نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای ایران در لَختی و سکون

(لیزنا، گاهی دور/ گاهی نزدیک 336) : محسن حاجی‌زین‌العابدینی، عضو هیأت علمی گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شهید بهشتی[1]: اگر کتابخانه را قلب دانشگاه تلقی کنیم، خود کتابخانه به عنوان یک ارگانیسم زنده و پویا واجد اعضا و جوارحی است حیاتی و غیرحیاتی. همانگونه که از نظر علم آناتومی، در بدن انسان، اندام‌های حیاتی مانند مغز، قلب و اعصاب و اندام‌های غیرحیاتی مانند دست و پا وجود دارد که با یا بدون آنها هم زندگی سر می شود، کتابخانه هم اجزای حیاتی و غیرحیاتی دارد. اندامهای حیاتی کتابخانه مانند منابع، اعضا و کتابداران هستند که بدون آنها کتابخانه نمی تواند به رسالت خود عمل کند و اندامهای غیرحیاتی نیز مانند فعالیت‌های جنبی هستند که وجود آنها اهمیت دارد اما بدون آنها هم کتابخانه قادر به حفظ مفهوم کتابخانه و ادامه فعالیت خواهد بود. شاید خیلی ها در اولین نگاه، نرم‌افزارهای کتابخانه ای را در زمره اندامهای غیرحیاتی کتابخانه به شمار بیاورند و نقش آن را در شکل دهی عناصر بنیادی کتابخانه کمرنگ تلقی کنند. در حالیکه، در دنیای اطلاعاتِ طغیانگر کنونی، نمی شود کتابخانه ای را بدون سامانه اطلاعات کتابخانه ای در نظر مجسم کرد.

در کتابخانه های امروزی، نرم افزارهای کتابخانه ای از مهمترین ابزارهای مدیریت دانش و اطلاعات در کتابخانه ها به شمار می روند. چرا که بدون حضور جدی و محوری این ابزارهای حیاتی، گویی کتابخانه به گُنگ خواب دیده بدل می شود که خوابی پر هیجان دیده اما از بیان آن عاجز است؛ در این حالت، کتابخانه هزاران اطلاعات ناب در خود دارد که قادر به ارائه آن به مخاطب نخواهد بود. چیزی شبیه وب پنهان که دایر بر اطلاعات گسترده ای است که راهی برای بازیابی و استفاده از آنها فراهم نیست. در جایگاه و اهمیت نرم افزارهای کتابخانه ای به عنوان مغز پردازشگر داده های علمی و محتوایی، تردیدی نیست و امروزه بدون آنها، کُمِیتِ پژوهش و بازیابی اطلاعات لنگ خواهد بود.

گذری کوتاه

نرم افزارهای کتابخانه ای در ایران، همزمان با تب تند فراگیری رایانه در جهان و ایران، در میانه دهه 60 شمسی (دهه 1980 میلادی) قد علم کردند و کم کم جان گرفتند. تلاشهای پراکنده ای در جاهای مختلف کشور از جمله در کتابخانه بیمارستان امام رضای مشهد، سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی و ایرانداک جریان پیدا کرد و در نهایت در قالب شرکت‌های پارس آذرخش، نرم افزار و سخت افزار ایران (نوسا)، کاوش و گنجینه انسجام یافت. عمده فعالیتهای این نرم افزارها وام گرفته از نرم افزار CDS/ISIS یونسکو بود. رویکرد کتابداران در برخورد با این نرم افزارها یا پذیرش همراه با شور و شوق بود یا مقاومت و نپذیرفتن که دومی بیشتر بود. در دهه 70 شمسی (دهه 1990 میلادی) با فراگیر شدن بیشتر رایانه ها و به ویژه رایانه های شخصی در سازمانها، فضا برای نرم افزارهای کتابخانه ای گسترش بیشتری یافت و کتابخانه ها تلاش کردند که ضمن آشنایی با آنها، داده های برگه دان خود را به فایل‌های رایانه ای تبدیل کنند و شغل جدیدی با عنوان "تبدیل گذشته نگر" در دنیای کتابداری ایران پا گرفته و گسترش یافت. کتابخانه ها اطلاعات فهرستنویسی خود را رایانه ای می کردند اما همچنان رایانه ای برای جستجوی کاربر اختصاص نمی دادند و خیلی مشکوک به رایانه ای شدن و جستجوی کاربران نگاه می کردند. اما به مرور زمان مقاومت را کنار نهادند و شروع کردند به بازخورد دادن به شرکتهای نرم افزاری که در طول این دهه هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی رشد زیادی داشتند. ظهور و فراگیری اینترنت و رایج شدن اصطلاح "اپک" و ضرورت دسترسی های برون کتابخانه ای باعث شد که هم از نظر حرفه ای و تجربی در سطح کتابخانه ها و کتابداران، هم از نظر علمی و پژوهشی در سطح دانشگاه ها، فعالیتهای جدی در عرصه اصلاح و توسعه نرم افزارهای کتابخانه ای صورت بگیرد. حضور فارغ‌التحصیلان دکتری حلقه نیو ساوث ولز و سایر پژوهشگران داخلی و علاقه مندی به انسجام و گفتگو درباره زمینه‌های نوظهور نرم افزارهای کتابخانه ای، باعث شکل گیری همایش "فهرست‌های رایانه‌ای: کاربرد و توسعه" در آبان 1378 در دانشگاه فردوسی مشهد شد که این همایش را می توان نقطه عطفی جدی در حوزه نرم افزارهای کتابخانه ای و کلا ذخیره و بازیابی اطلاعات در ایران به شمار آورد.

