آموزش حق همه كودكان است

به گزارش لیزنا(ستاد خبری بیست و پنجمین هفته کتاب ایران)، خسرو صالحی، موسس و رئیس هیات مدیره توانمندسازی انجمن‌های کودکان کار و خیابان (تاک سرزمین من)، عضو هیات موسس و مدیرعامل شبکه یاری کودکان کار و خیابان و نماینده سازمان‌های مردم‌ نهاد در مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک، با ارسال یادداشتی چالش های آموزش و ترویج خواندن در میان کودکان کار را تبیین کرد.

صالحی در یادداشت خود می نویسد:

 آموزش از اساسی ترین نیازهای بشری بوده و یکی از برجسته ترین شاخص‌های تحول و پیشرفت در جامعه محسوب می شود. کودکان ارزشمندترین سرمایه های انسانی هر کشورند و در ساختن جامعه‌ آینده نقش مؤثری دارند؛ اما در شرایطی می‌توانند این نقش را به درستی انجام دهند که از حقوق اساسی خود بهرمند گردند و در نتیجه بتوانند به عنوان انسانهایی کارآمد و توانمند در جامعه‌ حال و آینده تأثیر گذار باشند.  

با توجه به نقش اساسی آموزش و پرورش و اساساً سواد در زندگی فردی و اجتماعی، میزان برخورداری کودکان از این حق، در هر جامعه، یکی از معیارهای اساسی رشد اثر بخش فردی و توسعه پایدار اجتماعی به شمار می‌رود. با توجه به اهمیت سواد، مشکل کودکان بازمانده از تحصیل یکی از آسیب هایی است که کنترل و کاهش آن ضرورتی اجتناب ناپذیر است. زیرا هر روزه شاهد افزایش روز افزون کودکان بیسواد خارج از چرخه آموزش و پرورش در سطح جامعه هستیم.

کارکودک

 کودکان به علت فقر، برای تأمین زندگی خانواده خود به اجبار به کار می‌پردازند، بنابراین تا زمانی که چنین وضعیت اسفباری وجود دارد، نمی‌توان با کار کودک مبارزه کرد. به همین علت سطوح نازلتری از مطالبات در برابر حذف کار کودکان مطرح می‌شود که اگرچه فوایدی برای خانواده کودکان کار دارد، اما همچنان آنان را در چرخه کار گرفتار می‌سازد. چرخه آسیب‌زایی که ورود کودک را به چرخه های مثبت دیگر از جمله آموزش ، بهداشت  و سلامت باز می‌دارد. با این حال باید حذف کار کودکان را به عنوان هدف اصلی و تلاش در جهت منع بدترین اشکال کار کودک را در برنامه‌ریزیهای کلان کشوری گنجاند.  آموزش کودکان کار ، به کاهش کارکودکان می‌انجامد و خذف کارهای پر خطر برای آنان و تلاش برای ورود کودکان به چرخه آموزش ، تاکیدی بر سلامت جسمی و روانی آنها و کاهش رنجهای آنان تا حد امکان می‌باشد.

کودکان بازمانده از تحصیل

قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران، دولت را مكلف مي‌كند تا وسايل آموزش و پرورش رايگان را براي همه تا پايان دوره متوسطه فراهم سازد و وسايل تحصيلات عالی را تا سرحد خودكفايی كشور به طور رايگان گسترش دهد. فقر به عنوان مهم‌ترين علت وجود كودكان كار و خيابان، حاصل نبود يا كمبود عدالت اجتماعی است كه سبب محروميت كودكان از حقوق اساسی خود از جمله آموزش می شود. چالش‌های موجود در ارتباط با آموزش كودكان كار و خيابان عبارتند از: مشكلات وآسيب‌هاي‌ فرهنگی- اجتماعی، مشكلات خانوادگی و فردی، فقر، نابرابری و كمبود عدالت و رفاه اجتماعی.

