«رویکردهای پژوهشی در حوزه مدیریت دانش» بررسی شد

به گزارش لیزنا، بر اساس اعلام روابط عمومی انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران، در بخش اول این نشست حمیدرضا خدمتگزار، پژوهشگر حوزه مدیریت فناوری اطلاعات به ایراد سخنرانی در مورد نقش اینترنت اشیاء در سیستم‌های مدیریت دانش پرداخت.

این سخنرانی حاصل انتشار مقاله‌ای از وی با عنوان «بررسی نقش اینترنت اشیاء در سیستم‌های مدیریت دانش ( مورد مطالعه: مدیریت عملکرد کارکنان شهرداری یزد)» بود که در سال 1394 در فصلنامه مدیریت فناوری اطلاعات به چاپ رسیده است.

وی ابتدا به معرفی اینترنت اشیاء پرداخت. اینترنت اشیاء شبکه‌ای است که در آن هر شئ فیزیکی توسط یک شناسگر هویت یافته و با دیگر اشیاء تشکیل یک شبکه می‌دهد. مهمترین مزیت اینترنت اشیاء را ایجاد امکان کنترل اشیاء در جهت ارتقای زندگی روزمره و مهمترین ریسک آن را به خطر افتادن حریم خصوصی حریم افراد از طریق کنترل توسط این سیستم‌ها و دسترسی غیرقانونی به داده‌های تولید شده آن‌ها معرفی کردند.

مزایا، معایب و کاربردهای اینترنت اشیاء

در ادامه وی به کاربردهایی از اینترنت اشیاء در حوزه‌های صنعت، سلامت، کتابخانه، حمل و نقل، کشاوری و خانه‌های هوشمند اشاره نمود. همچنین بیان شد که اینترنت اشیاء یکی از مهمترین فناوری‌های مورد استفاده در شهرهای هوشمند است که امروزه نمونه‌های زیادی از آن قابل مشاهده است.

سپس اینفوگرافیکی از اینترنت اشیاء نمایش داده شد که در بخش های سرویسی، گروه های کاربردی، مکان های مورد استفاده و وسایل، مصورسازی نسبتا جامعی از وضعیت اینترنت اشیاء در دنیای امروزی ارائه داده است.

انواع مختلفی از داده توسط اینترنت اشیاء تولید می‌شود

در این بخش توجه به اینترنت اشیاء، نه از دیدگاه فنی، بلکه از دیدگاه سلسله‌مراتب دانش مورد توجه قرار گرفت. به طور کلی از نظر سخنران، 10 نوع داده شامل  RFID، شناسگرها، داده توصیفی، داده موقعیتی، داده محیطی فراگیر، داده حسگر، داده تاریخی، مدل فیزیکی، عملگرها و داده‌های فرمان کنترل از انواع اصلی داده‌هایی هستند که در اینترنت اشیاء تولید می‌شوند. البته دسته‌بندی‌های دیگری از داده‌ها نیز وجود دارد که در مقاله مورد بحث در این ژورنال کلاب به آن اشاره شده است.

مدیریت دانش، فرآیندها و سیستم‌ها

در ادامه، دکتر خدمتگزار به معرفی مدیریت دانش پرداخت. وی مدیریت دانش را انجام فرآیندی شامل کشف، ضبط، به اشتراک‌گذاری و بکارگیری دانش موجود در سازمان به شکل بهینه، به منظور کمک به سازمان جهت دستیابی به اهداف خود معرفی کردند. مدیریت دانش مشتمل بر بنیادها و راه‌حل‌هایی است. در حالی که راه‌حل‌های مدیریت دانش اشاره به روش‌های جانبی مبتنی بر کشف، به‌چنگ‌آوری، به‌اشتراک‌گذاری و بکارگیری دارند، بنیادهای مدیریت دانش اشاره به جنبه‌های کلان سازمانی دارند که از مدیریت دانش در کوتاه‌مدت و بلند‌مدت پشتیبانی می‌کنند. آن‌ها بنیادهای مدیریت دانش را مشتمل بر مکانیزم‌ها، زیرساخت‌ها و فناوری‌ها، و راه‌حل‌های مدیریت دانش را مشتمل بر فرآیندها و سیستم‌ها دانسته و بیان می‌کنند، که سیستم‌های مدیریت دانش، یکپارچه کننده مکانیزم‌ها و فناوری‌های مدیریت دانش هستند و تحت تأثیر زیرساخت‌ها به منظور پشتیبانی از فرآیندهای مدیریت دانش فعالیت می‌کنند.

نقش اصلی اینترنت اشیاء در مدیریت دانش، تولید سریع و با‌کیفیت داده

از نظر سخنران فناوری اینترنت اشیاء می‌تواند در تولید سریع داده‌های با کیفیت بالا برای مدیریت دانش در فرآیندهای دانشی، به خصوص کشف دانش در محیط‌های فیزیکی و دیجیتال، به عنوان یک پایه و ورودی قابل اتکا بکارگرفته شود.