در دهه هشتاد شمسی، کتابداران با آغوشی باز به استقبال سیستم‌های رایانه ای رفتند و با آگاهی های جدی که به مدد اینترنت و ارتباطات جهانی حاصل شد، خواهان امکانات بیشتر فهرستهای رایانه ای کتابخانه ها شدند و از برچیدن برگه دانها و جایگزین کردن آنها با رایانه های جستجو استقبال کردند. بازخوردهای کاربران کتابخانه ها و ضعفهای نرم افزارهای کتابخانه ای در آن دهه و ضرورت پیروی از استانداردهای جهانی همچون مارک که به تازگی در کتابخانه ملی تعریف شده بود، باعث شد که کتابخانه ملی به فکر طراحی نرم افزاری استاندارد باشد که از سال 1382 طراحی و پیاده سازی پروژه جامع رسا شروع و تا سال 1385 تکمیل شد. نرم افزار رسا، نقطه عطفی در ارتقا نسلهای نرم افزارهای کتابخانه ای ایران بود چرا که برای اولین بار نرم افزار کتابخانه ای مبتنی بر استاندارد جهانی مارک در دسترس کتابداران و کاربران قرار گرفت. کار تحقیق و توسعه که مهمترین بخش یک سامانه نرم افزاری است، قسمت پر هزینه و زمان بری است که در پروژه رسا، هزینه های تحقیق و توسعه از سوی یک سازمان ملی دولتی تامین شده و بخش خصوصی هم به خوبی توانست نسل جدیدی از نرم افزارهای استاندارد را عرضه کند. در طول دهه 1380 نرم افزارهای متنوع و زیادی با قابلیتهای مختلف عرضه شدند به طوری که در انتهای این دهه و به گواه کتاب "نرم افزارهای کتابخانه ای در ایران" در حدود 60 نرم افزار کتابخانه ای زنده یا از رده خارج داشتیم.

 قصه طراحی و تولید نرم افزارهای کتابخانه ای در دهه 1390 شمسی (2010 میلادی) با ظهور نرم افزارهای کتابخانه ای غیرتجاری شکل جدیدی به خود گرفت. علیرغم همه تلاش و توسعه های شرکتهای نرم افزاری قدیمی و تازه تاسیس، هنوز هم نرم افزارهای کتابخانه ای ضعفهایی داشتند که پاسخگوی نیازهای کتابخانه ها و کتابداران و دنیای رو به تحول عصر دیجیتال نبودند. به همین خاطر، برخی سازمانها که عمدتا دانشگاهی بودند و دسترسی به رشته های کامپیوتر داشتند و از سویی هزینه های نرم افزارها و پشتیبانی آنها را گران تلقی می کردند، با سودای رفع نیازهای کتابخانه های خود و پرداخت کمتر که گوشه چشمی هم به تجاری سازی و درآمدزایی داشتند، اقدام به طراحی نرم افزارهای کتابخانه ای درون سازمانی کردند که نرم‌افزار و بانک اطلاعاتی توزیع شده (اوراکل دانشگاه تهران)، نرم‌افزار کتابخانه‌ای کتابیار پند (دانشگاه شهید بهشتی)، نرم‌افزار کتابخانه‌ای پروان پروژه (دانشگاه صنعتی شریف) برخی از معروفترین های آنها هستند. به گواه پایان نامه سحر حبیبی (1397) آمار این نرم افزارها به صورت فعال و غیرفعال تا سال 1397 تعداد 23 نرم افزار بوده است.

