مراقبت از صداقت پژوهشی کار کیست؟ نویسنده،‌ ناشر یا موسسه سرمایه‌گذار

لیزنا، سید ابراهیم عمرانی، سردبیر:  سال نو مبارک. امیدوارم سال نو را به خوبی پشت سر گذاشته و استراحتی هر چند کوتاه کرده باشید و آماده ورود به سال تازه باشید. و باز خیلی امید دارم که سال را با انرژی فراوان شروع کنید و خیلی خوب هم ادامه دهید. برای همه شما در روز طبیعت، سیزده فروردین آرزوی سلامتی و آرامش دارم.

با اجازه همه شما می خواهم سال را با صداقت در پژوهش آغاز کنم. صداقت در پژوهش و خودداری از داده‌سازی، مساله مهمی شده و همه آنان که به علم علاقه دارند، و بیشترین تلاشها را در راه پیشبرد دانش بشری می کنند (هرچند که این دانش در اغلب موارد درخدمت گروههای خاصی قرار می‌ گیرد)، بسیار نگران مقاله‌سازی و مقالات داده سازی شده هستند. و این را هم می‌دانیم که با آمدن ابزارهای هوش مصنوعی این مشکل بیشتر شده است. بنا به نوشته های اخیر هنوز بیش از 95 درصد مقالات و مجلات صحیح و درست هستند ولی حتی اگر این رقم 99% باشد، هزینه پیدا کردن آن یک درصد، باز هم بالا است.

در این روزها به یک بحث گروهی برخوردم که در آن با اشاره به مشکلات بررسیهای مقالات توسط ناشران و البته هزینه‌های آن، پیشنهادهایی در مورد تغییر شیوه و تغییر مسیر بررسی صداقت علمی و پژوهشی شد. در اینجا با انتخاب بخشهایی از صحبتها و پیشنهاد داده شده، شما را در جریان این صحبت قرار خواهم داد.  

وظیفه بررسی صحت بروندادهای پژوهشی وعلمی برعهده کیست؟ نویسنده؟ که گفتیم احتمال مقاله‌سازی دارد، ولو بسیار کم. ویراستار مجله؟ ناشر سرمایه گذار؟ یا موسسه ای که تحقیق در آن انجام شده است؟

یکی از اعضای اتحادیه ناشران نوشت که مجلات پژوهشی و فرآیند بررسی همتایان نباید خط اول، در شناسایی مسائل صداقت تحقیق باشد. و از مؤسسات تحقیقاتی می‌خواهد که نقش بزرگ‌تری در بررسی اعتبار و صداقت پژوهشی داشته باشند.

وی معتقد است هر مقاله تحقیقاتی ارسال شده به یک مجله باید دارای گواهی دیجیتالی باشد که مؤسسه‌ای که نویسندگان در آنجا تحقیق خود را انجام داده اند، برای اطمینان از صداقت تحقیق تکمیل کنند. مجلات نباید مسئولیت اصلی شناسایی، تصحیح و مجازات نویسندگان را برای رفتار نامناسب داشته باشند. موسسات باید در این کار مشارکت و کمک کنند. باید مسئولیت بیشتری بر عهده بگیرند.

یکی از متخصصین نیز اشاره می کرد که در ماه‌های اخیر، چندین رسوایی جدی اعتماد به مجلات را متزلزل کرده است. هزاران مقاله منتشر شده توسط "هنداوی"(Hindawi)  پس گرفته شدند[i] زیرا به احتمال زیاد در کارخانه‌های مقاله‌سازی تهیه شده بودند. وایلی اعلام کرد که سرویس جدید تشخیص مقاله‌های کارخانه‌های مقاله‌سازی آنها 10 تا 13 درصد از مقالات ارسالی را در 270 مجله برای بررسی بیشتر بار دیگر به ویراستاران سپرده است[ii]. دیگری از هوش مصنوعی آمار  استفاده داده است که Frontiers ارقام مضحک تولید شده توسط هوش مصنوعی را منتشر کرد[iii]. و تعداد انگشت شماری از مجلات از ناشران مختلف در حال انتشار مقالاتی با متن آشکارا نوشته شده توسط چت بات‌ها شناسایی شدند و مقاله پس گرفته شد.

