بامداد کتابخانه ها؛ صندوقی کوچک برای اهدافی بزرگ

طرح «بامداد کتابخانه ها»با همکاری گروهی از اعضای قدیمی شورای کتاب کودک راه اندازی شده است. این گروه با حضور در مناطق محروم و روستایی علاوه بر ساخت کتابخانه، برای ترویج کتاب و کتابخوانی به روش های علمی و اصولی فعالیت می کند.

ناهید جباری از اعضای اصلی طرح «بامداد کتابخانه ها» و عضو شورای کتاب کودک در مورد چگونگی آغاز کار گروه «بامداد کتابخانه ها»گفت: طرح «بامداد کتابخانه ها»از سال 1375 کار خود را شروع کرد. نام این طرح از نام فرزند یکی از اعضای شورای کتاب کودک گرفته شده است. این عضو قدیمی شورا در سال 75 پس از از دست دادن فززند خود، کتاب ها و وسایل آموزشی وی را برای استفاده در کتابخانه های کودک و نوجوان در اختیار شورای کتاب کودک قرار داد. همچنین مبلغی را برای پیشبرد این طرح در چند دوره مختلف اختصاص داد. این هدایا برای تجهیز کتابخانه های کودکان کار تهران و بخشی از مناطق حاشیه ای شهر مورد استفاده قرار گرفت.

جباری ادامه داد: پس از شکل گیری طرح «بامداد کتابخانه ها»، فعالیت های آن تا به امروز ادامه پیدا کرده است. در قالب این طرح ما به روستاها و مناطق مروم ایران سفر می کنیم و در حد توان و امکانات مالی این گروه، در این مناطق کتابخانه راه اندازی می نماییم.

به گفته ناهید جباری گروه طرح «بامداد کتابخانه ها»از خود وی و شهلا افتخاری به عنوان اعضای ثابت و همینطور مجموعه گروه داوطلب که به اشکال مختلف با این طرح همکاری می کنند، تشکیل شده است.

او در مورد شیوه کار این گروه توضیح داد: شیوه کار ما خاص خود ماست؛ یعنی کتابخانه ها را بر اساس روال و شیوه کار مشخص راه اندازی می کنیم. در ابتدا بر اساس تقاضایی که از گروه ما می شود، از محل درخواست راه اندازی کتابخانه یک بازدید اولیه انجام می دهیم. پس از بازدید و بررسی با توجه به ترکیب جمعیتی، مجموعه امکانات و ویژگی های منطقه، تعداد کودکان و نوجوانان و تعداد مدارس کتابخانه ای را راه اندازی می کنیم. کتاب های کتابخانه ها نیز با اصول رده بندی دیویی و به شکل علمی و اصولی رده بندی می شود. پس از ارسال کتاب ها به این مناطق، حتما به جامعه علاقمند محلی کتابداری اصولی و علمی را آموزش می دهیم و از جامعه محلی برای اداره کتابخانه استفاده می کنیم.   

طبق گفته وی صندوق «بامداد کتابخانه ها»با شماره حساب 6221061067160830 به نام شهلا افتخاری جهت دریافت کمک ها علاقمندان به تامین بخشی از هزینه های ساخت کتابخانه در مناطق محروم ایجاد شده است. بخشی از هزینه های راه اندازی و تجهیز کتابخانه ها با کمک های افراد آشنا و علاقمند به فعالیت های این گروه و بخش دیگر نیز بر اساس ارزیابی هایی که از جامعه محلی صورت می گیرد و با درخواست از اهالی منطقه که امکان کمک دارند و خیرین محلی تامین می شود.

جباری صندوق «بامداد کتابخانه ها»را بسیار کوچک و ضعیف توصیف کرد و با بیان اینکه گروه بامداد کتاب در سال دو بار کتاب های جدید را به کتابخانه های احداثی تزریق می کند، از کافی نبودن منابع برای تکمیل درست این کتابخانه ها خبر داد و گفت: اگر کتاب های بیشتری به این کتابخانه ها تزریق شود کتابخانه ها مسلما فعال تر و پویا تر خواهند بود.

