سیاست ترویج کتاب باید در درون آموزش و پرورش ایجاد شود

نوش آفرین انصاری، رئیس شورای کتاب کودک در گفت و گو با خبرنگار لیزنا با ابراز خرسندی از افزایش فعالیت های انجام شده در حوزه ادبیات کودک طی چند سال گذشته گفت: در سال های اخیر بحث های تربیتی در حوزه کتاب افزایش پیدا کرده است و در مجموع کتابخانه های کودک رشد داشته اند؛ بخصوص با ایجاد بحث هایی مانند باشگاه های کتابخوانی، روستاها و عشایر دوستدار کتاب و پایتخت کتاب ایران.

انصاری ادامه داد: اما باید توجه کرد که کتاب را نمی‌توان فقط از حوزه کودک شروع کرد بلکه باید به صورت کلی به آن پرداخت. یعنی در جامعه در مجموع و به طور کل باید به بحث کتاب، خواندن، اطلاعات و غیره اهمیت داد.  در این زمینه نیز می توان گفت پیشرفت های خوبی را شاهد بوده ایم.

وی افزود: اما من معتقد هستم این فعالیت ها باز هم تاثیری را که باید به صورت وسیع، عمیق،خلاق و لذت بخش در جامعه داشته باشد نخواهد گذاشت، مگر اینکه بتوان ارتباطی بسیار جدی با آموزش و پرورش برقرار کرد؛ یعنی با مدارس.

او بر اهمیت لزوم همکاری آموزش و پروزش در ترویج کتابخوانی تاکید کرد و گفت: ادبیات باید جزئی از برنامه درسی مدارس باشد؛ نه به صورت کتاب درسی ولی به شکل های مختلف و در کنار کتاب های درسی. تا زمانی که موضوع ترویج خواندن به عنوان یک برنامه جدی وارد آموزش و پرورش نشود همیشه به صورت موضوعی حاشیه ای باقی خواهد ماند. زمانی که ادبیات وارد بستر مدرسه شود خشکی و سختی مدرسه و کتاب درسی را هم از بین خواهد بود یعنی رقم خوردن این اتفاق به سود خود مدرسه نیز هست.

انصاری با اشاره به عدم اهمیت زنگ های انشا و ادبیات در مدارس در مقایسه با دروسی مانند ریاضی، این سیاست را بر خلاف فعالیت های نهادهای ترویجی مانند باشگاه‌های کتابخوانی و غیره عنوان کرد و گفت: تا کی این سیاست‌های مغایر با هم و این دوگانگی می تواند ادامه یابد؟ این رفتار به نفع جامعه و به سود سلامت کودکانی که در این سیستم بزرگ می شوند نیست.

او در مورد همکاری شورای کتاب کودک با آموزش و پرورش در سال گذشته برای انتخاب کتاب های برگزیده توضیح داد: از شورا جهت کمک به گزینش کتاب های خوب دعوت شد و چهار نفر از بهترین کارشناسان ما در انتخاب کتاب های مناسب به آموزش و پرورش کمک می کردند. اما این فعالیت ادامه دار نشد. در یک دوره انجام گرفت و پایان یافت. دوستان ما سعی می کردند با کمک سایر همکاران، کتاب ها را بررسی و بهترین ها را برای ارسال به مدارس و نمایشگاه های کتاب گزینش کنند؛ اما این ارتباط با شورا ادامه پیدا نکرد. در حالی که کارشناسان ما که در این فعالیت شرکت داشتند خود نیز از حضور در این جلسات لذت می بردند و از موضع آن استفاده می کردند.

رییس شورای کتاب کودک عنوان کرد: در 50سال گذشته من این مسئله را بارها مطرح کرده‌ام که بحث کتاب، خواندن، کتابدار و گزینش کتاب های خوب باید در خود وزارت آموزش و پرورش صورت گیرد و وجود داشته باشد. معیارهای لازم در این حوزه باید در خود این وزارتخانه تعریف شود. هر فعالیتی که از بیرون وارد آموزش و پرورش شود مقطعی است و به زودی کنار گذاشته خواهد شد. این سیاست و فعالیت باید در درون آموزش و پرورش ایجاد شود.

نوش آفرین انصاری در ادامه به دیدگاه توران میرهادی در مورد حضور ادبیات در مدارس اشاره کرد و گفت: در نگاه خانم میرهادی این مسئله به این شکل مطرح می شود که کتاب درسی باید در سر جای خود باقی بماند، ولی بهشتی کوچک برای کودکان و نوجوانان فراهم شود تا بال های پرواز و خلاقیت را به این کودکان و نوجوانان بدهد. این بهشت همان کتابخانه خوب در داخل محیط آموزشی و مدرسه است.

وی افزود من یک مرحله هم جلوتر می روم و اعتقاد دارم که کتاب های ادبی یعنی ادبیات کودکان ما -چه داستانی و چه غیر داستانی_ این قابلیت را دارند که وارد کلاس های درس شوند. یعنی با کمک این ادبیات، در کلاس تدریس شود. موضوعی از کتاب درسی باعث شود تا معلم چند کتاب دیگر را سر کلاس معرفی کند. لازم است اینکار بسیار نظام‌مند انجام گیرد نه اینکه فقط کودک و نوجوان کتابخانه ای داشته باشند و از کتاب های آن استفاده کنند. من این ارتباط را بسیار باساختار می بینم  و به نظر من این امکان نیز موجود است.

طبق توضیحات وی، شورای کتاب کودک سال های سال در این زمینه فعالیت کرده است. این شورا به کتاب‌ها کلید واژه هایی داده است و الان با صدها کلیدواژه ای که در فهرست‌های شورا وجود دارد، معلم خلاق می تواند کتاب درسی را به ادبیات و ادبیات را نیز به کتاب درسی وصل کند.

او در ادامه به بحث تربیت معلم پرداخت و گفت: من فکر می کنم مشکل اطلاعاتی وجود دارد و آن در مراکز تربیت معلم ایجاد می شود. در مراکز تربیت معلم می توان ادبیات کودک را به عنوان همراه کتاب درسی _به خصوص با ابزارهایی که در حال حاضر وجود دارد_ تدریس کرد و بسیار هم خلاقانه خواهد بود. در یک سخنرانی که چندوقت پیش در دانشگاه تربیت مدرس داشتم نیز سعی کردم برخی از این نمونه ها را به صورت عملی مطرح کنم.

انصاری از روش مطرح شدن بحث ترویج در ایران نیز انتقاد کرد. به گفته وی یک استاد استرالیایی که چند وقت پیش به تهران آمده بود از او پرسیده بود: «معنی و مفهوم سوال مکرری که همه خبرنگاران از او در مورد اینکه در استرالیا ترویج کتاب چگونه انجام می گیرد، چیست؟» برای این استاد این سوال ایجاد شده بود که مگر در ایران برای بچه ها از بدو تولد کتابخانه های عمومی وجود ندارد؟ مگر در مهد کودک ها و در مدارس کتابخانه در دسترس آنان قرار ندارد؟

رییس شورای کتاب توضیح داد: ترویج کتاب خوانی به این شکل  که ما در حال انجام آن هستیم در مجموع ضعیف خواهد بود، قدرت پیدا نمی کند و پایدار نخواهد شد.

وی در ادامه به بحث کیفیت و جاذبه فعالیت های ترویجی نیز اشاره کرد و گفت: اگر نهادهای فعال در حوزه ترویج کتابخوانی به مدرسه یا مراکز دولتی شبیه شوند و یا به یک مقام و موقعیت تبدیل شوند و روحیه عاشقانه، داوطلبانه و مطلع را نداشته باشند هیچ سودی نخواهند داشت.

انصاری بیان کرد: آنچه مطرح است کیفیت فعالیت هاست. تمام شبکه های ترویجی باید ارزیابی مداوم و بر اساس این ارزیابی ها سنجیده و معرفی شوند. زمانی که این نهادها تلاش کنند تا از پوسته های سنتی خود خارج شوند (برای مثال کتاب را به شکلی جدید خوانند، با نویسندگان ارتباط برقرار کنند، برای آنان نامه بنویسند، عاشق و شیفته کتاب باشند و غیره) کیفیتی خوب خواهند داشت.

وی تأکید کرد: در این شبکه ها باید دائما روحیه داوطلبانه و مشارکتی، کنجکاوی برای به دست آوردن منابع جدید و بحث در مورد منابع و غیره حفظ شود. این فعالیت ها امکانات بی نظیری برای رشد بچه ها ایجاد می کنند؛ برای اینکه بهتر بنویسند، بهتر فکر کنند و بهتر گفتگو کنند. رسانه ها نیز باید در این زمینه کمک کننده باشند.

او در ادامه سخنان خود با توجه به اینکه یکی از کارشناسان برجسته حوزه ادبیات کودک است و بیش از نیم قرن در این زمینه فعالیت داشته، توصیه هایی را به دست اندرکاران و تسهیلگران برنامه های ترویج کتابخوانی ارائه کرد و گفت: به نظر من اول از همه باید یک جمع‌بندی علمی خیلی دقیق از دستاوردها داشته باشیم. نشست‌های تخصصی با تسهیلگران به طور دائم برگزار شود تا آنان که کار ترویج خواندن در میان کودکان را تجربه کرده اند، مسائل خود را مطرح کنند. سپس این مسائل طبقه‌بندی شوند و سعی کنیم تا این مسائل را گام به گام و با نگاهی تخصصی حل کنیم.

وی افزود: مهمترین چیزی که می توانم بگویم این است که تسهیلگران و فعالان عرصه ترویج خواندن در هر کجا که هستند با شورای کتاب کودک آشنا شوند. ما ابزارهای خوبی را تولید کرده ایم که می توانند از این ابزارها استفاده کنند. مهمترین آن نیز فهرست کتاب های با کیفیت و همینطور فرهنگ نامه ۱۸ جلدی است که اثری بی نظیر محسوب می شود. ما کارشناسان گوناگونی داریم  و بیش از ۵۶ سال است  که کار داوطلبانه انجام می دهیم. برای خانم و یا آقایی که فقط چند سال است کار داوطلبان می کند لحظه‌هایی وجود دارد که این کار کسالت‌بار می شود و برایشان علامت سوال های بسیاری به وجود می آید. اما زمانیکه بیایند و کار شورا را ببینند و حجم بزرگ کار داوطلبانه را شاهد باشند و همینطور با نوع مدیریت یک نهاد داوطلبانه آشنا شوند، انگیزه بیشتری پیدا می‌کنند و امیدوارتر می‌شوند. با این انگیزه و مشارکت همه ما قوی‌تر و قوی‌تر می شویم؛ ما آنچه را نمی دانیم از آنان می آموزیم و آنان نیز از ما می آموزند و به این ترتیب این تار و پود فرهنگی محکمتر خواهد شد.

خبرنگار: زهرا شریفی