دیگری اظهار می‌کند: این حوادث منجر به زیر سوال رفتن مقالات ناشران جریان اصلی نیز شده است. با اینهمه من هنوز موردی را ندیده‌ام که ارزش مؤسسات یا تأمین مالی علم را زیر سؤال ببرد. برای مجلاتی که به صداقت پژوهشی اهمیت نمی‌دهند، به نظر می رسد که عواقبی وجود داشته به نظر می رسد صرف نظر از اینکه بیانیه ماموریت شرکت آنها چه ادعایی دارد. مکانیسم‌هایی برای برخورد با آن مجلات وجود دارد - آنها نمایه‌سازی در فهرست‌های مهم را از دست می‌دهند، ضریب تأثیر خود را از دست می‌دهند، اعتبار خود را از دست می‌دهند و ارسال‌ها به این گونه مجلات به شدت کاهش می‌یابد، حداقل برای مدتی. آنها در فهرست موسسات یا سرمایه گذاران ملی[iv] نیز محدود شده‌اند.

اینک به طور فزاینده‌ای انتظار می‌رود که نشریات علمی ارزش خود را نشان دهند و برای اکثریت قریب به اتفاق مجلات جدی، بررسی دقیق همتایان همراه با سرپرستی جامعه پاسخگو بوده است. با این حال، تجزیه و تحلیل مجموعه داده‌های اصلی و بررسی تصاویر ارسالی هرگز بخشی از وظایف مورد انتظار بررسی سنتی نبود. اما امروزه، کارکنان مجلات ممکن است بررسی‌های بسیار از جمله همانند جویی برای سرقت ادبی، تجزیه و تحلیل شکلها و نمودارها، بررسی هویت نویسندگان و داوران ادعا شده را انجام دهند و حداقل پیوندهای داده ارائه شده را دنبال کنند تا ببینند که آیا داده‌ها چنانکه ادعا شده، ‌قابل اطمینان هست یا خیر؟ افزون بر این، اکنون باید کنترل مقاله‌های کارخانه مقاله‌سازی را اضافه کنیم : آیا همه نویسندگان نام‌برده افراد واقعی هستند، آیا آنها در مؤسسات اعلام ‌شده در مقاله شاغل هستند، آیا اصلا آن مؤسسات وجود دارند؟ همه نویسندگانی هستند که در یک زمینه کار می‌کنند؟ آیا قبلاً با هم همکاری داشته‌اند؟ آیا "عبارات داغون شده" در سراسر مقاله پراکنده شده است؟ منظوز مقاله‌هایی است که یک عبارت عجیب و غریب غیرمنتظره که به جای عبارت صحیح در طول مقاله ظاهر می‌شود. به عنوان مثال ترجمه‌های عبارت به شیوه لغت به لغت و نه مفهومی. مانند هوشیاری تقلبی counterfeit consciousness به جای هوش مصنوعی artificial intelligence که خود نشانه استفاده‌های از ماشین یا چت بات است.

هنوز هیچکدام از ابزارهای تشخیص هوش مصنوعی، به سطح خوبی از دقت، مقیاس پذیری یا یکپارچگی در سیستم‌های ردیابی نسخه اولیه ارسالی به مجله نرسیده‌اند، رخدادهای جدیدی هنوز وجود دارد که در انتظار تلاشها و تحقیقها و بررسیهای بیشتر توسط کارکنان دفاتر مجلات است. برای هر امتیاز یا گزارش در مورد بررسی‌های ماشینی سرقت علمی و شیوه‌های خودکار، یک شخص باید بررسی کند و تصمیم بگیرد که چه کاری انجام دهد: فقط مقاله را بر اساس امتیازی که ماشین داده است رد کند؟ یا برای توضیح به نویسنده مراجعه کند؟ و در صورت قبول، برای رفع مشکل با او همکاری کند، یا خیر؟