او ادامه داد: خیرین جهت کمک به این گروه اگر با شورای کتاب کودک آشنا باشند، شماره حساب را از آن دریافت می کنند. همچنین با توجه به فعالیت گروه های متعددی در زمینه راه اندازی کتابخانه ها و با توجه به لزوم ایجاد اعتماد جهت دریافت کمک های مردمی، این کمک ها از طریق دوستان و آشنایانی که با گروه آشنا هستند جمع آوری و به صندوق «بامداد کتابخانه ها» واریز می شود. همچنین برای تمامی کسانی که به صنوق کمک می کنند نامه تشکری با امضا و مهر خانه کتابدار که زیرمجموعه شورای کتاب کودک است، ارسال می شود.

این عضو شورای کتاب کودک از راه اندازی کتابخانه در بیشتر مناطق ایران مانند سیستان و بلوچستان، کردستان، لرستان، کرمانشاه، زنجان، قزوین و غیره خبر داد و در مورد معیار انتخاب کتاب برای این کتابخانه ها گفت: در بررسی اولیه از منطقه، جامعه استفاده کننده از کتاب مورد توجه قرار می گیرد. کتاب ها بر اساس لیست کتاب های مناسب تهیه می شود. شورای کتاب کودک بیش از 55 سال است که در زمینه بررسی کتاب های کودک فعالیت می کند و هر سال بر اساس این بررسی ها لیستی را منتشر می نماید. ما از کتاب هایی که در این لیست آمده اند استفاده می کنیم. همچنین کتاب هایی را از لیست های تهیه شده توسط  کارشناسان دیگر سازمان ها و نهادهایی که در ارتباط با ادبیات کودک کار می کنند_مانند کتاب های لاک پشت پرنده_ انتخاب می کنیم.

جباری در زمینه همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نهاد کتابخانه های عمومی کشور اظهار داشت: با توجه به اینکه شورای کتاب کودک از بیشترین قدمت فعالیت در حوزه کتاب کودک و نوجوان را در ایران برخوردار است، مسلما نهاد کتابخانه های عمومی کشور با شورا آشنایی کامل دارد. بخصوص در چند سال گذشته با تغییرات مدیریتی که در نهاد کتابخانه های عمومی کشور انجام شد، شورا و نهاد هم فکری های بسیار خوبی داشته اند. شورای کتاب کودک با نهاد در زمینه کتابخانه هایی که در مناطق مختلف تاسیس می شود هم فکری می کند.

او با اشاره بر تدوین فرهنگنامه کتاب کودک و نوجوان توسط شورای کتاب کودک افزود: از سال 1358 که بحث تدوین این فرهنگنامه مطرح شد، با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تعاملات زیادی داریم.

وی با تاکید بر اینکه این گروه هیچگونه کمک مالی و هیچ بسته کتابی از طرف وزارت ارشاد و یا نهاد کتابخانه ها دریافت نمی کند، گفت: زمانی که نشر ما در حد  500 تا هزار نسخه کتاب است وزارت ارشاد هیچ کتابی به هیچ سازمانی ارسال نمی کند. زمانی که کتاب در حد 10 یا 20 هزار نسخه منتشر شود وزارت ارشاد می تواند مثلا 300 نسخه را خریداری و بین نهاده ها، گروه ها و سازمان های مختلف پخش کند. ولی در حال حاضر این سیستم وجود ندارد زیرا ما در یک فقر نشر به سر می بریم و دچار بحران هستیم.

او ادامه داد: به علت برسی هایی که شورای کتاب کودک از تمام کتاب هایی که  ناشرین مختلف برای کودکان منتشر می کنند انجام می دهد، با تمام ناشرین حوزه کودک و نوجوان تعامل دارد. با بررسی آثار این ناشرین، جوایزی نیز از طرف شورا  به صورت سالانه به نویسنده و ناشر خوب اهدا می شود.

جباری با بیان اینکه حوزه اصلی فعالیت های این گروه بخش کودک و نوجوان است، ادامه داد: در بررسی هایی که در روستاها و مناطق مختلف ایران انجام دادیم به این نتیجه رسیدیم که در این مناطق دختران و زنان جوان به منابعی با موضوع مهارت های زندگی نیاز دارند. به همین دلیل بخش کوچکی را هم به بخش خانواده اختصاص می دهیم و حدود 10 درصد از کتاب های ما به موضوع جوانان و مادران می پردازد.

