نمایشگاه کتاب امسال از نظر کیفی با 32 سال قبل تفاوت چندانی ندارد / نباید صرف برگزاری نمایشگاه تبدیل به هدف شود

داریوش مطلبی در گفت و گویی با خبرنگار لیزنا در ارزیابی خود از برگزاری نمایشگاه کتاب تهران گفت: ما امسال سی و دومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران را برگزار می کنیم و نمایشگاه اکنون پس از این‌همه سال باید به پختگی کامل رسیده باشد. در بعضی از بخش‌ها ما شاهد این پختگی هستیم و البته بعضی از بخش‌ها هم خیلی تفاوتی با سال‌های قبل ندارد. به نظر می رسد که نمایشگاه برای اینکه بتواند وضعیت بهتری را تجربه کند بایستی برنامه ریزی در روزهای آخر را کنار بگذارد. دبیرخانه این نمایشگاه یا موسسه نمایشگاه فرهنگی و متولیان امر برنامه‌ریزی نمایشگاه باید یک برنامه تمام وقت و در طول سال  را پیشبنی کنند و افقی را برای آن ترسیم نمایند که در یک برنامه پنج‌ساله یا ده ساله به آن دست یابیم.

نمایشگاه کتاب تهران ویژگی توسعه ای ندارد

وی با اشاره به اینکه وی حدود ۲۰ سال در نمایشگاه حضور مستمر داشته و از  دست اندرکاران برگزاری نمایشگاه بوده است، با انتقاد از فرآیند برگزاری نمایشگاه کتاب اظهار داشت: یک سری برنامه هایی که بیشتر شبیه برنامه های روزمزه گی هر ساله هستند به اجرا در می آیند. فقط تغییراتی کوچک اعمال می شود؛ مثلا یه سال بخش بین الملل تغییراتی می یابد، سال دیگر بازار جهانی راه‌اندازی  یا بر روی نشست‌ها سرمایه گذاری می‌شود. اما یک برنامه و پلن و چشم اندازی مشخصی برای رسیدن نمایشگاه به یک جایگاه تاثیرگذار واقعی در صنعت نشر تعریف نشده است.

به گفته وی ناشران هم نمایشگاه را به عنوان فضایی که بتوانند تعاملات مثبتی را با صنعت نشر و عناصر زنجیره ای این صنعت برقرار کنند، نمی بینند. بلکه اکثرا نمایشگاه را فضایی می دانند که بتوانند کسری بودجه ای خود را از طریق حضور گسترده مردم در این ایام تامین کنند و با فروش نقدی، بخش اعظمی از چک هایی را که برای بعد از نمایشگاه پیش بینی کرده اند پاس کنند. در بلند مدت این نگاه باعث می شود که نمایشگاه برگزار شود اما ویژگی توسعه‌ای نداشته باشد.

این کارشناس حوزه نشر ادامه داد: ما تا سال‌های گذشته رشد خوبی را هم در فضا و هم از لحاظ حضور ناشران و وضعیت غرفه آرایی و نظایر این داشته ایم ولی توسعه ای را در  نمایشگاه شاهد نیستیم. ما در واقع از نظر گستره حضور ناشران رشد را شاهد بودیم ولی از لحاظ کیفیت هنوز به یک بلوغ و پختگی کافی نرسیده ایم و نمایشگاه با وجود اینکه برنامه‌های متنوعی را -به ویژه در حوزه علمی از طریق سراهای اهل قلم- برگزار می نماید، اما به نظر نمی رسد که این برنامه ها تاثیری در کیفیت و توسعه صنعت نشر داشته باشد. برنامه ریزی ها باید روی این بخش انجام شود. آن بخشی که باید در شکل کلان بر روی صنعت نشر تاثیرگذار باشد، حلقه مفقوده نمایشگاه کتاب ماست.

نمایشگاه کتاب به اهداف خود دست نیافته است

داریوش مطلبی ادامه داد:  باید هدف گذاری روشن، مشخص و شفاف داشته باشیم و صرف برگذاری یا برگزاری مثلا گسترده تر به یک هدف تبدیل نشود. اعداد و ارقام به نوعی در سال های گذشته به یک هدف تبدیل شده است در حالی که باید وسیله ای باشند که ما از طریق آنها به هدف اصلی دسترسی یابیم.  اهداف که ترسیم می کنیم باید اهداف کیفی در راستای تحول صنعت نشر و ارتقای کیفی صنعت نشر باشند.  