همچنین استفاده از فناوری‌های معنایی در اینترنت اشیاء، قابلیت همکاری میان منابع اینترنت اشیاء، مدل اطلاعات، ارائه‌دهندگان داده و مصرف‌کنندگان آن را ارتقاء می‌بخشد و دسترسی و یکپارچه‌سازی مؤثر داده، کشف منابع، استدلال معنایی، و استخراج دانش را تسهیل می‌نماید.

در این بخش همچنین نمونه‌هایی از نقش اینترنت اشیاء در سیستم‌های مدیریت دانش در حوزه‌های مدیریت حمل و نقل جمع آوری پسماند، سیستم‌های مدیریت لجستیک تشریح شد.

بکارگیری اینترنت اشیاء در مدیریت عملکرد کارکنان سازمان

بخش دیگری از سخنرانی وی به محتوای اصلی مقاله مورد بحث اختصاص یافت. بر اساس مساله شناسایی شده در عملکرد ورود و خروج پرسنل در محیط سازمانی کارکنان شهرداری یزد، ساختاری شامل بخش‌های جمع‌آوری داده، مخزن داده و دانش، سیستم مدیریت ورود و خروج مبتنی بر عوامل فرآیند، منطق و دانش پردازش، و رابط های کاربردی که به منظور مساله مورد بحث طراحی شده بود، تشریح شد. سپس روش اعتباریابی این ساختار که طراحی و پیاده‌سازی یک سیستم مدیریت دانش از روش نمونه اولیه بود معرفی شد. در انتها نیز نتایج عینی بکارگیری این سیستم مدیریت دانش در محیط سازمان مورد بحث قرار گرفت.

نقش اینترنت اشیاء در کتابخانه‌ها

در ادامه به نتایج یک پیمایش که در سال 2015 در OCLC انجام شده است با نام  Libraries and the Internet of Things اشاره شد. در این پیمایش که بر روی 100 کتابدار کتابخانه‌های ایالات متحده آمریکا انجام شده است، نتایج آن در سه بخش کاربردها، نگرانی‌ها و راهکارهای پذیرش اینترنت اشیاء در محیط کتابخانه ها و کتابفروشی ها مورد بحث قرار گرفت.

کاربرد فناوری اینترنت اشیاء در حوزه کتابداری

در بخش انتهایی ارائه مقاله فارسی نیز دو طرح های ملی حوزه کتابداری معرفی شد و سخنران با مطرح کردن سوالی مخاطبان را دعوت به مطالعه و پژوهش در پاسخ به این سوال کرد.

این دو طرح، یکی طرح ایستگاه مطالعه است که مجری آن نهاد کتابخانه‌های کشور است و دیگری طرح باغ کتاب تهران است که مجری بخش فناوری آن سازمان پشتیبانی فضاهای فرهنگی شهرداری تهران است. سوال مطرح شده نیز این بود که کاربرد فناوری اطلاعات به شکل عام و اینترنت اشیاء در این طرح ها چیست و چگونه پیاده سازی این کاربردها می‌توانند در اجرای هر چه بهتر و بهینه تر این طرح‌ها به مجریان و مخاطبان آن‌ها کمک کند. دکتر خدمتگزار نیز در انتها آمادگی خود را برای همکاری با انجمن کتابداری در این حوزه‌ها اعلام کردند.

در بخش دوم نشست، دکتر سمیه سادات آخشیک به بررسی مقاله‌ای انگلیسی در رابطه با معیارهای ارزیابی پروژه‌های مدیریت دانش پرداخت. این مقاله با عنوانThe Search for Knowledge Management Success توسط سه نفر از پژهشگران حوزه مدیریت دانش به نام‌ها جنکس[1]، سمولنیک[2] و کراسدل[3] نوشته و در چهل و نهمین کنفرانس بین المللی علوم سیستمی در سال 2016 ارائه شده است.

این مقاله به‌دنبال ارائه معیارهایی برای ارزیابی موفقیت پروژه‌های مدیریت دانش و شناسایی عوامل کلیدی این موفقیت است.

آخشیک در معرفی و بررسی این مقاله، عنوان کرد که نویسندگان این پژوهش به مدیریت دانش، دیدگاهی رایانشی است که نگاهی سخت به این حوزه دارد. از این نگاه، دانش بیش از آنکه مقوله‌ای ذهنی تلقی شود، یک امر عینی و کاملاً قابل کدگذاری شناخته می‌شود که تولید، استخراج، اشتراک و استفاده از آن ملموس و قابل اندازه‌گیری است.

در این مقاله پژوهشی گرچه تأکید بر دشواری سنجش میزان موفقیت پروژه‌های مدیریت دانش است اما نگارندگان این امر را غیرقابل دستیابی ندانسته‌ و به‌دنبال شناسایی و ارائه ابعادی برای عملی ساختن ارزیابی این موفقیت هستند.

