داخلی
»مقاله های روز
(لیزنا، مقاله‌های روز 2): فرحناز نادربیگی، دانش‌آموخته مقطع دکتری رشته علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان: در این یادداشت، مقاله‌ای با عنوان «معرفی شاخص ‘alt‑index’ برای اندازه‌گیری میزان رؤیت‌پذیری اجتماعی تحقیقات علمی[1]» که در سال ۲۰۲۰ در یکی از معتبرترین مجلات بین‌المللی در زمینه علم‌سنجی با نام ساینتومتریکس[2] منتشرشده است، معرفی می‌شود.این مقاله حاصل تلاش 5 پژوهشگر از کشورهای پاکستان، عربستان سعودی، و دانمارک است.
مقدمه
مقاله مذکور با توضیحاتی در مورد آلتمتریکس آغاز شده است، نویسندگان این مقاله معتقدند آلتمتریکس شامل گروهی از شاخص‌های سطح مقاله است که برای اسناد علمی قابل‌مشاهده در رسانه‌های اجتماعی علمی و اشکال جایگزین آن طراحی شده است. نویسندگان این مقاله خاطر نشان می‌کنند که آلتمتریکس با اشکال سنتی معیارها سازگار است؛ بنابراین تصویر کاملی از نحوه انتشار تحقیقات را ارائه می‌دهند. اشاره‌ها[3] بعضی‌اوقات با استنادها مقایسه می‌شوند، اما سریع‌تر از استنادها رخ می‌دهند و در تحلیل‌های تطبیقی باید این مورد را در نظر گرفت. آلتمتریکس همچنین امکان ارزیابی انتشارات جدیدی را فراهم می‌کند که هنوز استناد برای آنها در دسترس نیست (به‌عنوان‌مثال، معیارهای نمایش اولیه)؛ اما مشابه استنادها، نگرانی‌هایی مبنی بر اینکه ممکن است امتیازات آلتمتریکس به‌طور بالقوه دست‌کاری شود، مطرح شده است؛ اما با وجود ابزارهایی مانند دونات[4] این دست‌کاری‌ها آسان نیست. هدف از نگارش مقاله معرفی معیار جدیدی است که اصطلاحاً به آن alt-index گفته می‌شود. این شاخص شبیه شاخص h است، زیرا می‌تواند در سطوح مختلف مانند سطح پژوهشگر، مجله / منبع، موسسه یا در سطح یک کشور محاسبه شود. همچنین از نظر چگونگی تعریف آن با شاخص h مشابه است. مشابه تعریف شاخص h که در مورد تعداد استنادهای دریافتی از n مقاله نویسنده است، در اینجا alt-index تعداد اشاره‌های n مقاله در رسانه‌های اجتماعی است. یک پژوهشگر دارای Alt-Index، K است، اگر k تا از مقالات او حداقل k اشاره اجتماعی داشته باشد و سایر مقالات او بیش از k بار اشاره نشده باشند.
روش‌شناسی پژوهش
برای انجام این پژوهش داده‌های مربوط به دگرسنجی از Altmetric.com اخذ شده است. بازه آغاز انتخاب آثار از ژوئیه سال 2011 که همزمان با آغاز به کار Altmetric.com است، در نظر گرفته شده است. آنها تحلیل تطبیقی را در سه سطح مختلف (حوزه پژوهشی، منبع و نویسنده) برای شاخص h و alt-index انجام دادند. برای انجام پژوهش از دو مجموعه داده فعال استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل در سطح حوزه پژوهشی و مجله، مجموعه داده‌ها شامل 1،104،275 اثر که از ژوئیه 2011 تا دسامبر 2015 در 10188 عنوان منبع منحصربه‌فرد نمایه شده‌اند که حداقل یک اشاره منبع و حداقل یک اشاره اجتماعی داشتند. پنجره استنادی برای هر مجله از زمان انتشار تا فوریه 2017 در نظر گرفته شده است. برای جمع‌آوری داده در سطح نویسنده، کلمه “altmetrics” در Google scholar جستجو شد و نهایتاً 40 نویسنده که در بازه سال‌های 2010-2014 فعالیت داشتند انتخاب شدند. سپس تحلیل همبستگی h-index و alt-index در سه سطح مختلف سطح حوزه پژوهشی، سطح منبع (مجله) و سطح نویسنده انجام شد.