او افزود: من احساس می‌کنم که برگزاری این نمایشگاه خود به هدف تبدیل شده است در حالی که  هدف چیزی است که برگزاری نمایشگاه قرار است ما را به آن برساند. برای مثال آیا نمایشگاه در بخش بین الملل قرار است ما را به صنعت نشر جهان گره بزند؟ و آیا در این هدف خود موفق شده است؟ کلید بخش بین‌الملل و بخش بازار جهانی ما به شکل خاص نزدیک 10 سال پیش خورده است. آیا در  این 10 سال ما توانستیم یه یک رشد خوب و توازن در ارتباط با دنیا برسیم؟  و اگر موفق نبوده ایم مشکلات کجاست؟ برخی از مشکلات به بخش زیرساختی برمی گردد که دولت باید برای آن برنامه ریزی ویژه کند. مانند بحث قوانین و مقررات. «لایحه جامع مالکیت ادبی و هنری» بین دولت و مجلس در حال در رفت و آمد است. باید این لایحه تعیین تکلیف شود و اگر ما بخواهیم با دنیا تعامل ‌کنیم باید در این بخش یک برنامه‌ریزی و پژوهش‌های دقیق پیش‌بینی ‌کنیم و مراکزی که به نوعی می توانند در این حوزه کمک کنده باشد، به مشارکت واقعی دعوت شوند تا در این بخش که به اذعان همه مسئولان دچار مانع هستیم، فرایند گام به گام پیش بینی نماییم.

نمایشگاه در بخش حضور ناشران خارجی افول داشته است

مطلبی با انتقاد از توجه به کتاب در طول هفته کتاب یا نمایشگاه کتاب و سپس وارد شدن به بحث روزمرگی در این حوزه، افزود: برای این که ما بتوانیم هم  نمایشگاهی تاثیرگذار داشته باشیم و هم صنعت نشرمان متحول شود، دولت باید با همکاری بخش خصوصی یک بیزنس پلن و یک اکشن پلنی را برای رسیدن به هدفی مشخص طراحی نماید. گام های عملیاتی و وظایف دولت و بخش خصوصی باید مشخص شود. این ورود باید واقعی باشند. به نظر می رسد این عناصر جای خود قرار ندارند. الان دولت به جای ورود به حوزه حمایت، نظارت و بحث‌های کلان، کار اجرایی می کند.

او با تاکید بر لزوم برنامه‌ریزی و چشم‌انداز مشخص، گفت: گاهی احساس می‌کنم که تفاوت نمایشگاه امسال ما با سال های اول برگزاری، تفاوتی تاثیر گذار در صنعت نشر و تفاوتی عمیق نیست.  آن زمان هم ناشران حضور داشتند، کارنامه نشر برگزار می شد، ناشران ترتیب الفبایی داشتند، برخی غرفه آرایی می کردند،  بخش بین‌الملل داشتیم و غیره.  با این تفاوت که حضور ناشران خارجی پر رنگ تر از این بود. این بخش افول هم داشته است و دیگر خبری از ناشران مطرح دنیا که آن سال ها در نمایشگاه تهران حضور می یافتند، نیست.

او ادامه داد: بخشی از این مشکل به ناشران و برخی به برنامه‌ریزان وزارت ارشاد بر می گردد. اما به هر حال نشان دهنده این است که ما هرچند گسترش کمی در برگزاری نمایشگاه کتاب داشته ایم، اما گسترش کیفی نداریم. ما چشم انداز مشخصی نیز نداریم.

او با بیان اینکه اصلا برنامه ای برای صنعت نشر ریخته نشده است، افزود: در بخش خصوصی هم برنامه‌ای برای صنعت نشر نداریم. وضعیت کتاب و نشر هم با مقایسه میزان مراجعه مردم حتی امروز که روز تعطیل است با سال های قبل مشخص می شود.

استاد حوزه کتابداری و اطلاع رسانی با تاکید بر اینکه هدف او مقایسه نمایشگاه تهران با دیگر نمایشگاه های مطرح جهان مانند نمایشگاه فرانکفورت به دلیل تفاوت در جنس، نوع و بستر نمایشگاه، نیست، ادامه داد:  ما نباید هر سال نمایشگاه برگزار کنیم به صرف اینکه نمایشگاهی برگزار کرده باشیم و ناشران کتاب فروخته باشند!

او گفت: این روش  نمی تواند نشر ما را متحول چون مثلاً تیراژ کتاب در  ۳۲ سال پیش که اولین نمایشگاه برگزار شد بیشتر از تیراژ کتاب الان ماست.  نشر ما به صورت متوازن رشد نکرده است. در تعداد عنوان رشد داریم ولی در تیراژ اصلاً قابل مقایسه با سال های قبل نیستیم.