از سوی دیگر، گسترش فارغ التحصیلان رشته های کامپیوتر و نیاز به کار، دسترسی به نرم افزارهای منبع باز، ضعفهای نرم افزارهای موجود و پیش بینی بازار مناسب کتابخانه ای باعث تولید و گسترش نرم افزارهای کتابخانه ای جدید شد که البته اغلب در رقابت با نرم افزارهای قدیمی نتوانستند آنطور که باید و شاید جای خود را باز کنند. چرا که ذات نرم افزارهای کتابخانه ای به گونه ای است که امکان تعویض سریع آنها وجود ندارد و وقتی سازمانی برای نرم افزاری هزینه کرد، سعی می کند با خوب و بد آن بسازد. دلیل آن هم داده های زیادی است که حاصل سالها سازماندهی و خون دل خوردن کتابداران است که در انتقال نرم افزاری ممکن است ریزشهای فراوانی داشته باشند.

وضعیت حال

اکنون که سه دهه از حضور جدی نسلهای مختلف نرم افزارهای کتابخانه ای در ایران می گذرد و در ابتدای سده پانزدم شمسی، دنیا با فناوریهای پیشرفته و هوشمند احاطه شده و سالهاست مراحل جدی گذار و تحول دیجیتال جهانی را پشت سر گذاشته ایم، علیرغم این همه گفتن از شان و شوکت نرم افزارهای کتابخانه ای در ایران، که به حق سالهای پیشرو را پشت سر گذاشته اند، باید ذکر مصیبتی بخوانیم با این مطلع که "حال نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای در ایران خراب است".

نرم افزارهای کتابخانه ای ایرانی که روزگاری در طور دهه های 70 و 80 به طور دائم بر مدار نوآوری حرکت می‌کردند و هر چند وقت یکبار با محصولی نو یا اصلاحی جدی در فرایندهای موجود، جامعه مخاطب را خرسند می‌کردند، چند سالی است که از خلاقیت و نوآوری دور شده اند و تمام همت خود را در حفظ دستاوردهای گذاشته مصروف داشته اند. این مساله دلایل مختلفی دارد:

• پیشروان بازنشسته: نسل جوانان پرشوری که پایه گذاران این نرم افزارها بودند، بعد از گذشت سه دهه به مرز بازنشستگی رسیده اند. شعف ساختن و توسعه محصول برای رسیدن به آینده ای ایمن و شیرین کمرنگ شده و کم کم نسل جدیدی جایگزین بنیان گذاران شده است. آرمانهای نسلهای جدید، اگر نگوییم در تعارض با آرمانهای بنیان گذاران است ولی همراستایی کمی دارد. تغییر ساختار مدیریتی شرکتها و انتظاراتی که از بازار و محصول دارند و سرخوردگی ناشی از تامین نشدن آرمانهای توسعه طلبانه گاهی تعارضاتی در برنامه تجاری شرکتها و مشتریان به وجود می آورد.
• وضعیت بد اقتصادی کشور: مشتری اصلی نرم افزارهای کتابخانه ای نهادهای دولتی هستند. با مشکلات اقتصادی کشور و صرف بودجه در جاهایی از سازمان که به اشتباه ضروری و حیاتی تر از کتابخانه ها است، باعث شده که درآمد شرکتهای نرم افزاری نیز کاهش یافته و با مشکلات وصول و درآمد مواجه شوند.
• بازار امن: همانگونه که ذکر شد، سازمانی که نرم افزاری خریداری می کند به این راحتی قادر به تغییر آن نیست و برخی شرکتها که واقف به این موضوع هستند، خود را به زحمت نمی اندازند که بخواهند رضایت مشتری را گسترش دهند. چرا که نرم‌افزار به این سادگی قابل جایگزینی نیست و این آسایش خاطر به "همینقدر بس است" ختم می شود.
• تامین نامی و مالی: علیرغم مشکلات اقتصادی کشور، بسیاری از شرکتهای نرم افزاری در دوران طلایی فعالیت خود و به دلیل سالها فعالیت جدی و پر فشار، به آستانه مطلوبی از تامین مالی و نامی (اعتباری) رسیده اند که یکی از عوامل اصلی انگیزه کشی در توسعه و ارتقاء نرم افزاری است.
• فقدان افراد و نهادهای مطالبه گر: چنانکه در دهه های 70 و 80 شاهد بوده ایم، تعامل دو سویه بین شرکتها و مخاطبان، فضای ارتباطی مثبتی ایجاد کرد که منجر به توسعه و رشد جدی نرم افزارها شد. هم کتابداران و هم سازمانهای آنها به طور جدی مطالبه داشتند و شرکتها هم به این خواسته ها توجه جدی می کردند و شاهد دوران طلایی نرم افزارهای کتابخانه ای بودیم. همت و اراده افرادی تاثیرگذار در نهادهایی چون کتابخانه ملی و مرکز اطلاع رسانی جهاد به یک مطالبه نهادی بدل شده بود که عکس العمل مثبت شرکتهای نرم افزاری را در پی داشت. اما در حال حاضر، چنین مطالبه گری دیده نمی شود. نمونه آن تغییر قواعد فهرستنویسی از انگلوامریکن به آر دی ای است که از سال 2013 در سطح جهانی به طور جدی جایگزین شده است اما اکنون بعد از گذشته ده سال هنوز پیاده سازی جدی و عملیاتی از آن در کشور وجود ندارد. در حال حاضر، سه انجمن فعال در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی داریم که تا جایی که می دانم، کمیته مستقل یا دستور کار مدونی برای این بخش مهم و حیاتی کتابخانه ها وجود ندارد. نهادهایی مثل کنسرسیوم محتوای ملی، کمیته ملی سازماندهی اطلاعات، ایسکو، مکتب، مکتا و ... در طول سالهای مختلف کارهایی کرده اند اما یا ادامه دار نبوده یا ضمانت اجرایی نداشته است. ناگفته نماند که تلاشهای مکتا (مجمع کتابخانه های تخصصی استان قم) که از سطح کلان به لایه های خردتر توجه کرده، باعث کمک به توسعه نرم افزار جدید به نام لیبرا شده است که انتظار می رود به بخشی از نیازهای روز و پیاده سازی استانداردهای جدید علم اطلاعات و دانش شناسی دست پیدا کند. همین احساس نیاز و نبودن نهادهای ملی جدی و مطالبه گر باعث شده است که کمیته مشترک پیاده سازی استاندارد آر دی ای در کتابخانه های مرکزی دانشگاه علامه طباطبایی و شهید بهشتی شکل بگیرد که حاصل آن در پایان سال عرضه خواهد شد.

پازلی با تکه‌های ناقص

کتابداران هر روز ساعتها با نرم افزارهای کتابخانه ای کار می کنند که یکی از ارکان اصلی کار کتابخانه ها به شمار می رود. با اینکه این پدیده در کتابخانه بسیار پر اهمیت و به نوعی از ارگان‌های حیاتی آن به شمار می رود، اما مرور پژوهشهای کتابداری ایران نشان می دهد که پژوهشها در این زمینه رو به افول گذاشته است. گویی همه وضعیت موجود را پذیرفته اند و به عنوان یکی از مشکلات مزمنی که باید با آن کنار آمد به آن نگاه می کنند. وضعیت حال حاضر نرم افزارهای کتابخانه ای کشور مشابه پازلی با قطعات ناقص است. یعنی هر یک از نرم افزارها به تن‌هایی برآورنده نیاز مخاطبان نیستند اما اگر در کنار هم قرار بگیرند یک نرم افزار ایده آل را شکل می دهند. هر کدام از نرم افزارها، در بعضی بخشها قابلیتهای درخشان و خوبی دارند و در بخشهایی دیگر ضعفهایی دارند که نرم افزار بغل دستی آنها را رفع کرده اما هر کدام از اینها به تن‌هایی باید در کتابخانه ها مورد استفاده قرار بگیرند. اگر ترکیبی از نرم افزارهای موجود که هر کدام تلاش کرده اند با مختصات زبان، رسم الخط و فرهنگ داده پردازی ایرانی خود را سازگار کنند، به وجود می آمد، نرم افزار کتابخانه ای ایده آل و ماندگار شکل می گرفت.