موفقیت مدیریت دانش یک مفهوم چند بعدی است

عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی، اصلی‌ترین اهداف مدیریت دانش که توسط نویسندگان این مقاله بیان شده است، بهبود عملکرد سازمانی در راستای دستیابی به اهداف آن و کسب سودمندی تجاری و حفظ مزیت رقابتی از مهمترین دستاوردهای مدیریت دانش برای سازمان‌ها است. برای نیل به موفقیت مدیریت دانش از آمیختن سه بعد حاصل می‌شود؛ به‌دست آوردن دانش درست و مناسب، ارائه این دانش به افراد مناسب و در نهایت استفاده از این دانش مناسب برای بهبود عملکرد سازمان.

ارزیابی موفقیت مدیریت دانش

او در ادامه، به موفقیت مدیریت دانش در یک سازمان پرداخت که عملکرد مناسب آن سازمان را به‌همراه دارد. زمانی این عملکرد مناسب حاصل می‌شود که دارایی‌های دانشی سازمان بتوانند کارایی و اثربخشی آن را بهبود ببخشند. پژهشگران مقاله مورد بررسی دست ‌کم چهار بعد برای سنجش میزان موفقیت پروژه‌های مدیریت دانش قائل شده‌اند: تأثیر مثبت بر 1- فرایندهای تجاری، 2- استراتژی‌های مدیریت دانش، 3- پشتیبانی رهبری/مدیریت و 4- محتوای دانش. جنکس و همکارانش موفقیت پروژه‌های KM را در این چهار بعد مدل‌سازی کرده و آیتم‌های 20گانه‌ای را برای این ابعاد درنظر گرفته‌اند؛

بعد اول- تأثیر بر فرایندهای تجاری؛در صورتی‌که مدیریت دانش بروندادهای زیر را داشته باشد یک پروژه موفقیت قلمداد خواهد شد: بهبود کارایی فرایندها، کاهش هزینه فرایندها، بازگشت مطلوب سرمایه، بهبود اثربخشی فرایندها، ارتقاء تصمیم‌گیری و بهبود شیوه تخصیص منابع.

بعد دوم- تأثیر براستراتژی‌های مدیریت دانش؛ موفقیت در بعد دوم زمانی حاصل می‌شود که پروژه مدیریت دانش از نتایج زیر حاصل شود: تغییر در هدف‌های مدیریت دانش سازمان، ایجاد یا اصلاح معیارهای کلیدی عملکرد مربوط به دانش، تغییر در شیوه ارزیابی استفاده از دانش در سازمان و تغییر در مشوق های سازمانی برای استفاده و اشتراک دانش.

بعد سوم- پشتیبانی رهبری/مدیریت؛ در صورتی‌که پروژه مدیریت دانش محصول نتایج زیر باشد می‌توان موفقیت این بعد را ادعا کرد: افزایش پشتیبانی کلامی/سیاستی،افزایش حمایت مالی، افزایش آگاهی و افزایش توجه/استفاده مدیریت ارشد از پروژه مدیریت دانش.

بعد چهارم- محتوای دانش؛ برای اینکه پروژه مدیریت دانش در این بعد موفق ارزیابی شود لازم است حاصل این آیتم‌ها باشد:افزایش توجه فردی و جمعی به استفاده از محتوای دانش، افزایش شناخت فردی و جمعی نسبت به محتوای دانش مورد نیاز و منابع آن و افزایش تقاضا/جستجوی فردی و سازمانی برای محتوای دانش.

آیا ارزیابی موفقیت مدیریت دانش ممکن است؟

در انتهای نشست این سوال مطرح شد، که آیا ارزیابی موفقیت مدیریت دانش امری امکان پذیر است؟ مادامی‌که از دانش به‌عنوان عنصر اصلی مدیریت دانش بحث می‌شود و تعاریف دانش از حوزه‌های مختلف متفاوت است رسیدن به یک اجماع در این رابطه امری ناممکن به نظر می‌رسد.

این مسأله به‌ویژه در ارتباط با دانش ذهنی و غیر ملموس به عنوان بن مایه حوزه‌های علوم انسانی و ورود آنها به مباحث مدیریت دانش، مورد تردید و مناقشه بیشتری است. به دیگر سخن، گرچه بحث از ارزیابی در این رابطه با فروکاهیدن کلیت دانش به دانش عینی ممکن است و بر این اساس می‌توان به ارزیابی میزان موفقیت پروژه‌های مدیریت دانش پرداخت اما با طرح دانش ذهنی و پنهان با قطعیت نمی‌توان در این مورد اظهارنظر کرد تا جایی که اصل این پرسش را نیز با اشکال روبرو می‌سازد.

گفتنی است، نشست هفتم ژورنال کلاب نیز در اواخر همین ماه (بهمن ماه) به «رویکردهای پژوهشی در حوزه بازیابی اطلاعات» خواهد پرداخت.