برای هر مجله (یا شاید مجموعه ای از مجلات در یک مجموعه)، رسیدگی به مسائل اخلاقی مستلزم زمان قابل توجهی برای کارکنان دفاتر مجلات است. هر یک از این مسائل می‌تواند یک اشتباه صادقانه توسط یک نویسنده بی‌تجربه باشد. در این موارد، یک مجله ممکن است بخواهد با آنها کار کند تا مشکل را برطرف کند و مقاله را در مسیر بررسی همتایان خود ادامه دهد. در مواقع دیگر، این سوء رفتار است که باید مورد توجه قرار گیرد. اگر مقاله‌ای که در بررسی‌های صداقت ناموفق بود، رد شود، احتمال زیادی وجود دارد که از مجله دیگری سر در بیاورد و وقت یکی دیگر از کارکنان مجلات دیگر را نیز تلف کند. این بررسی‌های اضافی در زمانی انجام می‌شوند که انتظار می‌رود بررسی مقالات ارسالی به مجلات، سریع و کم هزینه باشد و در عین حال هیچ یک از فرآیندهای فوق سریع یا ارزان نیستند. و تعداد مقالات ارسال شده به مجلات عمدتاً در حال افزایش است – البته نه در  همه رشته‌ها.

انجام بررسی صحت و درستی روی مقاله ها یک کار سیزیفی (تکراری و با مرارت) با پاداش اندک است. اکثریت قریب به اتفاق مقالات ارسال شده به اکثریت قریب به اتفاق مجلات توسط محققین اخلاقی و مسئولیت پذیر نوشته شده‌اند. علی‌رغم اینکه تیترهای هیجان‌انگیز مقاله‌های منتشره اخیر در نیچر و سایر مجلات علمی، تقریباً 10000 بازپس‌گیری در سال 2023 را محکوم می‌کردند، باید گفت حدود 8000 مورد از آنها مربوط به مجلات هنداوی بود.

اگر مجلات یا ناشرانی را حذف کنیم که واقعاً بازبینی همتا را انجام نمی‌دهند (یا بازبینی همتا انجام می‌دهند اما نظرات داور را نادیده می‌گیریم و به هر حال مقالات را می‌پذیریم)، تعداد مقالاتی که مسائل اخلاقی جدی دارند کم است. و با این حال، هر کنفرانس انتشاراتی در سال جاری، سال گذشته و سال آینده زمان قابل توجهی را صرف پرداختن به مسائل مربوط به صداقت تحقیق خواهد کرد. زمان مساوی صرف حضور در نمایش‌های ابزارهای جدید ساخته شده برای تشخیص مسائل مربوط به صداقت تحقیقات می‌شود.

علیرغم تعداد نسبتاً کم حوادث، بررسی نکردن هر مقاله پذیرفته شده، یک مجله را در معرض خطر گم کردن چیزی قرار می دهد و در صفحه اول Retraction Watch یا [v]STAT News قرار می گیرد. این فهرستها حتما جایی نیست که ما دوست داشته باشیم مقاله خود را آنجا ببینیم ، نه نویسندگان و نه ناشران و نه موسسات و دانشگاههایی که هزینه این مقاله را پرداخته‌اند. آمدن نام شما در این دو پایگاه، شما را در معرض طوفانی از انتقادهای مختلف قرار می‌دهد – کار شما آبروی دانشگاه را برده است. شما کمکی به ارزشهای دانشگاه و رتبه آن اضافه نمی‌کنید. شما متون علمی را پر از آشغال کرده‌اید، پس گرفتن یا تصحیح آن خیلی طول می‌کشد. ، و غیره.

یکی از کارکنان دفاتر مجلات می‌نویسد: نکته اصلی این است که مجلات به ویراستاران و داوران داوطلب خود و کارکنان متخصص غیر موضوعی برای نظارت بر فعالیت علمی جهان مجهز نیستند. برخی از مجلات در صورتیکه به ابهامی برخورند و یا سوالی در مورد مقالات منتشر شده داشته باشند، باید از افراد و مؤسسات پژوهشی بخواهند که برایشان تحقیق کنند یا سوالشان را پاسخ دهند. هر بار که یک سردبیر مجبور می‌شود مقاله‌ای را برای تحقیق به موسسه‌ای بفرستد، خودش بسیار آزرده خاطر و شرمنده می‌شود. شاید اگر تمام مقالات شما از موسسات تحقیقاتی ایالات متحده [vi]باشد، حداقل بتوانید تشخیص دهید که ایمیل برای چه کسی باید ارسال شود. من شخصاً ساعت‌ها را صرف جستجو در مرورگر وب در صفحات وب مؤسسات کرده‌ام و هر چیزی را که ممکن است شبیه یک ناظرصداقت علمی در آن موسسه خاص به نظر برسد، را جستجو کرده‌ام. و همیشه موفق نبوده‌ام.

