تحریم ها باعث قطع روابط کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران با مراکز علمی دنیا شد

محمد اخوان دهدشتی، در معرفی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران گفت: کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران با مساحت 22 هزار متر مربع، در سال 1349 افتتاح شده است. این کتابخانه نزدیک 70 هزار عضو و روزانه بین 1 هزار و 500 تا دو هزار مراجعه کننده دارد. در این کتابخانه کتابهایی با موضوع همه رشته ها وجود دارد ولی سعی شده است تا حدالمقدور کتاب های مرجع، میان رشته ای و کتاب هایی با امکان پوشش دانشجویان در رشته های مختلف گردآوری شود.

معاون فنی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران با اشاره بر وقت کتابخانه آیت الله محمدی گیلانی به این کتابخانه در روزهای اخیر عنوان کرد: وقف های بسیاری به این کتابخانه صورت گرفته است و همچنان از داخل و خارج کشور به این کتابخانه کتاب اهدا می شود ولی در مقایسه با سال های اول، اهدای کتاب ها به میزانی که باید باشد نیست. ما از نظر دریافت وقف کتاب افت داشته ایم.  

 کتابخانه دانشگاه تهران نیازمند بودجه ای اساسی و بنیادین است

دهدشتی در توضیح مشکلات این کتابخانه گفت: متاسفانه ساختمان کتابخانه مرکزی پاسخ گوی تعداد مراجعان نیست. متراژ کتابخانه بسیار کم و منابع بسیار فشرده است.

او با تاکید بر اینکه برای آینده کتابخانه باید فکری جدی شود، ادامه داد: ما این کتابخانه را فقط متعلق به دانشگاه تهران نمی دانیم بلکه آن را نوعی کتابخانه ملی حساب می کنیم. این کتابخانه نزدیک به 50 سال پیش و با تعداد منابع و دانشجویان آن زمان مناسب بوده است ولی به  شکل تساعدی این منابع و تعداد دانشجویان بالا رفته است. ساختمان فعلی کتابخانه مرکزی دانشگاه باید باقی بماند ولی در کوتاه مدت برخی از منابع آن به مکانی دیگر منتقل شود. به هین دلیل باید ساختمان شماره 2 هم پیش بینی شود. قرار بود تا این کتابخانه ساختمان شماره 2 هم داشته باشد که در سال 1380 افتتاح شود ولی این طرح اجرا نشد.

وی در توضیح دلایل عملی نشدن طرح احداث ساختمان شماره 2 کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران گفت: این ساختمان باید در محدوده اطراف کتابخانه فعلی ساخته می شد و نیاز به زمین و همینطور طراحی مناسب داشت؛ مانند کتابخانه ملی، نجفی مرعشی یا آستن قدس  رضوی. این کتابخانه باید برای استفاده در دهه های آینده نیز پیش بینی شود؛ یعنی باید به گونه ای طراحی شود که حداقل برای 40 سال مشکلی در استفاده از آن وجود نداشته باشد. در این ساختمان باید از نظر تاسیسات دیجیتال سازی منابع و سایر امکانات پیشبینی های لازم صورت بگیرد تا مشکلاتی که در حال حاضر در این ساختمان به وجود آمده است، ایجاد نشود. این مسئله مستلزم یک بودجه اساسی و بنیادین است.

از نظر استفاده از فناوری های نوین از سطح استانداردهای منطقه هم عقب تر هستیم

معاون فنی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران در مورد میزان و کیفیت استفاده از فناوری های نوین رایج در کتابخانه های دنیا در کتابخانه دانشگاه تهران تصریح کرد: ما از این نظر اصلا وضعیت خوبی نداریم. ما الان پایگاه اطلاعاتی داریم که مورد استفاده دانشجویان قرار می گیرد ولی از این نظر که منابع را به صورت مستقیم تهیه کنیم مشکل داریم؛ مهمترین مشکل هم مشکل بودجه است. بخشی از این مشکلات مربوط به تحریم هایی است که صورت گرفت و بخشی نیز مربوط به دانشجویان است. ما باید دانشجویان را بخصوص در مقطع تحصیلات تکمیلی به سمت استفاده از این منابع سوق دهیم. مشکل بعدی بحث کپی رایت است به این معنی که ما نمی خواستیم منابع را بدون در نظر گرفتن حق کپی رایت وارد این کتابخانه کنیم. همچنین مشکل کمبود فضا و بسیاری مشکلات دیگر وجود دارد.

او افزود: در نتیجه این مشکلات متعدد ما از نظر استفاده از فناوری های نوین از سطح استانداردهای منطقه هم عقب تر هستیم. ما از این نظر در ابتدای راه قرار داریم که به هیچ وجه متناسب با امکانات و شهرتی که در زمینه کتاب های چاپی داشتیم نیست.

او ادامه داد: در ایران دانشجویان ما دانشجویان روزآمدی که برای پایان نامه وتحقیقات وقت بگذارند و از امکانات خاصی هم استفاده کنند نیستند. زبان انگلیسی دانشجویان در سطح ضعیف است و در نتیجه قشری که از این منابع پیشرفته استفاده کنند به نسبت منابع چاپی بسیار کم است. با این حساب آن زمینه ای که با دست به دست هم دادن عوامل مختلف ایجاد می شود، برای فراهم آوری امکان استفاده از فناوری های نوین در زمینه های مدیریت، جامعه نگری و آینده نگری، بودجه، مکان و حتی تقاضا ایجاد نشده است.

او تاکید کرد، البته در آینده حتما باید به سمت بهره مندی از فناوری های نوین پیش رویم.