ترویج و توسعه آموزش و پرورش یکی از مهم‌ترین وظایف دولتها است. طبق قانون دولت موظف است تا امکانات و اسباب لازم برای تحصیلات رایگان تمامی کودکان در سطح کشور را فراهم آورده و موانع تحصیل را به هر نحوی و برای تمام گروه های سنی کودکان حذف نماید. اساسا خانواده، آموزش و پرورش و جامعه نقش مهمی در نگهداری و صیانت از حقوق کودکان و نوجوانان در معرض  آسیب دارند. کودکان کار و خیابان و بازمانده از تحصیل نیاز به حمایتهای اجتماعی از جمله حمایتهای آموزشی، بهداشتی، قانونی، مددکاری، روانشناختی و... دارند و در ابتدا ایجاد یک محیط یادگیری امن و شناسایی عوامل و موانع بازدارنده از تحصیل دانش‌آموزانی که در معرض خطر هستند، می‌تواند بازگشت این کودکان به تحصیل را تسهیل نماید. اقدامات حمایتی و آموزشی می‌تواند مسیر رشد و سلامت این کودکان را تغییر دهد و شرایط بازگشت به مدرسه را برای کودکان بازمانده از تحصیل فراهم آورده و این امر موجب کاهش چشمگیر آسیب‌های وارده بر کودکانِ خارج از چرخه آموزش خواهد بود. آموزش کودکان بازمانده از تحصیل کمک می‌کند تا آنها دانش، مهارت و نگرش های لازم برای زندگی سالم را به دست آورند. بنابر‌این برنامه‌ریز‌های همه‌جانبه‌ایی به منظور موثر بودنِ آموزشِ کودکان کار که از تحصیل بازمانده‌اند می‌بایست تدوین و اجرایی شود. یعنی نیازهای ابتدایی کودکان خیابانی را درک و موقعیت محلی و شرایط زندگی آنها شناسایی و برای تحصیل این کودکان اقدامات لازم و مقتضی انجام پذیرد. در این فرایند مسائل، موضوعات، روش‌ها و دستورالعمل‌هایی می‌بایست مد نظر قرار گیرد که روند مهارت‌های زندگی را برای آنها تسهیل نماید و به این ترتیب شیوه‌‌های موثر برای مواجه با مشکلات زندگی در شرایط پرخطر را آموزش ببینند.  

البته فقط آموزشِ صرف برای کودکان کار کافی نیست، بلکه آموزشِ با کیفیت از مهمترین نیاز این کودکان است. سازمان بین المللی کار در روز جهانی علیه کار کودک، جامعه جهانی را به موارد متعددی فرا خوانده است. اولین گام فراهم کردن بستری مناسب برای آموزش اجباری و رایگان و با کیفیت برای تمامی کودکان از سنین ابتدایی تا مرحله اکتساب شغل مناسبی در آینده می‌باشد. کیفیت آموزشی با توجه به اهداف، محتوا‌ی برنامه های آموزشی و اوقات فراغت، روشهای آموزش و شیوه‌های رفتار با کودکان،آموزشی مبتنی بر رشد و تکامل همه جانبه و یکپارچه کودکان شامل رشد جسمی- حرکتی، شناختی، اجتماعی، عاطفی، کلامی و خلاقیت می‌باشد.

با توجه به اینکه بسیاری از کشورها تلاش خود را صرفاً در جهت آموزش خواندن و نوشتن کودکان بازمانده از تحصیل معطوف می‌دارند، اما امروزه تعریف سواد با پیشرفت علم و تکنولوژی و تعاریف جهانی تغییر کرده و با توجه به نیازهای بشر امروز، تعریف جدیدی از سواد ارائه شده است.

تعریف سواد

تعریف کلاسیک سواد را میتوان توانایی خواندن و نوشتن دانست، اما امروزه تعریف سواد در این سطح محدود نمی‌شود. سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو)  تعریف زیر را درباره سواد ارائه  داده‌ است: «باسوادی توانایی شناخت، درک، تفسیر، ساخت، برقراری ارتباط و محاسبه در استفاده از مواد چاپ‌شده و نوشته‌شده مربوط به زمینه‌های گوناگون است. باسوادی زنجیره آموزشی را که توانایی رسیدن به اهداف، توسعه‌ی دانش و پتانسیل و شرکت کامل در جامعه‌ای بزرگتر را برای یک فرد فراهم می‌کند، دربر دارد.»

 بر اساس تعریف یونسکو شخص باسواد فردی است که تمام پارامترهای زیر را در خود داراست:

  سواد عاطفی: توانایی برقراری روابط عاطفی با خانواده، همسر و دوستان به نحو احسن

  سواد ارتباطی: توانایی برقراری ارتباط و تعامل با تمامی اعضای جامعه، یعنی آداب معاشرت و روابط اجتماعی

  سواد مالی: توانایی مدیریت اقتصادی درآمد، یعنی چگونگی پس انداز، سرمایه گذاری و مدیریت خرج

  سواد رسانه: اینکه بدانیم کدام رسانه ها معتبر و کدام نامعتبر است. توانایی تشخیص وثوق اخبار و دیگر پیام های رسانه ای

