به گزارش لیزنا، چهارمین نشست کارنامه نشر سرای اهل قلم از نهمین روز بیست و پنجمین نمایشگاه کتاب با عنوان «نظام‌های نوین سازماندهی اطلاعات»، با حضور دکتر محسن حاجی زین العابدینی (عضو هیأت علمی مرکز اطلاعات و مدارک علمی کشاورزی)، دکتر افشین موسوی چلک (عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور مازندران)، داریوش علیمحمدی (عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی) و دکتر یعقوب نوروزی (عضو هیأت علمی دانشگاه قم) برگزار گردید.

در ابتدای نشست دکتر حاجی زین العابدینی راجع به وضعیت سازماندهی اطلاعات در سطح جهان گفت: یکی از مباحث اصلی در کتابداری مبحث سازماندهی اطلاعات است و معمولاً اولین مورد در مبانی کتابداری این است که وقتی داده ها بوجود آمد معضل ساماندهی آنها نیز شکل گرفت. از همان زمان الواح گلین به محض استفاده زیاد مسأله سازماندهی آنها مطرح شد و روی این قضیه تمرکز بوجود آمد. اختراع چاپ این امر را مهمتر کرده است و مسأله دانش و استفاده از آن در سطح دنیا پیچیده تر و عمیق تر شده است. بعد از جنگ جهانی دوم تکنولوژی نوین و منابع اطلاعاتی گسترده تر شد و استانداردها مطرح شد و در دهه های سی، چهل و پنجاه قرن بیستم ابزارهای سازماندهی اطلاعات را داریم و از دهه 60 به بعد استانداردهای ذخیره الکترونیکی مانند مارک را داریم و ابزارهای رایانه ای که بوجود آمدند و از دهه ی 90 به بعد محیط وب پدید آمد که ضرورت سازماندهی اطلاعات را بیشتر کرد. در قرن 21 شاهد هستیم که استانداردها پیچیده تر و هوشمندتر شدند.

وی در ادامه پرسش «می خواهیم بررسی کنیم این نظام های جدید چه موقعیتی و چه شرایطی ایجاد کردند و چگونه باید کاستی ها را برطرف کرد؟» را مطرح کرد.

دکتر موسوی در پاسخ به این سوال گفت: اگر بخواهیم بحث سازماندهی نوین را مطرح کنیم از سال 1961 در بیانیه پاریس مجموعه اصول سازماندهی به بار نشست و قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن در سال 67 بر پایه ی بیانیه و اصول پاریس ایجاد و در تمام دنیا پذیرفته شد. در اواسط دهه ی 60 منابع کامپیوتری آمدند و کتابخانه ها تحت پوشش قرار گرفتند. به همین دلیل پروژه ای به نام مارک شروع شد که وظیفه اش تبدیل قواعد فهرستنویسی به صورت ماشین خوان بوده و مارک عامل آن بود. نکته ای که وجود دارد بحث توزیع سریع مارک در کشورهای مختلف بوده است و پایه ای ترین استاندارد شناخته شده است تا بتوانیم با آنها تبادل اطلاعات داشته باشیم.

علیمحمدی در ادامه بیان کرد: در رابطه با سازماندهی و بازیابی اطلاعات موسیقایی پرسش اساسی این است که چرا باید به بازیابی این اطلاعات توجه کرد؟ ما ایرانی ها اگر اهل استفاده از کتاب و مجله نبوده باشیم اهل شنیدن موسیقی بوده ایم. در واقع رواج موسیقی بین مردم ایران به دهه های30 و40 خورشیدی باز می گردد با نوارهای مغناطیسی و استفاده از دستگاه هایی به نام گرامافون و رادیو. کمی بعتر کاست ها وارد بازار شدند و شیوع بیشتری یافتند. در آخرین مراحل ما شاهد تکثیر آثار موسیقایی روی سی دی ها و به صورت پراکنده از طریق فایل های ام پی تری هستیم. الگوهای متعارف سازماندهی عمدتاً برای منابع متنی تهیه شده اند. اما در عرصه سازماندهی و بازیابی موسیقی با مفاهیم بنیادی  و جدیدی روبه رو می شویم.