ارتباط ارگانیک بین کتابخانه دانشگاه تهران و دیگر دانشگاه های دنیا وجود ندارد

دهدشتی در مورد ارتباط کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران با کتابخانه های دیگر مراکز علمی و دانشگاهی دنیا توضیح داد: قبلا این ارتباط بسیار وسیع تر بود ولی الان ارتباط ارگانیک وجود ندارد. ما بیشتر برای جست و جو و بازیابی منابع از آن مراکز استفاده می کنیم.

معاون فنی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران مسئله تحریم را بزرگترین و مهمترین عامل قطع روابط کتابخانه مرکزی دانشگاه با مراکز علمی دنیا عنوان کرد و افزود: مسئله دیگر این است که ما باید حداقل هزینه را برای ایجاد این ارتباطات داشته باشیم. همچنین باید تعامل فرهنگی هم ایجاد نماییم. تعامل فرهنگی ما ضعیف بوده و امکان برقراری ارتباط را فراهم نکرده است. در طی سال های گذشته این تعاملات فرهنگی ما با مجامع فرهنگی دنیا یک طرفه بود.

کتابخانه دانشگاه تهران استاندارت های بین المللی یک کتابخانه دانشگاهی را ندارد

او تاکید کرد: ما بدون تعارف از استاندارت های بین المللی یک کتابخانه دانشگاهی عقب هستیم. برای حل این موضوع نیاز به یک مطالعه، بررسی و اعلام نیاز از سوی مدیریت وجود دارد. این نیاز نباید فانتزی یا برای کسب اعتبار باشد؛ بلکه باید جهت حل مشکل، نیازی حقیقی احساس شود. همچنین این مسئله باید از طرف دولت و وزارت علوم حمایت شود. از طرفی خود اساتید باید برای حل مشکلات کتابخانه دانشگاه پیشگام شوند ولی متاسفانه عمدتا اینگونه نیست؛ همانند دانشجویانی که فقط به ارائه یک پایان نامه یا مقاله بسنده می کنند.

ما به نوعی اکتفاء علمی رسیده ایم

او ادامه داد: به نظر من ما از جهات مختلف به نوعی اکتفاء علمی رسیده ایم که به معنای محدود سازی نگاه ما در سطح بین المللی است. در حال حاضر اساتید ما عمدتا پیگیر این موضوع نیستند که مقاله ای را در سطح دنیا بررسی کنند و داده های خود را از مجامع و محافل علمی دنیا به خصوص در حوزه علوم انسانی جمع آوری نمایند. یعنی نوعی قناعت، محدود سازی و گذران امور وجود دارد و به ندرت اساتید به دنبال نظرات و دیدگاه های جدید می روند. این محدودسازی هم در سطح دولت، هم در سطح دانشجویان و اساتید وجود دارد.

او با بیان اینکه در گذشته دانشگاه تهران یکی از بهترین مکان ها برای برگزاری نشست ها، جلسات و برنامه های جانبی محسوب می شد، از کم شدن اینگونه برنامه ها در دانشگاه خبر داد.

به اعتقاد دهدشتی دانشگاه تهران در گذشته یک مرکز پژوهشی واقعی بوده، نقشی که الان بسیار کم رنگ شده است. به گفته وی فعالیت های انتشارات کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نیز به نسبت سال های گذشته بسیار کم تر شده است.

کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران کتابخانه ای سنتی است

معاون فنی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران در ادامه گفت: متاسفانه کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران در حال حاضر بیشتر همان کتابخانه ای سنتی است با همه محدودیت هایی که ما برای آن قائل هستیم. در حالی که اینجا امکانات بسیاری برای یک پژوهش علمی وجود دارد. این کتابخانه می تواند هیات علمی داشته باشد، می تواند حداقل دوش به دوش کتابخانه ملی متولی نشست های علمی و پژوهشی شود و یا دست کم در زمینه کتابخانه دانشگاهی این کتابخانه می تواند پیشگام و الگو شود.

او توضیح داد: دانشگاه تهران به تدریج جایگاه منحصر به فرد خود را از داده  و در ردیف بقیه دانشگاه های کشور قرار گرفته است. از طرف دیگر نگاه به دانشگاه چه از نظر فرادانشگاهی و چه دانشگاهی به گونه ای شد که منابع اختصاص یافته  به آن فقط برای استفاده دانشجویان این دانشگاه بود، یعنی اینجا به شکل کتابخانه محض دانشگاهی درآمد؛ مانند کتابخانه دانشگاه های اصفحان، تبریز، مشهد و غیره. منابع اختصاص داده به این کتابخانه کاهش یافت و محل های دیگری ایجاد شد که متولی نشست ها، برنامه ها و کارگاه های مختلف شدند.

دهدشتی افزود: به تدریج کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران خود را به شکل کتابخانه ای محدود برای نیاز دانشجویان این دانشگاه دید. این کتابخانه نگاه های فرا ملی، جامع نگر و آینده نگر را کنار گذاشت و تبدیل به کتابخانه ای برای سرویس دهی به دانشجویان خود شد.

وی تصریح کرد: این کتابخانه با توجه به منابع خود و نگاهی که به آن وجود دارد فقط متعلق به دانشگاه تهران نیست بلکه ما اینجا متولی هستیم. این کتابخانه باید دائما تغذیه شود تا بتواند پژوهشگران آزاد و دانشجویان دیگر دانشگاه های کشور را تغذیه کند. ما در این کتابخانه حداقل در سطح ایران منابع کم نظیری داریم. باید درهای این کتابخانه باز شود و این مستلزم یک درک متقابل بین جامعه، دولت، رسانه ها، جریان فرهنگی و علمی کشور با مسئولین دانشگاه است. چیزی که الان تا حد زیادی قطع شده است.  

او در پایان اظهار امیدواری کرد که کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به شرایط دوران گذشته خود بازگردد.