  سواد آموزش و پرورش: توانایی تربیت فرزندان به نحو احسن

  سواد رایانه: توانایی استفاده از مهارت های هفت گانه رایانه

تحصیل در قوانین بین‌المللی و داخلی

تحصیل به عنوان حقی انسانی و مهمتر از آن حقی کودکانه با توجه به اسناد و پیمان نامه های بین‌المللی متعدد قابل طرح است. برخی از این مقررات عبارتند از:

1.اعلامیه جهانی حقوق بشر

بند اول ماده 26 اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر مصوب 10 دسامبر 1948 بیان می دارد:"هرکس حق تحصیل دارد. تحصیل لااقل در مراحل ابتدایی و پایه باید رایگان باشد .تحصیلات ابتدایی باید اجباری باشد. آموزشهای فنی و حرفه ای باید در دسترس عموم قرار گیرد و آموزش عالی باید برای همه و بر اساس شایستگی در دسترس باشد .»

در بند دوم این ماده جهت آموزش را مورد توجه قرار داده و تاکید می کند که «آموزش باید در جهت رشد کامل شخصیت انسانی و تقویت احترام به حقوق بشر و آزادی های اساسی باشد».

2.کنوانسیون مقابله با تبعیض در آموزش[1]

در واقع محرومیت از تحصیل در توافقات و اسناد بین المللی به عنوان نوعی تبعیض مد نظر قرار گرفته شده است. ماده یک «کنوانسیون مقابله با تبعیض در آموزش» در خصوص تبعیض چنین بیان می دارد : «هر نوع تمایز، محرومیت، محدودیت یا امتیاز به علت نژاد، رنگ، جنسیت، زبان، مذهب، عقیده‌سیاسی، تبارملی یا اجتماعی، وضعیت اقتصادی یا اصل و نسب که موجب از بین رفتن یا تضعیف تساوی در برخورداری از آموزش می‌شود، ممنوع است.» :

به ویژه موارد زیر را در بر می گیرد :

-- محرومیت در هر نوع یا هر سطح آموزشی (از ابتدایی تا عالی)

-- محدود شدن به آموزش با کیفیت نازل

-- ایجاد نظام های آموزشی یا موسسات جداگانه برای اشخاص و گروه های افراد .

 کودکان محروم از آموزش

نبود آمار دقیق در مورد کودکان محروم از تحصیل در کشور، پراکندگی نظرات و تکذیب و تاییدها، موجب شده تا آمار دقیق و مشخصی بعنوان مبنای اصلی سیاست‌گذاری دراختیار برنامه‌ریزان آموزشی قرار نگیرد و این معضل، دورنمای مبهمی را در برنامه‌ریزی اجرایی ایجاد می‌نماید. حمایت جدی از حقوق کودکان و سلامت جسمی، روحی، عاطفی و اخلاقی آنان ایجاب می‌کند که دولت‌ها، سازمانهای بین المللی، فعالان مدنی و کلیه‌ی آحاد مردم در مواجهه با معضل کار کودکان و محرومیت کودکان از آموزش و پرورش و تحصیل در مدرسه، بی‌تفاوت نباشند و اقدامات مؤثری انجام دهند.                                               

طرح مطالبات در جهت آموزش کودکان بازمانده از تحصیل :

1-    رایگان بودن آموزش: تأمین و تضمین بدون قید و شرط، امکان آموزش کودکان توسط نهادهای دولتی مرتبط تا پایان دوره متوسطه اطلاق می گردد.

2-    اجباری بودن آموزش: تأمین تمام هزینه‌های کودک برای قرارگیری در فرایند آموزش رسمی از جمله: ثبت نام، نوشت افزار، پوشاک، تغذیه و غیره. توسط نهادهای دولتی مرتبط مذکور در این آیین‌نامه و تحت حمایت قراردادن تمام کودکان در معرض آسیب که از این فرایند محروم می‌باشند اطلاق می‌شود.

3-    حق‌تحصیل: برخورداری کلیه کودکان از امکان تحصیل اجباری و رایگان فارغ از جنسیت، نژاد، قومیت، تابعیت، مذهب، دارا بودن یا نبودن مدرک شناسایی و ملیت اطلاق می‌شود.

4-    کیفیت آموزشی با توجه به اهداف، محتوا‌ی برنامه های آموزشی و اوقات فراغت، روشهای آموزش و شیوه‌های رفتار با کودکان (آموزش مبتنی بر رشد و تکامل همه جانبه و یکپارچه کودکان شامل رشد جسمی- حرکتی، شناختی، اجتماعی، عاطفی، کلامی و خلاقیت)

5-    حمایت از کودکان در معرض آسیب در حوزه آموزش: به شرایطی اطلاق می‌شود که کودک به هر دلیل از جمله اقتصادی،اجتماعی، فرهنگی،مذهبی،خانوادگی و...از چرخه‌ی بقا، رشد، مشارکت اجتماعی و سلامت به صورت محدود یا کلی محروم می‌شود. (کودکان کار، مهاجر، توانیاب جسمی، ذهنی، بدون شناسنامه و اوراق هویت و ... ) از آن جمله‌اند.