برخی از اتفاقات هم افتاده که اگر چه در جای خود ارزش علمی و فنی بالایی دارد اما ورای نیازهای روزمره و توان تخصصی کتابخانه ها است. برای مثال پروژه ققنوس شرکت نوسا که تلاشی موفق برای همراستاسازی داده های حوزه میراث فرهنگی شامل کتابخانه ها، آرشیوها، موزه ها و گالری‌ها است، پیاده سازی موفق و پیشرویی داشته اما در حال حاضر به نوعی ققنوسی و دور از دسترس و نیازهای روی میز کتابداران است.

چه باید کرد

مطابق قانون اول نیوتن یا همان قانون لَختی (اینرسی)، هر جسمی که در حال سکون و یا حرکت یکنواختی باشد (حرکت با شتاب صفر یا همان سرعت ثابت)، تمایل دارد که وضعیت خود را حفظ کند، مگر آنکه تحت تاثیر نیرو یا نیروهایی قرار گیرد که وضعیت جسم را تغییر دهند. وضعیت نرم افزارهای کتابخانه ای در ایران کمی تا قسمتی منطبق بر این قانون است و به نظر می رسد به ساحل امن جزیره ای آرام رسیده و نزدیک به حدود یک دهه است که علیرغم هیاهوی هوشمندسازی و اینترنت اشیای جهانی، چندان تحول بنیادینی را به خود ندیده است. نرم افزارهای کتابخانه ای روی لبه فناوری پیش می روند و در صورتی که دائم به رصد و بهره‌گیری از فناوری‌های روز در سامانه های خود نپردازند، از غافله توسعه عقب خواهند ماند. اما بی تعارف بگوییم که نرم افزارهای کتابخانه ای ایران مدتی است به آن لختی نیوتنی رسیده اند و نیروهای محرک درونی و بیرونی نتوانسته اند آنها را به حرکت جدی وادارند. در حالی که شعار هر شرکت نرم افزاری باید این باشد که: "ما زنده از آنیم که آرام نگیریم".

برای برون رفت از وضعیت لَختی نیوتنی پیش گفته در حوزه نرم افزارهای کتابخانه ای لازم است که ذی نفعان اصلی این حوزه شامل شرکتهای نرم افزاری، کتابخانه ها، کتابداران و نهادها به طور جدی فعالیتهایی را در دستور کار خود قرار بدهند:

شرکتهای نرم افزاری: الف) مهمترین بخش یک شرکت تجاری مشتریان آن هستند که بقا و دوام شرکت را تضمین می کنند. بنابراین بهتر است شرکتها به بازنگری جدی در روابط خود با مشتریان و تحکیم این ارتباط و نگهداشت آنها همت جدی کنند. ب) روزآمدسازی نرم افزار و توسعه مبتنی بر فناوری های روز و نیازهای مشتریان عامل اصلی ارتباطی کاربران با شرکت است. یکی از مهمترین نشانه های وفاداری شرکتها به مشتریان، روزآمدسازی و معرفی روندهای جدید نرم افزاری به مشتریان به منظور ارتقا کیفی خدمات کتابخانه ها و رضایت مشتریان است. ج) تقویت و به روزرسانی و ارتقا انگیزه کارکنان شرکتها اگر چه یک موضوع داخلی است اما ارتباط مستقیم با خدمات و رضایت مشتریان دارد. چرا که کارکنان راضی و وفادار به آرمانهای شرکت، جریان رفتاری مثبتی را به سمت مشتریان جاری می کنند که باعث ارتباط سازنده و تقویت و توسعه محصول و خدمات می شود.

کتابخانه ها: کتابخانه ها به عنوان میزبانان اصلی نرم افزارهای کتابخانه ای باید برنامه ای کلان نگر و تا حد مناسب راهبردی داشته باشند که ارتقا دائمی رضایت کاربران را در پی داشته باشد. بنابراین لازم است که به درستی نرم افزارها و قابلیتهای آنها را بشناسند و از آنها استفاده کنند. چرا که مطالعات و مشاهدات میدانی نشان می دهد که بسیاری از کتابخانه ها به استفاده حداقلی از نرم افزار رضایت می دهند و به آموزش و توسعه سواد اطلاعاتی کاربران توجه چندانی نمی کنند و همین باعث می شود که سطح خدمات و نرم افزار افت کند. چون وقتی شناخت درستی وجود نداشته باشد نیاز هم به وجود نمی آید و تعاملی برای توسعه صورت نمی گیرد. لازم است که کیفیت سنجی خدمات در دستور کار دائمی کتابخانه ها قرار بگیرد.