یافته‌ها
یافته‌های پژوهش نشان داد که در سطح حوزه پژوهشی رابطه مثبت و قوی بین شاخص h و alt-index وجود دارد، جایی که بالاترین مقدار (972/0 ρ) برای گروه عمومی (چند رشته‌ای) مشاهده می‌شود. عناوین مجله مانند Science، Nature و PNAS در این گروه گنجانده شده‌اند و تمایل دارند تعداد استنادات بالا و همچنین اشاره‌های بالای رسانه‌های اجتماعی را به دست آورند. قابل ذکر است که h-index و alt-index در حوزه‌هایی مانند علوم محیط‌زیست، پزشکی، علوم پزشکی، بیوشیمی، ژنتیک و زیست‌شناسی مولکولی تقریباً مشابه است. این بدان معنی است که این حوزه‌های پژوهشی به‌خوبی در شبکه‌های اجتماعی پوشش داده شده و همچنین مجلاتی با تعداد استنادات بالا تولید می‌کنند. گرچه رشته‌هایی مانند فیزیک، نجوم و شیمی، شاخص h بالایی دارند، اما میزان انتشار آنها در شبکه‌های اجتماعی نسبتاً کم است. عکس این را می‌توان برای مطالعات کشاورزی، علوم زیستی و دامپزشکی، از جمله عمومی (چند رشته‌ای) مشاهده کرد. در این زمینه‌ها پوشش در رسانه‌های اجتماعی از شاخص h آنها بالاتر است. به‌طورکلی، پزشکی و علوم پزشکی بالاترین شاخص h و alt-index را در مقایسه با سایر رشته‌ها دارند. این نشان می‌دهد که دستاوردهای علمی منتشرشده در منابع بین‌رشته‌ای اغلب به همان اندازه که از کانال‌های ارتباطی سنتی دانش‌پژوهان مورد توجه قرار می‌گیرند، از کانال‌های منتخب رسانه‌های اجتماعی مورد توجه قرار می‌گیرند. تحلیل در سطح نویسنده نیز ضریب همبستگی اسپیرمن شاخص h و alt-index همبستگی مثبت داشت.
نتیجه‌گیری
در قسمت نتیجه‌گیری مقاله چهار مزیت استفاده از alt-index آمده است. مزیت اول از دیدگاه نویسندگان روش آن‌هاست، در مقایسه با سایر روش‌ها جایی که شاخص مشابهی به نام عامل t پیشنهاد شد (در چنین روشی فقط تمرکز عامل t بر اشاره توییتر است و یک مجموعه داده محدود استفاده شده بود یعنی فقط یک اثر با چندین اشاره توییتر در طول زمان)، اما این مطالعه فرایند تحلیلی بسیار جامع‌تری که شامل 1.1 میلیون اثر در 10188 عنوان منبع فهرست شده استفاده شده است و با استفاده از چنین مجموعه داده بزرگی، به‌طور جامع‌تری قدرت مقایسه‌ای آن را در رابطه با h-index مجله نشان داده شده است. دومین مزیت در محاسبه alt-index این است که اشاره‌های منسوب به ربات‌ها بر روند شمارش تأثیر نمی‌گذارد. سومین مزیت مربوط به این ایده است alt-index برای ارزیابی عنوان منبع بالغ و همچنین تازه تأسیس (به‌عنوان‌مثال اجلاس یا مجله) به یک اندازه مناسب است. چراکهalt-index می‌تواند به‌سرعت بازخورد اولیه را ارائه دهد، به ویراستاران اجازه می‌دهد تا تعیین کنند که یک منبع تازه تأسیس حداقل از منظر دید و توجه چگونه است. چهارمین مزیت alt-index این است که ممکن است با استفاده از تغییرات مختلف مشابه شاخص h-5، شاخص i10، g-index یا اعمال نرمال‌سازی‌های مختلفی که در اصل با شاخص h استفاده می‌شود، محاسبه شود. آنها معتقدند که alt-index می‌تواند برای سنجش فعالیت اجتماعی آثار در شرایطی که بین کانال های مختلف رسانه‌های اجتماعی توافق وجود دارد، اتخاذ شود.
علاقه‌مندان به حوزه آلتمتریکس می‌توانند متن کامل این مقاله را از این لینک مشاهده کنند.
نادربیگی، فرحناز (1399). ««alt‑index» برای اندازه‌گیری میزان رؤیت‌پذیری اجتماعی تحقیقات علمی». ستون مقاله های روز لیزنا: شماره 2. 12 دی 1399.
[1] Hassan, S. U., Iqbal, S., Aljohani, N. R., Alelyani, S., & Zuccala, A. (2020). Introducing the'alt-index'for measuring the social visibility of scientific research. Scientometrics, 123(3), 1407-1419.
[2] Scientometrics
[3] Mentions
[4] donut on Altmetric.com
۱. از توهین به افراد، قومیت‌ها و نژاد‌ها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهام‌زنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیام‌ها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.