وی با اشاره به کم شدن تیراژ کتاب های فیزیکی در دنیا توضیح داد: ما در حوزه نشر الکترونیک  در دنیا شاهد رشد بسیار گسترده هستیم.  اما آیا در ایران شاهد چنین رشدی هستیم؟ و آیا رشد الکترونیک نشر باعث افت فیزیکی کتاب در ایران شده است؟  

باید بر روی نفس برگزاری نمایشگاه بازبینی شود

او با اشاره بر اینکه روز سوم نمایشگاه کتاب سپری می شود، از عدم امکان ارائه استنباطی دقیق از میزان مراجعه مردم گفت و جا به جایی زمان برگزاری نمایشگاه کتاب را از دلایل عدم استقبال مردم مانند سال های گذشته عنوان کرد و اظهار داشت که احتمالا در روزهای آینده تحولی در مراجعه بازدیدکنندگان به وجود خواهد آمد.

مطلبی ادامه داد: نمایشگاه باید کمک کند تا عرضه و تقاضای کتاب در طول سال هم تسهیل شود. نمایشگاه های بزرگ دنیا چنین نقشی را ایفا می کنند. اما پس از کتاب نمایشگاه تهران حجم فروش ناشران بسیار کم می شود. به همین دلیل بر روی نفس برگزاری نمایشگاه باید بازبینی شود.

الان زمان آن رسیده است که نمایشگاه با ۳۲ سال برگزاری یک گروه متخصص با حضور همه دست‌اندرکاران شامل ناشران مطرح، متخصصین این حوزه و حتی متخصصین سایر کشورها که نشر ایران را می‌شناسند،  جلسات آسیب شناسانه با یک چشم انداز کاملاً روشن و مشخص تشکیل شود، تا بازتعریفی از نمایشگاه صورت بگیرد. مگر اینکه ما اعتقاد داشته باشیم که نمایشگاه به همین شکل باید باشد و برگزاری آن ادامه یابد. در 32 سال گذشته نمایشگاه آزمایش و خطای خود را پشت سر گذاشته است و دوران طفولیت و کودکی و نوجوانی خود را سپری کرده است. الان به بلوغی رسیده است که ما باید آن را در صنعت نشر شاهد باشیم.

اتحادیه ناشران باید با عملکرد درست خود اعتماد دولت را جلب کند

او در ادامه به بحث ورود به حوزه‌های علمی و فرهنگی اشاره کرد و گفت:  این بخش بعضی از سال ها به علت پیش بینی برنامه هایی در راستای کیفی سازی تولید محتوا،  تولید فیزیکی کتاب، مسائل فنی کتاب و غیره وضعیت خیلی خوبی داشته است. به جای تعدد در برگزاری نشست ها بایستی برنامه‌ریزی برای برگزاری برنامه هایی که می تواند مخاطب خاص از جنس ناشر، تصویرگر، تولیدکننده محتوا، داستان نویس، کتاب فروش و نظایر آن را جذب کند، داشته باشیم. البته نه بر اساس  برنامه‌هایی که سازمان‌ها ارائه می کنند و نه از چند ماه مانده به آغاز نمایشگاه! برگزاری، پیاده سازی و انتشار و دست پذیری اینها می تواند در طول سال بر روی کیفیت این صنعت تاثیر بگذارد.

مطلبی  با اشاره به رویکرد مثبت سید عباس صالحی چه در مقام معاون فرهنگی و چه در مقام وزیر ارشاد به مشارکت بخش خصوصی، اتحادیه ها، انجمن و غیره بیان کرد: به مرور اتحادیه باید جایگاه خود را با عملکرد درست خود تثبیت کند تا دولت اعتماد کند و مثل نمایشگاه فرانکفورت که اتحادیه ناشران آلمانی آن را برگزار می کند، کل کار به اتحادیه واگذار شود، دولت در کنار کمک نماید و بخش خصوصی جایگاه خودش را تثبیت کند و به کارش ادامه دهد.

مطلبی در پایان تاکید کرد: در دولت بخصوص وزارت ارشاد برای حضور سازمان‌های مردم نهاد و اتحادیه‌ها و انجمن‌ها اعتماد خوبی وجود دارد و این فرصتی است که نباید با برنامه‌ریزی‌های نادرست با مشکلات درونی صنفی آن را به خطر انداخت. این خطر بسیار بزرگی که ممکن این اعتماد را از بین ببرد.