کتابداران: کتابداران حلقه اتصال طلایی بین نرم افزار، کتابخانه و کاربران هستند. توسعه دانش تخصصی کتابداران، آرمانخواهی و جاه طلبی مثبت برای ارتقا خدمات و توجه دائمی به روزآوری ابزارها و خدمات، کاری است که اگر در کتابداران نهادینه شود، شرکتهای نرم افزاری را نیز به حرکت در می آورد. تجربه نشان داده است که اگر کتابداری بخواهد کاری انجام شود، با وجود همه موانع و کاستی ها، آن کار را به سرانجام می رساند و اگر اراده و جاه طلبی مثبت به اندازه کافی نداشته باشد به همان سکون نیوتنی تن می دهد و قدم از قدم برداشته نمی شود. لازم است که مطالعه دائمی در حوزه نرم افزارهای کتابخانه ای جهان داشته باشند و با الگوگیری از آنها، مطالبه تخصصی از شرکتها را در دستور کار خود قرار دهند.

نهادها: در گذشته نهادهای دولتی به ویژه کتابخانه ملی، به نوعی زبان گویای کتابداران بودند و با خواسته های علمی و روزآمد، باعث حرکت و پویایی شرکتهای نرم افزاری می شدند. ضروری است نهادهای دولتی و نیمه دولتی مانند کتابخانه ملی، ایرانداک، مرکز منطقه ای اطلاع رسانی، نهاد کتابخانه های عمومی کشور و وزارتخانه های علوم و بهداشت، به جایگاه کتابخانه ها و بسترسازی رشد و توسعه آنها توجه کنند و با برگزاری هم اندیشی، جلسه و حمایت از پژوهشهای علمی، به توسعه نرم افزارهای کتابخانه ای توجه ویژه داشته باشند.

نهادهای مدنی از جمله انجمن کتابداری و ا طلاع رسانی ایران، انجمن ارتقاء کتابخانه های عمومی و انجمن کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی، با حمایت جامعه علم اطلاعات و دانش شناسی و کتابداران هم از نظر علمی با برگزاری همایشها، کارگاه های آموزشی و ... به توسعه سواد اطلاعاتی و دانش در حوزه نرم افزارها کمک کنند و هم با مطالبه گری از نهادهای دولتی مرتبط مثل کتابخانه ملی، وظایف ذاتی این نهادها در حمایت از حوزه های مرتبط را گوشزد کنند. از سوی دیگر، به تشکیل کمیته ها و کارگروهای ملی مانند: کمیته ملی سازماندهی اطلاعات و نرم افزارها، کارگروه های دموی نرم افزارها، کارگروه های ارزیابی نرم افزارها و سایر امور مرتبط، وظیفه هم‌افزایی دانشی برای اعضا و جامعه بزرگ کتابداری و اطلاع رسانی کشور را به سرانجام برسانند.

فرجام سخن

چنانکه ذکر آن رفت، چند سالی است که نرم افزارهای کتابخانه ای کشور به دلایل مختلف به دور از تحولات فناورانه و پیشروی جهانی قرار گرفته اند. به گواه کتابداران، سامانه ها در بسیاری از موارد از فناوری های منسوخ استفاده می کنند و دیگر قادر به پاسخگویی به نیازهای دائم در حال رشد کتابداران و کاربران کتابخانه ها نیستند. ضروری است که بازنگری جدی در ساختار، راهبردها و برنامه های شرکتهای نرم افزاری صورت گیرد و تعامل بهتری با مخاطبان برقرار شود تا خون تازه ای در رگهای این بخش پیشرو و فناوری بنیان کتابخانه ها دمیده شود.

لختی نیوتنی حاکم بر نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای نیازمند نیروی پیشرانی است که ابتدا از درون حلقه های مدیریتی و کاری شرکتها تامین می شود و با بهره گیری از تعامل سازنده با کتابداران و کاربران نهایی تقویت می شود و حرکت شتابنده و رو به رشدی را به ارمغان می‌آورد.

-------------------------------------

[1] این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید