مطالعه نامه‌های مولانا در پویش «کتابخوانی ملی»

به گزارش لیزنا، غلامعلی حداد عادل نویسنده، فیلسوف، رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با حضور در پویش «کتابخوانی ملی»، که به همت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در حال برگزاری است؛ گفت: کتابخانه ملی در پویش «کتابخوانی ملی» از بنده خواسته تا برخی از کتاب هایی که خوانده ام و خواندن آنها را برای دیگران سودمند می دانم؛ معرفی کنم.

وی افزود: بنده کتاب های متنوعی در حوزه های مختلف می خوانم در واقع کتابخوانی تفریح، آسایش و آرامش من است و در این پویش قصد دارم یک کتاب ادبی و 2 کتاب زندگینامه تاریخی را معرفی کنم. در حوزه کتاب ادبی، مکتوبات مولانا جلال الدین رومی صاحب مثنوی است.

رییس بنیاد سعدی ادامه داد: شاید بسیاری از اهل علم و ادب ندانند که از مولانا غیر از مثنوی، دیوان شمس، فیه ما فیه و مجالس سبعه، مجموعه نامه هایی هم موجود بوده است. این نامه ها در قدیم گردآوری شده که حدود 150 نامه،‌ در کتابخانه های ترکیه بوده و در 100 سال پیش تصحیح و به چاپ رسیده است.

حداد عادل گفت: در ایران نیز چندین بار به چاپ رسیده و چاپ انتقادی و دانشگاهی این نامه ها با تصحیح دکتر توفیق سبحانی بوده و توسط مرکز نشر دانشگاهی چاپ شده است. بنده نیز گزیده ای از این نامه ها را که حاوی 65 نامه است با شرح و توضیح لغات و عبارات مشکل، همراه با یک مقدمه ای 130 صفحه ای منتشر کرده ام که می تواند کتاب درسی در مقطع کارشناسی ارشد برای رشته های ادبیات فارسی باشد.

وی تصریح کرد: نثر مولانا نثری شیوا، شیرین و فنی است و آداب نامه نگاری به درستی در آن رعایت شده و به سبک دوران مولانا، پر از القاب متناسب با مخاطب نامه است. ولی دو نکته مهم دراین مکتوبات وجود دارد. یکی نثر جاندار مولانا است که با اشعار دلپذیر و تک بیت های فارسی، عربی و ضرب المثل ها همراه شده و برای اهل ادب می تواند بسیار آموزنده باشد .

رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی ادامه داد: از سوی دیگر این نامه ها سندی مهم برای معرفی اوضاع و احوال اجتماعی زمان مولانا است، زیرا مولانا شخصی معتبری بوده که به اصطلاح عامیانه ٱمرای وقت خط او را می خواندند و عامه مردم مشکلات و گرفتاری های خود را با او مطرح می کردند و مولانا نیز این تقاضاها را به اولیای امور منعکس می کرد؛ در خلال این نامه ها اوضاع و احوال آن روزگار و مناسبت های بین اشخاص در این نامه ها مطرح شده که بسیار خواندنی است. همچنین در این نامه ها و مکتوبات می توانیم به احوالات شخصی مولانا و خانواده او پی ببریم. یکی از خواندنی ترین نامه ها، نامه ای است که مولانا به عروس خود نوشته و درباره اختلاف او با پسرش صحبت کرده است که مجموع این نوشته ها به هیچ وجه در سایر آثار مولانا یافت نمی شود.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه صحبت های خود از علاقه اش به مطالعه کتاب های تاریخی سخن گفت و افزود: خواندن کتاب های تاریخی از حیث آگاهی نسبت به گذشته تاریخی و تصمیم گیری درباره آینده اهمیت دارد. به همین دلیل بر خواندن کتاب های تاریخی تاکید دارم.

وی اظهارداشت: سلسله کتاب های «روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه قاجار» از جمله کتاب ها در باب خواندن تاریخ است که خواندن آن را پیشنهاد می کنم. ناصرالدین شاه حدود 50 سال بر ایران حکومت کرد. سلطنت او از سال 1264 ه.قمری تا 1313 ه. قمری آغاز و به پایان رسیده است. دوره حکومت او مصادف بود با زمانی که اروپا از جهت علمی، صنعتی و اقتصادی و همچنین در ابعاد نظامی در حال رشد بوده و دوران استعماری بوده است. 

حداد عادل افزود: ناصرالدین شاه از زمان به قدرت رسیدن تا سه روز قبل از ترور، یادداشت های روزانه می نوشته که مجموع آن حدود 10 هزار صفحه  یادداشت روزانه بوده‌ است و برای خواننده جالب خواهد بود. بسیاری از افراد کنجکاو هستند که  بدانند شاهان چطور زندگی می کردند. دانستن این موضوع که شاهانِ به اصطلاح قرون وسطایی چطور زندگی می کردند و زیست شاهان و مردم چه تفاوت هایی با هم داشته است خواندنی است. چون ما در انقلاب و جمهوری اسلامی انتظار داریم بین حاکمان و روسای کشور فرقی نباشد و عموما هم همینطور است و انتظار مردم هم همین است و ما برای همین منظور انقلاب کردیم اما در گذشته وضعیت بسیار متفاوت بوده است.

