به گزارش لیزنا، سومین نشست کارنامه نشر سرای اهل قلم از هفتمین روز بیست و پنجمین نمایشگاه کتاب با عنوان «ایجاد آنتولوژی بر پایه­ی اصطلاحنامه­های موجود»، با حضور دکتر ملوك السادات بهشتي (عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران)، دكتر مريم كارزاني (عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی) و دكتر عصمت مؤمني (مدیر گروه گروه کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه علامه طباطبائی) برگزار شد.

در ابتدای نشست، دکتر ملوک السادات بهشتی به فعالیت­های انجام شده در پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات در زمینه­ی ساخت اصطلاحنامه و آنتولوژی اشاره کرد.

وی واژه­سازی، واژه­گزینی و روزآمدسازی اصطلاحنامه­ها را از فعالیت­های گروه اصطلاحنامه­شناسی پژوهشگاه عنوان کرد و این فعالیت­ها را زمینه­ساز ایجاد هستی­شناسی­ها که کاربرد اصلی آن در وب معنایی و سازماندهی اطلاعات است، دانست.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات افزود: طرح اصطلاحنامه جامع، طراحی نرم­افزار ساخت اصطلاحنامه و طراحی فرا اصطلاحنامه (متاتزاروس) از فعالیت­های انجام شده یا در دست اقدام در پژوهشگاه بوده که در راستای تحقق ایجاد منابع واژگانی برای به کارگیری آنها در محیط وب معنایی است.

استفاده از تزاروس­ها در ساخت آنتولوژی را موجب صرفه­جویی در زمان و نیروی انسانی است

وی در ادامه به مشکلات پیش­رو به ویژه کمبود بودجه و دیدگاه مسئولین اشاره کرد. در عین حال، دستاوردهای پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات از جمله اصطلاحنامه­های منتشر شده و قرارگیری اصطلاحنامه­ی agrovoc بر روی سایت FAO  از نظر گذراند. سپس وارد بحث ایجاد هستی­شناسی­ها بر پایه اصطلاحنامه­ها شد.

مفهوم وجه مشترک اصطلاحنامه و هستی­شناسی است

دکتر بهشتی استفاده از تزاروس­ها در ساخت آنتولوژی را موجب صرفه­جویی در زمان و نیروی انسانی دانست و سه فاز تلفیق اصطلاحنامه­ها، تهیه پایگاه داده به کمک نرم­افزار و ساخت آنتولوژی را به عنوان سه گام اصلی برای ایجاد آنتولوژی از اصطلاحنامه­ها مطرح کرد. همچنین وی مفهوم را وجه مشترک اصطلاحنامه و هستی­شناسی دانست.

تا اصطلاحنامه­های موفقی نداشته باشیم، آنتولوژی­های موفقی هم نداریم

وی در انتهای صحبت­های این قسمت، بیان کرد: پژوهش­های انجام شده بر روی سیستم­های پشتیبان جستجو محدود بوده است. با این حال ابراز امیدواری کرد که ابزار نهایی در جستجوی منابع پایگاه پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران مورد استفاده قرار گیرد.

در ادامه بحث دکتر کازرانی بیان داشت: تا اصطلاحنامه­های موفقی نداشته باشیم، آنتولوژی­های موفقی هم نداریم. وی با ذکر این نکته، ارزیابی اصطلاحنامه­های موجود و بهینه­سازی فرایندها را ضروری دانسته و وارد مبحث ارزیابی اصطلاحنامه­ها شد.

وی به تشریح پژوهش خویش در خصوص ارزیابی 18 اصطلاحنامه­ی فارسی پرداخت و یافته­ها را در چهار معیار ساختار شکلی، روابط معنایی، سیستم­های مدیریت و نحوه­ی ارائه دسته­بندی کرد و میزان تطابق اصطلاحنامه­ها با استاندارد ANSI/NISO Z39.19  2005 در هر یک از چهار بخش پیش­گفته را نشان داد.

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در ادامه، مهمترین مشکل اصطلاحنامه­های فارسی را در قسمت سیستم­های مدیریت یعنی مواردی چون پویایی، روزآمدی و چگونگی اعمال تغییرات دانست. همچنین اشاره کرد: مشکل عدم رعایت روابط معنایی که در سال 1378 مهمترین مشکل اصطلاحنامه­های فارسی بود، هم اکنون تا حد زیادی مرتفع شده است.

در ادامه مباحث این نشست، دکتر مؤمنی نگاهی فلسفی به هستی­شناسی­ها داشته و مفاهیم علم، معنا، معناشناسی و شناخت را مطرح کرد. وی خاستگاه اصلی معنا را در زبان شناسی دانست و بیان داشت: معناشناسی کشف است نه دریافت.

مشکلات شناسایی شده در ساخت اصطلاحنامه­ها، مبنایی برای ارائه پیشنهادهای عملی در ساخت آنتولوژی­هاست

در ادامه دکتر بهشتی، به نیابت از دکتر صنعت­جو، عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد، که موفق به حضور در این نشست نشده بود، هستی­شناسی­ها را نظامی مفهومی و معنایی برای به اشتراک گذاشتن اطلاعات دانست. سپس این سؤال را مطرح کرد که برای تسهیل رسیدن به هستی­شناسی­ها چه راهکارهایی مطرح است؟

دکتر کازرانی در پاسخ به این سؤال، مشکلات شناسایی شده در ساخت اصطلاحنامه­ها را مبنایی برای ارائه پیشنهادهای عملی در ساخت آنتولوژی­ها دانست. وی پنچ مشکل عدم نهادینه شدن اصطلاحنامه­سازی، پرهزینه بودن انتشار، کاربرد محدود اصطلاحنامه­ها، کمبود پژوهش در نقد و ارزیابی اصطلاحنامه­ها و هزینه­بر بودن ویرایش­های جدید را به عنوان مشکلات پیش روی اصطلاحنامه­ها در کشور عنوان کرد. وی حل این مشکلات را در گروه مدیریت همه­جانبه و هم­سو با سایر بخش­ها دانست.

ترجمه بودن اصطلاحنامه­های فارسی نشان­دهنده­ی نادیده گرفتن پشتوانه­ی انتشاراتی در کشور است

وی همچنین عدم توجه به استاندارها را عدم توجه به کاربران دانست و بیان داشت: ترجمه بودن اصطلاحنامه­های فارسی نشان­دهنده­ی نادیده گرفتن پشتوانه­ی انتشاراتی در کشور است که دلیل آن هم پویا نبودن حوزه­ی ذخیره و بازیابی است.

عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی، سه راهکار توجه به پشتوانه­ی انتشاراتی، شناسایی و نقد اصطلاحنامه­های انتخابی برای ترجمه و اشراف به استاندارهای این حوزه را برای غلبه بر مشکلات موجود پیشنهاد داد.

وی در انتها بیان کرد: جایگاه اصطلاحنامه­ها به عنوان ابزار ذخیره و بازیابی در سیاست ملی اطلاع­رسانی باید مشخص باشد.

طراحی آنتولوژی­ها در زبان فارسی به ویژه در خصوص علوم انسانی دشوارتر است

دکتر مؤمنی نیز درگیر شدن با مفاهیم ذهنی را راه رسیدن به هستی­شناسی­ها دانست.

دکتر بهشتی در جمع­بندی این نشست گفت: با وجود اینکه محیط وب دسترسی به اطلاعات گسترده­ای را ممکن کرده، اما ابزار لازم برای بازیابی این اطلاعات در زبان فارسی طراحی نشده است. طراحی آنتولوژی­ها در زبان فارسی به ویژه در خصوص علوم انسانی دشوارتر است، چرا که در علوم محض می­توانیم از هستی­شناسی­ها و اصطلاحنامه­های دیگر استفاده کرده و با مهندسی مجدد، آنتولوژی مورد نظر را طراحی کنیم.

وی در انتهای این نشست به نقش قابل توجه حوزه­ی فناوری اطلاعات در پژوهش­های این حوزه اشاره کرد و از جانب دکتر صنعت­جو که موفق به شرکت در این نشست نشد، بیان داشت: هرچند تدوین هستی­شناسی­ها هزینه­بر است، با به کارگیری این ابزار در بازیابی اطلاعات می­توان این هزینه را جبران کرد. همچنین ساخت آنتولوژی­ها مستلزم همکاری مداوم متخصصان موضوعی، مهندسان فناوری اطلاعات و اطلاع­رسانان و تمرکز بر نظرات کاربران است.

این نشست که از ساعت 18 آغاز شده بود در ساعت 19:30 پایان یافت.

نشستهای کارنامه نشر سرای اهل قلم بيست ‌و پنجمين نمايشگاه بين ‌المللي كتاب تهران در مصلی امام خمینی (ره)، شبستان اصلي، نيم طبقه دوم، انتهاي سالن ناشران خارجي، سراي كارنامه نشر برگزار می شوند و شرکت در آن برای عموم علاقه‌مندان آزاد است.

گزارش: راضیه زاهدی