 اما مؤسسات بزرگی که بودجه خوبی نیز دارند، بدوم مشکل نیستند. داوری‌ها و بررسی های آنها کند است و اصلاً شفاف نیست. دلایل واضحی برای عدم اعتماد به یک موسسه در نظارت بر خروجی‌های تحقیقاتی‌اش وجود دارد. با این حال، استفاده از ابزارهای شخص ثالث به کاهش این نگرانی ها کمک می کند. یکی از همکاران اتحادیه ناشران علمی می گوید: راه حل مشکل این است که موسسات مسئولیت انجام بررسی های صداقت و ارائه اعتبار به مجلات را بر عهده بگیرند. و در ادامه می‌افزاید: بسیاری از شرکت‌های خوب که تلاش می‌کنند راه‌حل‌های فناورانه گران قیمت را به ناشران بفروشند، باید سعی کنند راه‌حل‌های سازمانی را به موسسات بفروشند.

ممکن است راه حل حد وسطی وجود داشته باشد؟ ابزارهای فناوری می‌توانند برای نویسندگان فردی در دسترس باشند که باید اعتبارسنجی را دریافت کرده و همراه با مقاله خود ارسال کنند. این کار البته با هزینه همراه خواهد بود. من نمی‌دانم که مجلاتی که نیاز به بررسی بیشتر و بیشتر صداقت پژوهشی و بررسی انسانی نتایج دارند چگونه سرپا و پایدار هستند. از آنجایی که «دور زدن سیستمهای کنترل تقلب» با ابزارهای هوش مصنوعی که در حال حاضر در دست ما هستند، به طور تصاعدی آسان‌تر می‌شود، و این باعث شرمساری مداوم مجلات به دلیل عدم توجه به مسائل می‌شود، و اعتماد را نه تنها به مجلات، بلکه به علم نیز از بین می‌برد.

و به همین دلیل است که پشتیبانی از بررسی صداقت پژوهشی از نظر زمانی که در آن هستیم بسیار مهم است. اعتماد به علم کم است، واقعاً کم. ایالات متحده یک انتخابات با از دست دادن بالقوه بیشتر بودجه علمی فاصله دارد. با آمدن ترامپ وضعیت بودجه علمی معلوم نیست به کجا بینجامد. در گوشه و کنار جهان، آنچه حقیقت دارد دیگر موضوعیت ندارد و بسیاری از دروغ ها به عنوان واقعیت باور می شوند.

به جای امیدواری به اینکه دفاتر مجلات و داوران داوطلب همکار مجلات مقالات بد را قبل از انتشار پیدا کنند و به جای سرزنش مجله در صورت لغزش، شاید موسسات - کارفرمایان محققان - با پاک کردن مقاله‌های موسساتشان در همان ابتدا، در تضمین صداقت و سابقه علمی نقش مهمی برعهده بگیرند.

برایتان آرزو می کنم در سال جدید خورشیدی ایرانی، با نا‌پژوهشگرانی که صداقت علمی ندارند، در یک کاسه ریخته نشوید. مراقب خودتان و دانشجویانتان باشید.

عمرانی، سید ابراهیم (1403). «مراقبت از صداقت پژوهشی کار کیست؟ نویسنده،‌ ناشر یا موسسه سرمایه‌گذار». سخن هفته لیزنا، شماره 687، 13 فروردین ماه 1403

[i] . https://scienceintegritydigest.com/2023/08/10/hindawis-mass-retraction-of-special-issues-papers/

[ii] . https://retractionwatch.com/2024/03/14/up-to-one-in-seven-of-submissions-to-hundreds-of-wiley-journals-show-signs-of-paper-mill-activity/

[iii] . https://designtaxi.com/news/426278/Ridiculous-AI-Generated-Pictures-Get-Published-In-Scientific-Journal/

[iv] . https://ncsesdata.nsf.gov/profiles/site?method=showListOfInsts

[v] . https://www.statnews.com/

[vi] . List of research universities in the United States