دکتر حاجی زین العابدینی در ادامه افزود: بازیابی اطلاعات به خصوص در محیط دیجیتال جدید برای اهالی موسیقی به صورت تخصصی و برای افراد دیگر به صورت غیر تخصصی است و همه این کارهای سازماندهی موسیقی به این دلیل است که در اختیار کاربر قر ار گیرد.

دکتر نوروزی ادامه داد: در رابطه با مسأله رابط کاربری و درگاه های دسترسی کاربران سیستم های اطلاع رسانی باید گفت با مطرح شدن وب مباحث جدیدی پدید آمدند و ما نیازمند سیستمی هستیم که بتواند اطلاعات را راحت در اختیار کاربران قرار دهد و بشود از پتانسیل موجود بهتر بهره برد. در واقع محیط رابط کاربر محیطی است که بین کاربر و سیستم تعامل برقرار می کند. در کتابخانه های سنتی ما کتابدار مرجع را داشتیم. اما در کتابخانه های دیجیتال بحث ما ارائه خدمات از راه دور است. اینجاست که نیازمند سیستم ها و ابزارهایی به نام رابط کاربری هستیم.

موسوی در ادامه گفت: مارک یک فرمت ماشین خوان برای ورود اطلاعات ماشین خوان است و همه ی نرم افزارهایی که این استاندارد را دارند، همدیگر را می شناسند و کار تبادل اطلاعات را به راحتی انجام می دهند. مارک تا وقتی خوب بود که وب نیامده بود. وقتی درباره اینترنت بحث می شود مارک ارزش خود را از دست می دهد. در نتیجه تصمیم گرفتند مارک را تغییر دهند و آن را به MARC XML تبدیل کردند. در نتیجه ایراد مارک که با وب سازگار نیست برطرف شد. ایراد دیگر مارک این بود که همه ی مواد را تحت پوشش قرار نمی داد.

وی افزود: بعد از MARC XML،  دابلین کور به وجود آمد که برای منابع دیجیتالی خیلی خوب است و خود  MODS تقویت شده ی مارک 21 است و بعد استاندارد دیگری به نام METS آمد. در عین حال، این استانداردها به گذشته خود توجه دارند و مارک را فراموش نکردند و می توانند تبدیل به مارک شوند.

مارک پایه ای ترین استاندارد است که باید در هر کتابخانه ای وجود داشته باشد و RDA استانداردی است که اکنون جایگزین مارک شده است

حاجی زین العابدینی در ادامه گفت: در سال 1995 متخصصان رایانه در شهر دابلین ایالت اوهایو جمع شده و هسته دابلین را بوجود آوردند و از میان فیلدهای اطلاعاتی تعداد محدودی را انتخاب کردند در واقع از 23 عنصر استفاده کردند که مدرک را به صورت الکترونیکی بتواند ذخیره کند و در دهه ی 90 تأکید همه بر روی دابلین کور بود.

علیمحمدی بحث را اینگونه ادامه داد: مطالعات نشان داده است که تمام استانداردها و الگوها در حوزه سازماندهی اطلاعات وظیفه اصلی شان توصیف منبع بوده است. این توصیف در سطح نام پدیدآور، موضوع اثر و عنوان اثر بوده است. اما در حوزه موسیقی آیا نام پدیدآور برای شنونده کفایت می کند؟ برای دریافت اطلاعات موسیقایی باید از شیوه های جدیدتر و نامتعارف استفاده کرد که یکی از اصلی ترین آنها Mood ست. تا الان چند پایگاه اطلاعاتی موسیقایی توسعه داده شده است. زمانی که قصد داریم بر اساس مود دست به بازیابی بزنیم باید اصلی ترین مودها را شناسایی کرد باشیم. پژوهش های رشته روانشناسی نشان داده اند که ما هجده مود داریم که چهار تایشان عمده تر هستند. این چهار مود محوری خوشحالی، غم، عصبانیت و آرامش هستند. هر گاه بخواهیم اطلاعات موسیقایی را بر اساس مود بازیابی کنیم ابتدا باید آنها را بر اساس مود ذخیره کرده باشیم. خوب تشخیص مود یک قطعه موسیقایی از دو طریق امکان پذیر است. اول اینکه ما متن ترانه را تحلیل کنیم. این می تواند به صورت انسانی انجام شود. یعنی عده ای متن ترانه را بخوانند و در مورد مودش قضاوت کنند و در عین حال می تواند ماشینی انجام شود. نرم افزارهایی وجود دارند که ریشه یابی می کنند کلمات را و از طریق حذف حروف و واژه های بی معنا مابقی را استخراج و بر اساسشان مود را شناسایی می کنند. شیوه دوم این است که ما صوت قطعه را مبنای تشخیص مود قرار دهیم. اینجا هم راه انسانی و راه ماشینی داریم. یا عده ای آن قطعه را بشنوند و مود را تعیین کنند و یا نرم افزار سیگنال ها را گرفته و تبدیل به مود کند که البته در این حوزه هنوز در ابتدای راه هستیم.

