از اولین نشریه فکاهی کاملا فارسی رونمایی می‌شود

به گزارش لیزنا، همزمان با قرار گرفتن در هفته جهانی آرشیو از نسخه نایاب «قاسم الاخبار» با ماهیت کاملا فکاهی که در آن از کاریکاتور استفاده شده در استان همدان رونمایی می شود.

اولین نشریات فارسی زبان دارای بخش طنز و فکاهی می توان به «شاهسون» چاپ استامبول در سال 1306 قمری به مديريت حاجي عبدالرحيم طالبوف؛ «طلوع» چاپ بوشهر در سال 1318 قمری به مديريت عبدالحميدخان متين‌السلطنه و«ادب» چاپ مشهد در سال 1318 قمری و تهران 1321 قمری به مديريت اديب‌الممالك اشاره کرد.

طنز به عنوان عنصري نوين، بعدها در مطبوعات جاي بیشتری پیدا کرد و از پیشگامان طنز پردازی مطبوعاتی می توان روزنامه «ملانصرالدین» از 1324 لغایت1340 قمری با قطع 32×24 cm، در 8 صفحه به زبان ترکی‌ ـ فارسی چاپ تفلیس را نام برد.

در این نشریه، صورت اولیه طنز نوشتاری در کنار کاریکاتور، با پرداختن به دغدغه ها و موضوعات اجتماعی ایران ارائه می شد. این مطالب با نوشته‌هایی از جلیل محمدقلی‌زاده،  شعرهای علی‌اکبر صابر، در کنار کاریکاتورهای دو نقاش آلمانی منتشر می‌شده اند.

این روزنامه نه تنها به مطالب و مسائل سیاسی منطقه‌ای محدود نبود، بلکه جریانات مهم دنیا در اوایل قرن 20 را نقد می کرده است.

ملانصرالدین الگو و سرمشقی برای نشریات بعدی مانند: بهلول (باکو 1907م)، آذربایجان(باکو 1907م) به مدیریت علی‌یف، کشکول (تهران 1325ق/ 1907م)؛ صوراسرافیل (1325ق / 1907م و نیز 1327ق / 1909م)، نسیم شمال ( در رشت 1325ق / 1907م، و نیز تهران 1333ق / 1915م) و حشرات‌الارض (تبریز 1326ق / 1908م) شد.

هفته‌نامه بهلول یک سال پس از ملانصرالدین ـ به مدیر مسئولی «علی‌یف» ـ در باکو منتشر شد. این نشریه مدافع «ارگان حزب دموکرات» در ایران بود. طنزی تند داشت به همین سبب فقط 9 شماره از آن منتشر شد.

روزنامه «آذربایجان» نیز از الگوی ملانصرالدین پیروی می‌کرد و شخصیتی تمثیلی چون «حاجی‌بابا» را به تقلید از «ملا عمو» بازسازی کرد. البته باید آن را اولین روزنامه طنز و فکاهی ایرانی دانست که به زبان ترکی ـ فارسی به انتقاد از اوضاع و مسائل اجتماعی ـ سیاسی می‌پرداخت.

مدیر مسئول آذربایجان علی‌قلی‌خان صفراوف کاریکاتوریست بود، بنابراین این روزنامه از دو جنبه (طنز و کاریکاتور) حائز اهمیت بود.

در ادامه، روزنامه «قاسم‌الاخبار بلدیه» پیش قراول مجموعه نشریات با عنوان بلدیه، با محتوای کاملا فکاهی و همراه با طنز نوشتاری و کاریکاتور در فروردین سال 1286 هجری شمسی (صفر 1325ق) با مدیریت میرزا ابوالقاسم‌خان همدانی ملقب به ذوالریاستین منتشر  شد.

اولین شماره این نشریه در ۹ صفر ۱۳۲۵مصادف با 3 فروردین 1286 به همت میرزا ابوالقاسم همدانی منتشر شد. اداره مرکزی آن در سرای حاجی سقاباشی قرار داشت و در چاپخانه شرقی چاپ می شد.

قاسم الاخبار در یک ورق به خط تعلیق درشت و زمخت با چاپ سنگی در ابعاد ۷۳۴* ۱۲۱۲ اینچ چاپ می شد. وجه اشتراک سالانه آن در تهران هشت قران، داخله دوازده قران، و تک شماره صد دینار بود. شماره سوم آن به تاریخ دهم ربیع الاول 1325 در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران-مدیریت غرب کشور(همدان) و شماره های دیگری از آن در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است.

آنچه ما را بر آن می دارد تا بر خلاف نظر دیگر محققان و برای اولین بار، قاسم الاخبار را، اولین نشریه فکاهی ایران معرفی کنیم، ماهیت کاملا فکاهی، استفاده از کاریکاتور و بر خلاف نشریات فکاهی قدیمی تر که از دو زبان فارسی و ترکی استفاده می کردند، استفاده کامل از زبان فارسی است .

تصویر این نشریه به مناسبت روز جهانی آرشیو از سوی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران- مدیریت غرب کشور رونمایی می شود. این نسخه توسط یوسف رجبی از فعالان اسناد و فعالان فرهنگی استان به این سازمان اهداء شده است.