زبان و ادبیات فارسی در خطر است!

به گزارش لیزنا بر اساس اعلام واحد تبلیغات و اطلاع‌رسانی دبیرخانه نهمین دوره جشنواره بین‌المللی فارابی، در این نشست سیدجواد طباطبایی، برگزیده گروه علوم سیاسی جشنواره نهم، با بیان اینکه من نزدیک به سه دهه است که در دانشگاه نیستم، خاطر نشان کرد: از داخل دانشگاه نمی‌توانم سخن بگویم. از بیرون دانشگاه می‌توانم بگویم که مصرف‌کننده تولیدات دانشگاه هستم و اگر صحبتی بکنم شاید باعث سوء تفاهم شود.

وی افزود: از دهه 40 که وارد دانشگاه تهران شدم، دانشجو بودم،‌ درس دادم، معاون پژوهشی بودم و بیش از 50 سال است که این دانشکده را بسیار از نزدیک دنبال می‌کنم. می‌توانم بگویم که به نتیجه‌ای رسیدم. البته بیرون از دانشگاه هستم، امیدوارم خیلی این ارزیابی غیر منصفانه نباشد، ولی می‌توانم بگویم که بسیار وضعیت اسفناکی است. در نامه‌ای که به مناسبتی نوشته بودند،‌گفتم که احساس شرم نمی‌کنید که در دانشگاهی هستید که دهخدا و فروغی بوده است و در نامه10 غلط املایی وجود دارد.

طباطبایی با اشاره به اینکه آثار و تولیدات دانشگاه به ویژه رساله‌های دکتری را می‌بیند، در ادامه گفت: کتابی رساله دکتری در گروه تاریخ دانشگاه تهران هست که اولین جمله این رساله دکتری چاپ شده از نظر زبان فارسی غلط است. البته تا انتها نیز غلط است. طبیعی است که کشور امروز مشکل آب و هوا دارد. اما به زودی مشکل زبان فارسی خواهد داشت. زبان ملی را در دانشگاه و استاد ما نمی‌تواند بلد نباشد. از این مشخص است چیزی در نمی‌آید. استاد متوجه نشده است و دانشجو فارسی درستی بلد نیست.

وی افزود: بعید است بتوانیم به این زودی با این کثرت دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و نهادهای آن و دانشجویان پذیرش‌شده جلوی این مشکل را بگیریم. اما پیشنهاد می‌دهم که در وزارتخانه عده‌ای باشند که اگر چه دانشگاهی نیستند اما از صدها رساله‌ای که دفاع می‌شود، 10 نمونه را ارزیابی کنند و رکود علمی را آنجا ببینند. در وزارتخانه می‌تواند یک نهاد بی‌غرض و مرضی وجود داشته باشد که بررسی کند. این باعث می‌شود که استاد فکر کند که روزی ممکن است رساله‌ای که زیر نظر آنهاست روزی ممکن است خوانده شود و توبیخ شوند که پول رساله را گرفته است. برخی پول راهنمایی یا مشاوره رساله را می‌گیرند و حتی یک جمله را نمی‌خوانند و این اسفناک است. 

این استاد اندیشه سیاسی با اشاره به لزوم وجود نام استادان در کنار نام دانشجو در مقالات مستخرج از پایان‌نامه گفت: بدون نام استاد مقاله چاپ نمی‌شود در حالی که من به عنوان استاد کاری نکرده‌ام. اما می‌گویند مقررات اینگونه است. عمده مقالات علوم انسانی ما به این شکل است و دانشجویان نوشته‌اند و چون دستشان به جایی بند نیست، مجبور هستند و مقدمات به شکلی است که مقاله‌ای به نام استاد چاپ می‌شود و رتبه و پایه و ... را استاد می‌گیرد و لطفی هم به دانشجو شده است. این وضعیت اسفناک است و در هیچ جای دنیا ارزیابی مقاله اینگونه نیست که شما که هستید و استاد کیست. یک نفر مقاله می‌نویسد و مقاله خوانده می‌شود که یا خوب و یا بد است. مهم نیست فرد استاد یا شاگرد باشد.  باید فکری برای این کار کرد.

علی قیصری، استاد دانشگاه سن‌دیگو و نماینده خانواده مرحوم حمید عنایت (برگزیده پیشرو علوم انسانی در جشنواره نهم) گفت: نکاتی که مطرح شد دغدغه مرحوم عنایت بود و ما امروز هم در مطالعات ایران با آنها مواجه هستیم؛ مسئله زبان یکی از آنهاست. تصور رایج این بود که مترجمان بر زبان مبداء اشراف ندارند و اگر خوب بدانند مشکل حل می‌شود. در حالی که خواندن و فهمیدن متون مثلاً فرانسه و آلمانی در کشورها هم وجود دارد.  مترجمان ما قبلاً منظور را دریافت می‌کردند. مرحوم عنایت سعی می‌کردند کارها شکیل و دقیق باشد.