او از راه اندازی حدود 30 کتابخانه توسط گروه «بامداد کتابخانه ها» خبر داد و گفت: کتابخانه های بسیاری وجود دارند که با ما ارتباط برقرار می کنند، از ما مشاوره های از راه دور دریافت می نمایند و ما کمک های کارشناسی خود را در اختیار آنان قرار می دهیم.

این فعال حوزه ترویج کتاب، استقبال مردمی از ساخت کتابخانه در مناطق محروم را بسیار خوب توصیف کرد و ادامه داد: ما فقط برای برپایی کتابخانه به این مناطق نمی رویم بلکه از همان ابتدا که کار خود را شروع می کنم با جامعه محلی تعامل برقرار می نماییم. به علت این تعامل، احساس تعلق از همان اول در مردم ایجاد می شود. همچنین به نوعی در گفت و گوهای بعدی بحث ترویج خواندن را پی می گیریم و این موضوع را مطرح می کنیم که خواندن چقدر در زندگی روزمره کودکان و نوجوانان و حتی کل افراد جامعه باید مورد توجه قرار گیرد و چه کارایی هایی دارد. زمانی که این احساس تعلق در افراد ایجاد شد همه علاقمندان را برای حضور در کارگاه هایی که برگزار می کنیم دعوت می نماییم. در کارگاه های ما هیچ دسته بندی برای حضور کودکان ممتاز یا ویژه یا گروه های خاص وجود ندارد. ما جامعه محلی را کاملا درگیر موضوع می کنیم و سپس مسئولیت اداره کتابخانه را به خود آنان واگذار می نماییم و فقط از راه دور با آنان ارتباط داریم.

ناهید جباری در ادامه با ابراز تاسف از اینکه در روستاها هیچ مکانی برای سرگرمی و فعالیت های فرهنگی وجود ندارد،گفت: بچه های روستایی یا در کوچه بازی می کنند و یا نهایتا پای تلویزیون می نشینند. اما مسلما زمانی که یک کانون فرهنگی برپا و منابعی به آنجا منتقل می شود که این کودکان هرگز در عمر خود مانند آن ها را ندیده اند، جذابیت بسیاری برای آن ها خواهد داشت.  تمام نیروهای محلی به این کتابخانه ها به عنوان یک کانون فرهنگی نگاه می کنند و این احساس تعلق باعث می شود که افراد محلی به این کانون های فرهنگی علاقمند شوند. حتی اگر همه برای کتاب خواندن به این مراکز مراجعه نکنند، در یک روستا که همه با هم آشنا هستند، کتابخانه ها به محلی برای تجمع تبدیل می شود و در این میان برخی کتاب می خوانند و برخی هم برای دیگران بلندخوانی می کنند. درواقع تمام شیوه های ترویجی که ما به دنبال آموزش آن ها هستیم، خود به خود در این مراکز اجرا می شود و پیش می رود.

جباری در مورد کارگاه ها و برنامه های جانبی این گروه گفت: تمامی کتاب های تهیه شده در خانه کتابدار رده بندی کلی و اصولی می شود. زمانی که کتاب ها به مناطق روستایی و محروم منتقل می شوند، اهالی و نیرو های محلی آشنایی با این رده بندی ها ندارند؛ به همین دلیل ما آموزش چگونگی استفاده از این رده بندی ها  را به جامعه محلی ارائه می دهیم تا اگر کتابی به مجموعه افزوده شد بر اساس همان اصول به گروه های رده بندی شده اضافه شود.

او افزود: کارگاه دیگری با عنوان آشنایی با انواع ادبی نیز برگزار می شود و همنطور در مورد شیوه های ترویج کتابخوانی آموزش هایی را ارائه می دهیم.

او در پایان سخنان خود کارهای انجام شده در گروه «بامداد کتابخانه ها» را کارهایی بزرگ و ماثر در اندازه هایی کوچک عنوان کرد و  از سازمان ها و نهادهایی که خواستار رشد اینگونه فعالیت ها هستند درخواست نمود تا از نزدیک با این فعالیت ها آشنا شوند و با گروه های اینچنینی همگرایی بیشتری ایجاد نمایند و تا حد امکان خود به آنان کمک کنند، تا این گروه ها با سرعت بیشتری در مسیر هدفشان پیش روند.