فرهنگنامه را دریابیم! + عکس

پروین فخارنیا که بیش از بیش از ۲۰ سال است با فرهنگنامه کودکان نوجوانان همکاری می کند، در مورد چگونگی آغاز همکاری خود با این مجموعه توضیح داد: من همکار توران میرهادی در مدرسه فرهاد بودم. از سال 13۵۲ تا 13۵6 سمت کتابدار مدرسه فرهاد را بر عهده داشتم. همکاری با مدرسه فرهاد برای من سازنده، جذاب و جالب بود. کتابخانه یکی از فعال ترین جاهای آن محسوب می شد و همه 400 دانش آموز مدرسه فرهاد عضو این کتابخانه بودند. بعد از سال ۵6 به علت تولد فرزندانم کار در مدرسه را موقتا رها کردم اما بعد از آن دیگر مدرسه فرهادی وجود نداشت که بازگردم!  پس از این دوران برای ادامه فعالیت های خود سراغ خانم میرهادی رفتم و ایشان نیز مرا برای همکاری با فرهنگنامه دعوت کردند. الان ۲۱ سال است که با گروه فرهنگنامه کودک و نوجوان همکاری دارم.

فخارنیا افزود: در حال حاضر به عنوان نویسنده و ویراستار با گروه فرهنگنامه کودک و نوجوان همکاری دارم. همچنین سرپرستی برخی جلدهای مختلف فرهنگنامه از جلد پنجم به بعد را بر عهده داشته‌ام. البته لازم به توضیح است که چندین جلد فرهنگنامه به طور همزمان تدوین می شود. برای مثال در حال حاضر بر روی دو جلد فرهنگ نامه به طور همزمان کار می شود و  جلدهای تکمیل شده به نوبت به زیر چاپ می رود. در  فرهنگنامه چندین نفر از همکاران به صورت دو به دو سرپرستی جلدهای مختلف آن را برعهده می گیرند و هماهنگی کارهای مختلف آن را انجام می دهند.

 بیش از 200 داوطلب فرهنگنامه را می نویسند

او در مورد شیوه کار در فرهنگنامه توضیح داد: کار اصلی فرهنگنامه را حدود200 نفر که عموماً نیروهای داوطلب هستند، بر عهده دارند. تالیف، تدوین، ویرایش، شکل‌دهی و غیره تا مرحله پایانی توسط این داوطلبین صورت می گیرد. این ۲۰۰ نفر در ۲۸ گروه تخصصی مشغول به فعالیت هستند و  در قالب یک کار گروهی به صورت هماهنگ فعالیت می‌کنند. تالیف مقالات پایه بر عهده یک نفر در هر گروه است. پس از تهیه این مقالات در جلسات گروهی این متخصصان آن را می خوانند، در موردش بحث می کنند و نظرات خود را عنوان می‌نمایند. در نهایت با توجه به نقد و نظر این گروه، مقاله توسط نویسنده آن مورد بازبینی قرار می گیرد. در واقع هر مقاله با کمک یک گروه تدوین می شود.

وی کار مشارکتی را یکی از ویژگی‌های فعالیت در شورای کتاب کودک و فرهنگنامه عنوان کرد و گفت: حضور این داوطلبان و فعالیت آنان بدون دریافت هرگونه حقوق مادی از این مجموعه فضای استثنایی ساخته است. این رابطه دوستانه، همدلی همکاری و همراهی بسیار کم نظیر است؛ زیرا این جا افراد به جای رقابت همکاری می کنند و با هم افزایی یکدیگر را رشد می دهند و مجموعه با کمک همه این افراد کار می کند. این مجموعه دری همیشه باز دارد که داوطلبان همکاری را پذیراست. داوطلبان بنابر تخصص و توانایی آنان در گروه‌های مختلف جای مخصوص خود را پیدا می کنند.

به گفته وی فقط حدود ۱۰ نفر از اعضای فرهنگنامه کودک و نوجوان کارمندان دائمی هستند که به صورت تمام وقت هماهنگی های اداری مجموعه را انجام دهند و نیروهای داوطلب بر اساس زمان و فرصتی که دارند در مجموعه فرهنگیان حضور پیدا می‌کنند.

فخارنیا توضیح داد که بسیاری از این اعضای داوطلب از طریق شورای کتاب کودک عضو فرهنگیان می‌شوند. همچنین کسانی هستند که علاقمند به ادبیات کودک باشند مانند آموزش و پرورشی ها، افرادی که با فرهنگنامه در جاهای مختلف آشنا شدند و یا همکاران، آشنایان و دوستان دیگری که از کیفیت کار فرهنگی آگاهی دارند و آن را کاری مثمرثمر می دانند و اعتقاد دارند که این مجموعه کتاب، ماندگار و تاریخ ساز و جواب گوی نیاز بچه های این سرزمین خواهد بود.

فرهنگنامه کودک و نوجوان اثری بی نظیر برای کودکان ایران

او فرهنگنامه کودک و نوجوان را اثری دانست که در گذشته نبود و در حال حاضر هم نظیر آن نیست و ادامه داد: طی سال‌های اخیر در ایران دایره المعارف های ترجمه شده از زبان انگلیسی یا زبان های دیگر مورد استفاده قرار می گیرند ولی هیچکدام از این آثار پاسخگوی نیاز کودک ایرانی نیست؛ زیرا تعداد بسیر کمی مدخل ایرانی دارند در حالیکه از اولین روزی که در مورد ایجاد فرهنگنامه کودک و نوجوان فکر شد و تدوین آن آغاز گشت، مدخل های ایرانی مد نظر قرار گرفت. اکنون بیش از 30 درصد مدخل های این فرهنگنامه ایرانی است و علاوه بر آن در مدخل های غیر ایرانی نیز هر اطلاعاتی که راجع به ایران وجود دارد، حتما قید می شود. به طوری که حدود 50 درصد اطلاعات کتاب در مورد ایران است. برای مثال در همه مقالات اگر از ایران تصویری وجود داشته باشد، حتما این تصویر استفاده می شود. باید گفت فرهنگنامه دانشنامه ای تصویری است و 30 درصد آن را تصاویر تشکیل می دهد.

این نویسنده با تاکید بر اینکه ما دچار خودشیفتگی نیستیم ادامه دارد: ما بدون این تصور که «هنر نزد ایرانیان است و بس» کار می کنیم. اطلاعات ایران در کنار اطلاعات جهان ذکر می‌شود. اگر اطلاعات واقعی و مستند در مورد ایران وجود داشته باشد حتما از این اطلاعات استفاده می‌کنیم و اگر نباشد اصرار بر آن وجود ندارد. جغرافیا، تاریخ، مردم شناسی و فرهنگ ایرانی، ادبیات فارسی، دیدنی ها و بنا های تاریخی ایران در مهمترین دانشنامه های دنیا نیز بسیار کم است ولی در فرهنگنامه عنوان شده است. به همین دلیل فرهنگنامه کودکان و نوجوانان به عنوان یک اثر ایرانی در هر خانواده ایرانی و برای هر کودک ایرانی لازم است.

او ادامه داد: با توجه به اینکه هدف ما نوشتن یک منبع اطلاعاتی برای کودکان است، این اطلاعات حتماً باید درست باشد. بزرگترها خود قدرت تمیز دارند و می توانند درست و نادرست را تشخیص دهند. حتی اگر اطلاعاتی نادرست در دانشنامه های بزرگسالان نوشته شود، آنان این اشتباهات را درک خواهند کرد؛ اما ما حق نداریم که در مورد فرهنگنامه کودکان اشتباه و خطایی داشته باشیم. به همین دلیل کار ما سخت تر از تدوین دانشنامه های دیگر است. همچنین حتماً باید زبانی روان به کار گیریم و این اطلاعات را قابل فهم برای کودکان تدوین کنیم تا بتوانند بدون کمک مطالب را بخوانند و استفاده کنند.

توران میرهادی می گفت:  من دانشجوی تمام وقت هستم

پروین فخارنیا در ادامه در بخش دیگری از سخنان خود در مورد توران میرهادی گفت: ایشان را از سال ۱۳۵۲ می‌شناختم. توران خانم پس از مدرسه فرهاد برنامه خاصی داشتند و آن دیدار ماهانه همه اعضای مدرسه فرهاد، فارغ التحصیلان تحصیلات و معلمان بود که دوشنبه اول هرماه برگزار می‌شد و تا یک ماه قبل از فوت ایشان ادامه داشت.

عضو شورای اجرایی فرهنگنامه کودکان و نوجوانان میرهادی را شخصیتی استثنائی توصیف کرد که آن را هم در مدرسه فرهاد و هم در شورای کتاب کودک و هم در فرهنگنامه بروز می داد. او توضیح داد: شخصیت ویژه ایشان توجه به کار جمعی و بنیانگذاری آن چیزی است که هم در مدرسه فرهاد به نوعی خاص وجود داشت و هم در شورای کتاب کودک و فرهنگنامه. ایشان کار مشارکتی و کار جمعی را  با روی خوش و پذیرش عموم و با هدف وجود آوردن جمعی که عاشق کودکان باشند، با همدلی و همراهی روز به روز رشد کنند و از کار خود لذت ببرند، ایجاد می کرد و خو نیز این ویژگی را داشت.