وی افزود: مسئله دیگر کمی‌گرایی است و تقریباً به نظام آموزشی برمی‌گردد. در یک سال تحصیلی استادان 10 رساله قبول می‌کنند،‌ در حالی که یک استاد در خارج طی 10 سال 3 یا 4 رساله می‌پذیرد و این امر مسلماً بر کیفیت اثر می‌گذارد. گاهی اوقات رساله‌هایی را استادان می‌پذیرند که خودِ استاد صلاحیت ماهوی در آن موضوع ندارد و منابع دست اول را نمی‌شناسد و این تاثیر مستقیم بر مقاله‌هایی می‌گذارد که تولید می‌شود.

این استاد دانشگاه در ادامه خاطر نشان کرد: باید به فال نیک گرفت که تعداد کمی مقالاتی که ما از ایران دریافت می‌کنیم واقعاً جالب است اما از نظر کیفیت جای بحث و گفت و گو است. مثلاً به صورت میانگین حدود 20 درصد مقالات را برای ارزیابی می‌فرستیم. 80 درصد از کل کشورها را کنار می‌گذاریم. اکثر مقالاتی که از ایران می‌رسد چندین مولف دارد و این توجیه ندارد.

قیصری با اشاره به مسئله زبان در مقالات فارسی به محتوای مقالات پرداخت و گفت: کلیات‌گویی در مقالات زیاد است و اصل مطلب در مقاله گفته نمی‌شود. در فارسی و فرانسه فکر می‌کنند که گنگ‌نویسی علمی‌نویسی است. از موضوعات جالب به دیگری نقل می‌کنند، اما به موضوع اصلی نمی‌پردازند. این نشان می‌دهد که از نظر متدولوژیک راهنمایی نمی‌شوند.

خاتمی، استاد ادبیات دانشگاه شهید بهشتی و رئیس کمیته علمی نهمین دوره جشنواره بین‌المللی فارابی، با تقدیر از برگزارکنندگان جشنواره نهم در این نشست اظهار کرد: جشنواره فارابی موقعیت استثنایی برای طرح مسائل علوم انسانی است و چنین جمع نزدیک و صمیمی در زمان دیگری شاید نداشته باشیم. سال گذشته نیز روحانی در جلسه اختتامیه جشنواره فارابی سخنرانی بسیار مهمی را ایراد کردند اما متاسفانه بعد از آن اتفاقی نیفتاد و امسال هم فکر کردم شاید دوباره درباره مظلومیت علوم انسانی حرف بزنیم اما تا سال بعد اتفاقی نیفتد. خواهش من این است که تدبیری بیندیشید که اتفاق جدیدی درباره علوم انسانی در وزارتخانه شکل بگیرد.

وی افزود:  صحبت‌هایی که در اختتامیه مطرح شد بهتر است در وزارتخانه سامان بگیرد و سال آینده ما به یک نتیجه ملموس درباره علوم انسانی دست یابیم. وزارتخانه، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است و هیچ یک از این واژه‌ها در بر گیرنده ماهیت علوم انسانی نیست. باید در وزارتخانه معاونت، شاخه یا سازمانی متولی علوم انسانی باشد و محققان علوم انسانی احساس کنند که جریان جدی شکل گرفته است.

خاتمی با بیان اینکه امروز درگیر جریان نظریه‌های علمی شده‌‌ایم، گفت: این گرایش و رویکرد به نظریه در زبان فارسی و رشته ادبیات به هیچ وجه در رشد ادبیات و زبان فارسی کارآمد نیست. به مجلاتی ماموریت داده‌ایم تا ادبیات را در قالب نظریه‌های غربی مطرح کنند. این نتیجه‌ای ندارد و اگر دارد گزارش دهند که این رویکرد چه اتفاقات مبارکی را به دنبال داشته است. تصور نمی‌کنم که به هیچ نتیجه مثبتی دست یابیم جز اینکه ذهن متفکرانه دانشجو را به سمت تقلید از یک چارچوب جهت دهیم که چه بسا با فرهنگ، ادبیات و هویت ما هیچ سنخیتی ندارد.  اگر دستور دهید این گزارش تهیه شود، زبان و ادبیات فارسی را از سیر قهقرایی نجات می‌دهیم.