لیزنا، سید کاظم حافظیان رضوی، کتابدار:

بنام خداوند پر مهر و داد                                    که اوﱠل سلامت به فرزانه داد

شاعری انگلیسی در اواخر قرن 17 م . نوشته است : تا آن هنگام که دریا در رگهایتان جاری نشده آسمانها جاﻣﮥ تنتان نشده و ستارگان تاج سرتان ، هرگز از جهان بدرستی لذت نخواهید برد . خودتان را یگانه وارث کل عالم بدانید و حتی فراتر از آن ، چرا که انسانهایی در دنیا زندگی می کنند که هر یک افزون بر شما یگانه وارث این عالم اند .

این نوشته برای 250 سال منتشر نشده باقی ماند تا عاقبت مجموعه دار کنجکاوی آن را بر حسب تصادف در یک دﻛﮥ کتاب فروشی در لندن کشف و به قیمت ناچیزی خریداری کرد . سر انجام هم در اختیار بنده و شما قرار گرفت . پیام شاعر « توماس تراهرن » جاودانه شد ( بخارا ، شماره 75 ، ص 424 )

دو نکته همزمان در این نقل وجود دارد که هر دو به حوزه ما اشاره دارد : کسب علم، سواد و تولید دانش ، و حفظ و نگهداری و اشاعه دانش.

شاعر لذت را در تاجی از ستارگان بر سر انسان می بیند و ردایی از جنس آسمان بر تن و دریاها را چون خون در رگهای انسان، و انسانهایی به این درجه میرسند - که از ایشان به عنوان وارث عالم یاد می کند- که بر همه دانشها دست یابند و  تاریکیها  را بر همه مبدل به روشنایی نمایند. سواد و اطلاعات را توسعه دهند و در جامعه ترویج کنند و اجازه بدهند که هر یک از مردمان گوشه ای از ردای آسمان را بر شانه بیندازند و از آن گرما بگیرند و از تاج بزرگی که ازستاره ها بر سر انسانها می گذارند، ستاره کوچکی هم اقبال  طفل نوزاده ای را روشن نماید.

کسب علم در تاریخ مدتها در انحصار بخش خاص و کوچکی از جامعه بود .اما از آنجا که ویژگی ذاتی علم و دانش و تعاملات میان اندیشه ورزان جامعه و در رأس آنها نشر یافته ها  و نظریات، جریان همه گیری این بخش از فعالیت های آدمی را گریز ناپذیر می نماید ، سر انجام جهان شاهد روز هایی بود که سازمانهای گوناگون به ترویج و توﺳﻌﮥ با سوادی در جامعه اهتمام ورزیدند و آموزش « سواد » به عنوان فعالیتی انبیایی تلقی گردید . دولتها به داشتن با سوادان بیشتر افتخار کردند و تعداد با سوادان جامعه سنجه تمدن شد .

در این میان به یمن فراهم آمدن امکانات تولید کتاب ، تأسیس و راه اندازی کتابخانه ، و حضور افرادی به نام کتابدار – از همان دوران استنساخ و نسخه برداری آثار قدما تا به بعد – در گسترش دانش و فراگیر نمودن آن – به گواهی تاریخ – نقشی غیر قابل انکار ایفاء نمودند .

کتابداران نخست به عنوان حافظان اندیشه و سپس به عنوان اشاعه دهندگان دانش بشری در کنار نویسندگان ، ناشران ، کتابفروشان ، توسعه و ترویج یافته های بشری را که قالب آثار نوشتاری و مضبوط ارائه می شدند در دستور کار خود قرار دادند .

به مرور زمان با تحولات روز افزون حوزۀ نشر که یکی بعد از دیگری به منصه ظهور می رسید ، کتابداران نیز خود را ملزم به یادگیری و انطباق و همراهی با این تحولّات برای پاسخگویی به نیازهای اطلاعات علمی جامعه می دانستند . همین الزام و عمل به آن ، آنها را همچنان به عنوان طلایه داران فراهم آوری سازمان دهی و اشاﻋﮥ منابع اطلاعاتی در حوزه فعالیتهای علمی – فرهنگی قرار می دهد .