او ادامه داد: تکه کلام توران میرهادی این بود که «من دانشجوی تمام وقت هستم». او شنونده ای عالی بود؛ از هر مقاله، از هر صحبت و بحث و از هر داستانی با روی باز و گوش شنوا استقبال می‌کرد تا جنبه‌های مختلف آن را ببیند  و پس از دریافت،  پذیرش و استفاده از آن منتقلش نماید. ایشان این خاصیت را پخش می کرد و آن را به دیگران سرایت می داد.

او ادامه داد: در پاسخ به این سوال است که برای چه با چه هدفی داوطلبان در این مجموعه حضور پیدا می‌کنند باید گفت رابطه دانشنامه نگاری رابطه ای دو جانبه است؛ یعنی برای به وجود آوردن هر کدام از این نوشته ها وقت می گذاریم، کتاب ها و مقالات بسیاری می خوانیم و در موردش بحث می کنیم.  همه اینها به داشته های ما می افزاید چنانچه هیچکدام از ما در هر سال با سال گذشته یکسان نیستیم. این رشد و پرورش در تمام این ۲۰۰ نفر وجود دارد و خود یکی از چیزهایی که برای داوطلبین ارضا کننده است.  اسم تدوین کنندگان مقاله که در کتاب قید می‌شود را می‌توان خسته نباشیدی به زحمات آنان دانست، اما آنچه هدف اصلی و انگیزه همکاران فرهنگنامه است رشد و پرورشی است که روز به روز صورت می گیرد.

او با اشاره بر فعالیت بیش از 20 ساله گروه تدوین فرهنگنامه گفت: این مدت زمانی طولانی است که در طی آن صدها نفر از طیف های مختلف با افراط و تفریط،  قوی یا ضعیف، حساس و مقتدر و غیره به فرهنگنامه آمد و رفت کرده اند. در برخورد با همه این افراد توران میرهادی همیشه رویی خوش و آرامش داشت و آن را به دیگران سرایت می داد. ویژگی دیگر ایشان «داشتن رفتار حل مسئله ای» بود؛ نه  به این شکل که خود مسائل را حل کند بلکه به این شکل که حل مسئله را به کسی که با آن مشکل مواجه بودند واگذار می کرد و این رفتار ایشان در نهایت به آرامش منجر می شد. در مجموعه در فرهنگنامه هرگز فضای بحرانی و پر تنش نداشته‌ایم.

او در مورد نوش آفرین انصاری بیان کرد: خانم انصاری از آغاز کار فرهنگ‌نامه همراه با توران میرهادی و نزدیکترین فرد به ایشان بود. او توانایی بسیاری در برقراری ارتباطات عمومی، حل مسائل بیرونی، تهیه منابع و امکانات، ایجاد رابطه با مسئولین و مدیران و اتخاذ تصمیم های مهم و یافتن راهی برای مشکلات پیش رو داشت. وی همچنین نقش مشاور در همه جلدهای مقاله را دارد زیرا همه مقالات را می خواند و با نظرهای بجای خود همه را هدایت می کند. خوشحالم از اینکه بعد از توران میرهادی ایشان را همچنان داریم.

 فرهنگنامه را به دست کودکان ایران برسانیم

وی در پایان سخنان خود گفت: حرف اول و  آخر من این است که این اثر باید درک شود. باید به دست مخاطبان خود در مدارس برسد و جایگاه آن مشخص شود. فرهنگنامه کودک و نوجوان اثر ارزشمندی است که در ایران نظیری ندارد. امکان ندارد منبع دیگری مانند فرهنگنامه برای دانش آموزان ایران پیدا کرد که جوابگوی سوالات آنان و والدین آنها و جوابگوی سوالات معلمان باشد.  ولی هنوز مدارس ایران این منبع را ندارند. آموزش و پرورش ما باید این منبع را در دسترس دانش آموزان قرار دهد ولی کم کاری می کند. البته در سال‌های اخیر حرکت‌های کوچک انجام شده اما حرکت فراگیر برای تامین نیاز ۱۳ میلیون دانش‌آموز در هزاران مدرسه به کتاب مرجع انجام نگرفته است. گروه ترویج شورا این منبع را به برخی مدارس تهران می برد. برخی علاقه‌مندان در استان و شهرستان ها و برخی مسئولین نیز فرهنگنامه را به دست کودکان شهرستان های خود می رسانند. برای مثال کانون پرورش فکری فرهنگنامه را برای ۸۰۰ کتابخانه خود تهیه کرده است. اما هیچ کدام از این کارها کافی نیست. فرهنگنامه یک دانشنامه تصویری مرجع است که به نیاز کودکان ایرانی پاسخ می دهد. فرهنگنامه را دریابیم!