دکتر موسوی ادامه داد: 2AACR تا سال 2002 مباحث مربوط به منابع الکترونیکی اش ویرایش شد و کمیته بازرسی2AACR در سال 2005 تصمیم به انتشار گرفت. با ورود RDA دیگر انگلوامریکن کارایی لازم را ندارد اما نمی توان آن را کاملاً کنار گذاشت.

حاجی زین العابدینی اشاره کرد: در حال حاضر هیچ برنامه ی رسمی برای RDA نداریم و امیدواریم به سر و سامان برسد.

دکتر نوروزی ادامه داد: در سطح دنیا مفاهیم ذکر شده در حال رشد هستند و کشورهای پیشرفته آنها را پیاده سازی می کنند. اما ما در ایران چنین وضعیتی نداریم. با اندک تغییراتی در رده بندی کنگره، مارک و در مواردی دابلین کور این پرسش مطرح می شود که چرا نرم افزارهای کتابخانه ای ما پشتیبانی لازم را ندارند و باز می توان این مبحث را به استفاده کنندگان نرم افزارها برگرداند که در حال حاضر نیازی در استفاده از این نرم افزارها برای آنها ایجاد نشده است. وقتی مخاطب نخواهد و خود کتابخانه هم از نظر کتابشناختی در خود این احساس را نبیند در نتیجه به آن نیازی پیدا نمی کند.

علیمحمدی اینگونه ادامه داد: یک تکنیک عمده دیگر برای بازیابی موسیقی زمزمه است. از یک سو پایگاهی داریم که قطعات موسیقایی را بر اساس استاندارد میدی تحلیل می کند. از سوی دیگر رابط کاربری ای طراحی می شود که به جای جستجوی کلیدواژه ای کاربر می تواند زمزمه خود را از طریق آن سرچ کند. این زمزمه هم با همان استاندارد میدی تحلیل می شود. بعد در مچینگ انجین سیستم اینها با هم مطابقت داده می شوند و در نتیجه فهرستی از قطعاتی که مشابه با درخواست به نظر آمده اند بازیابی می شوند.

دکتر حاجی زین العابدینی در پایان گفت: در سالهای 2005 و 2006 گروهی ایجاد شد که وظیفه آن توسعه مدلی به نام FRBROO است. وظیفه اصلی ما این است که در دنیای سازماندهی اطلاعات باید بیشتر بشناسیم و بدانیم هر کدام از این نرم افزارها و مفاهیم چه سازوکاری دارند و در آینده چگونه به ما کمک می کنند.

نشست «نظام‌های نوین سازماندهی اطلاعات» که از ساعت 16 روز پنجشنبه 21 اردیبهشت 1391 آغاز شده بود در ساعت 17:30 به پایان رسید.

نشستهای کارنامه نشر سرای اهل قلم بيست ‌و پنجمين نمايشگاه بين ‌المللي كتاب تهران در مصلی امام خمینی (ره)، شبستان اصلي، نيم طبقه دوم، انتهاي سالن ناشران خارجي، سراي كارنامه نشر برگزار می شوند و شرکت در آن برای عموم علاقه‌مندان آزاد است.

گزارش: فاطمه محمودی