6-    منع هر نوع تبعیض در آموزش کودکان (اعم از: جنسیتی، قومی، مذهبی، ملی و ...)

7-    نگاه به آموزش کودکان نه به عنوان هزینه، بلکه به عنوان سرمایه‌گذاری کلان، با توجه به نقش کودکان به عنوان ارزشمندترین سرمایه های انسانی جامعه

8-    تأکید بر آموزش کودکان در بالاترین سطح برنامه‌ریزی و تصمیم گیری و اختصاص بودجه کافی و مناسب به آن، به منظور رفع نیازهای آموزشی کودکان

9-    توجه ویژه به آموزش پیش از دبستان با توجه به اهمیت آموزش در سالهای اولیه کودکی

10-    جلوگیری از خصوصی سازی آموزش و پرورش با توجه به نقش آن در افزایش بی‌عدالتی آموزشی

11-    مسئولیت‌پذیری و مشارکت بخشی اجتماعی در رفع نیازهای آموزشی

12-     توجه به مشارکت سه جانبه بخش دولتی، اجتماعی وتشکلهای غیر دولتی در افزایش کمی و کیفی آموزش

13-     برنامه‌ریزی برای فقرزدایی با توجه به نقش فقر در بی‌عدالتی آموزشی

14-     برنامه‌ریزی برای برقراری عدالت اقتصادی و اجتماعی به عنوان پایه های تحقق عدالت آموزشی

15-     توجه به آموزش ورفع  نیاز مادی معلمان به عنوان محور کیفیت آموزشی

16-     آموزش والدین برای پی بردن به اهمیت حق آموزش کودکان

17-     فراهم کردن بیمه «تأمین اجتماعی»، تغذیه، درمان، سلامت گسترده و همه جانبه برای همه کودکان

18-     افزایش زیر ساخت های آموزشی در مناطق محروم (مدارس، وسایل و ...)

19-     تأکید بر نقش دولت در تأمین نیازهای آموزشی کودکان

20-     اجرای سریع و دقیق آیین نامه‌های حمایت اجتماعی از کودکان در وزارت تعاون،کار و رفاه اجتماعی

21-     اجرای نظام آموزشی کودک محور و غیر متمرکز به منظور جلو گیری از تحمیل سیاست‌های واحد برای   همه کودکان با توجه به تفاوت شرایط زندگی فردی و اجتماعی آنان

22-     رفع موانع «طرح فرمان» با توجه به ضرورت آن برای برخورداری کودکان مهاجر از آموزش

* اجرایی شدن پیمان‌نامه حقوق کودک در کشور، پیمان‌نامه حقوق کودک یک کنوانسیون بین‌المللی است  که حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کودکان را بیان می‌کند. دولت‌هایی که این معاهده را امضا کرده‌اند موظف به اجرای آن هستند. حدود 2۴سال از تصویب کنوانسیون حقوق کودک در کشور می‌گذرد.  مفاد این کنوانسیون در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده است و حالا جزء قوانین کشور محسوب می‌شود. تا مدت‌ها وزارت امور خارجه موظف به نظارت بر اجرای این مفاد و تهیه گزارش‌های ادواری آن بود، اما هشت سالی می‌شود که «مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک» در وزارت دادگستری تشکیل شده‌ که موظف است چشم‌اندازها، راهبردها و سیاست‌های ملی در حوزه حقوق کودک را تنظیم، تصویب،  اجرا و نظارت نماید و به اطلاع آحاد جامعه برساند، به استناد ماده ۴۲ پیمان نامه حقوق کودک: کشورهای عضو متعهد میشوند به طور گسترده و به طریقی مناسب و فعال اصول و مفاد پیمان‌نامه را به نحوی یکسان به اطلاع بزرگسالان و کودکان برسانند.

 در پایان امید است که با انجام پژوهش‌های گسترده در سطح  کشورمان، به ویژه در مناطق محروم بتوانیم با مشخص کردن دلایل بازماندگی از تحصیل کودکان، در کاهش این پدیده اجتماعی بکوشیم و از این طریق در ارتقای کیفیت زندگی کودکان و دستیابی آنان به حقوق اساسی خود از جمله آموزش یاری رسانیم.