعه محصول صورت می گیرد. مرحله پنجم اقتباس توسط عموم مردم و تکنسین ها است. مرحله ششم برایند های نهایی است.

وی در ادامه این جلسه به دسته بندی آثار در حوزه های مختلف پرداخت و شواهد اثر را تبیین کرد.

دکتر جمالی تفاوت اثرگذاری انواع پژوهش را پایه و بنیادین و کاربردای دانست و تعدادی از ابزارهایی که می توان اثرگذاری پژوهش را مشاهده کرد نظیر Google Scholar Profile، Researcher ID و Microsoft Academic Search معرفی کرد.

شیوه های سنجش اثر از دیگر موضوعات مورد بررسی در این کارگاه بود که مدرس کارگاه ان را در دو دسته پیشین و پسین دسته بندی کرد و افزود: در شیوه پسین سه نوع کمی، کیفی و تلفیقی وجود دارد.

دکتر جمالی گفت: ما برای سنجش اثرگذاری پژوهش چالش هایی داریم که یکی از آنها زمان است. اثر پژوهش در خیلی موارد خصوصا تحقیقات بنیادی نیاز به زمان چند دهه ای دارد در نتیجه شاخص های واسطه را ایجاد کردند که آیا تحقیق احتمالا اثرگذارخواهد بود یا خیر. چالش دیگر انتساب است، مثلا بررسی میزان مرگ و میر بیماران هپاتیت نسبت به 5 سال پیش کاهش یافته است. در اینجاست که ما نمی توانیم آثار را به راحتی به تحقیقات قبلی نسبت دهیم. بنابراین ما باید تمام این مسائل را درنظر بگیریم تا بتوانیم اثرگذاری مقاله خود را افزایش دهیم.

این کارگاه در ساعت 10- 11:30  روز پنج شنبه 21 اردیبهشت 1391 در کارنامه نشر سرای اهل قلم بیست و پنجمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران توسط خانه کتاب و انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران و اتحادیه انجمن های علمی دانشجویی کتابداری و اطلاع رسانی (ادکا) برگزار شد.

درانتها به 20 نفر شرکت کننده در کارگاه گواهی حضور ارائه شد.

گزارش: مهدیه میرحسینی