امروز در جهان به یمن فراهم آمدن امکاناتی با نام «فناوریهای اطلاع رسانی و ارتباطی » وجود خدماتی اطلاع رسانانه همچون اینترنت 2 با بهره گیری از پدیده هایی چون ، فیس بوک ، توییتر ، وبلاگ ، پست الکترونیک ، کتابها و کتابخانه های مجازی و غیره نه تنها فراگیری که انگیزۀ یادگیری بیشتر را تشویق و تبلیغ می نماید . اینهمه به جهانی تعلق دارد که در رأس برنامه های دولت ها تعاملات اجتماعی ( مردم با مردم و مردم با دولت و دولت با مردم ) از ارزشهای درجه اوّل محسوب شوند . در این زمینه هر چه امکانات فراهم تر ، بهره برداری بهتر و نتیجه پربارتر خواهد بود ، بدون شک .

امروزه سواد اطلاعاتی  به عنوان پایه و بنیان آموزش و پرورش  در ارجحیت برنامه دولتها قرار گرفته است و بر این اساس شیوه بهره گیری از امکانات رایانه ای و بر قراری ارتباطات مضبوط و مکتوب راه دور و بدون مرز فقط منوط به کسب فنون و شناخت امکانات ابزاری (نرم افزاری و سخت افزاری) است در تعریف سواد اطلاعاتی آمده است: سواد اطلاعاتی توانایی دستیابی به اطلاعات و ارزیابی آن به منظور حل مشکلات و اخذ تصمیمات است و با سواد اطلاعاتی کسی است که یاد گرفته است چگونه یاد بگیرد. دانستن اینکه اطلاعات چگونه سازماندهی و چگونه باز یابی می شوند و چگونه مورد بهره برداری قرار می گیرند جزیی از سواد اطلاعاتی است. محدودیت ها فقط محدود کننده را رسوا می کند و بهره بردار هر سدی را براختی از سر راه خود بر می دارد .کار واندیشه در فضای مجازی اصالت پیدا می کند و باور به این سو سوق داده می شود که بهترین راه و پیروی از اصول «آزادی اطلاعات» و «آزادی اندیشه» است .انسان های متعارق حد و مرز ها را خود رعایت خواهند کرد. مخلص کلام را از رابرت موریس «مرد اطلاعات» بشنویم که می گوید: "باید از اطلاعات به منظور رفع مشکلات بشری سود برد و هر کس که این روش را کشف کند برنده اصلی است" چند لحظه به کار بردهای اینترنت و توییتر و  فیس بوک و امثالهم فکر کنیم وببینیم آیا در مسیر خل مشکلات بشر گام برداشته اند یا خیر ؟ قضاوت با شما.

کتابداران و اطلاع رسانان ایران – بویژه نسل امروز – رسالت خود را در آموزش و یادگیری و شناخت و بهره گیری از امکانات اطلاع رسانی امروز دنیا به انجام می رسانند – یا باید چنین باشد – و در این میان مسئولین دولتی ضمن اینکه باید خود موظف به یادگیری و آشنایی با این امکانات باشند ، باید در مسیر فراهم آوری و ارائه امکاناتی که براحتی بتواند در اختیار جامعه قرار گیرد ، پیشگام باشند .بدیهی است در چنین شرایطی ما به سوی آنچه شاعر انگلیسی در 300 سال قبل و از آن مهمتر پیامبر (ص) اسلام در 1400 قبل برای انسان آرزو کرده اند ، به پیش خواهیم رفت .  ایدون باد

حافظیان رضوی، کاظم. «کتابداران در خدمت ترویج سواد پایدار». پایگاه خبری کتابداری و اطلاع رسانی ایران (لیزنا). سخن هفته شماره 8. 6 دی 1389.