نماینده اسبق مجلس شورای اسلامی افزود: به اعتقاد من خواندن یادداشت های چند هزار صفحه ای ناصرالدین شاه برای کسانی که دوست دارند بدانند شاهانِ چگونه زیسته اند، جالب و جذاب خواهد بود و بنده این مجموعه را به طور کامل خوانده ام و بر آن یادداشت ها و حواشی نوشته ام. این کتاب تصحیح های مختلفی دارد اما مجید عبدامین بسیار دقیق و فنی آنرا تصحیح کرده است. اهمیت این کتاب تنها داشتن تصویری از زندگی کاخ نشینی نیست، بلکه این موضوع اهمیت دارد تا بدانیم پادشاهی مثل ناصرالدین شاه که مهمترین پادشاه قاجار است و در حساس ترین زمان این سلسله حکومت کرده؛ دارای چه شخصیت، تفکر و جهانی بینی بوده و یا اساسا کارهای مورد علاقه او چه بوده است.

حداد عادل گفت: ناصرالدین شاه نزدیک به 60 تا 70 درصد از یادداشت های روزانه خود را به شکار، شکارگاه و مسائل ملال آوری از این دست اختصاص داده، اما بخش دیگر یعنی دریافت نگاه او درباره نظام اداری، حوادث تاریخی و دیدگاه های ناصرالدین شاه درباره شخصیت های مختلف مانند میرزای شیرازی، سید جمال، آداب و رسوم، عزل و نصب رجال و نوع نگارش و قلم ناصرالدین شاه مهم است؛ که در این مجموعه آورده شده است.

وی تاکید کرد: به اعتقاد من یادداشت های روزانه یک سند معتبر به شمار می آید و خواندن این کتاب را برای هر فردی که علاقه مند است تاریخ معاصر را بشناسد و بشناساند و درباره زندگی شاهان بداند؛ توصیه می کنم.

نویسنده کتاب «استاد سخن» افزود: یکی دیگر از کتاب های مهم در حوزه تاریخ، اثر دوجلدی «شرح زندگانی من» (تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه) است. مولف این کتاب  شخصیتی محترم به نام عبدالله مستوفی است و به نظرمن این کتاب یکی از بهترین آثار در حوزه زندگینامه به زبان فارسی است و از جنبه های مختلف این کتاب خواندنی است. کتاب «شرح زندگانی من» از حیث نگارش و نثر فارسی یک نمونه عالی در ادبیات و زبان فارسی در دوران معاصر به شمار می رود.

 رییس فرهنگستان ادب فارسی اظهار داشت: این اثر خود را از قید و بند و تکلف ها و تصنع های نثر قاجاری رها کرده است. مهم است که بدانیم علامه قزوینی درباره نثر این کتاب چه گفته است؛ علامه قزوینی گفته: «در این عصر ما بلکه در عصور متقدمه من نویسنده ای به این شیرینی و به این جذابی و به این گیرندگی هر چه فکر می کنم سراغ ندارم». علامه قزوینی فردی است که از شخصیت ها بی دلیل تعریف نمی کند و بسیار مستند، مدلل و محتاط درباره افراد صحبت می کند و زمانی که علامه قزوینی چنین تعریفی از نثر مستوفی می کند حتما نثر او شیرین و پخته است.

وی ادامه داد: عبدالله به یک خانواده مستوفی تعلق داشت یعنی اجداد او از کسانی بودند که از زمان تاسیس سلسله قاجار امور مالی این سلطنت را برعهده داشت، بنابراین عبدالله مستوفی در خانواده ای دیوانی بزرگ شده بود و این فرصت را داشته که در دوره همه شاهان قاجار و پهلوی اول و اوایل حکومت پهلوی دوم زندگی کند. مستوفی نظاره گر تغییر و تحولات در ادوار مختلف بوده است.

حدادعادل افزود: نویسنده کتاب «شرح زندگانی من» به تغییراتی که در دنیا در وجوه مختلف در حال رخ دادن بوده، توجه کرده است. او به آداب و رسوم، نظام های اداری، روش های کشورداری و امور اجتماعی، سنت ها و اخلاق واقف بود و به طور مبسوط درباره این تغییرات نوشته است. در واقع مستوفی فردی است که در مفصل این تغییر ایستاده و از یک سو به دنیای قدیم تعلق داشت و از سوی دیگر یک پا در دنیای جدید داشت و براساس خودآگاهی هایی که داشت و آگاهی هایی که از جریان امور کسب کرده بود سعی کرده گزارشی از آنچه درحال تغییر است؛ ارائه دهد. او به خصوص اطلاعات سودمندی درباره شخصیت هایی چون امیر کبیر، حاج میرزا آقاسی، پادشاهان، نظام های اداری، مالی و غیره به دست می دهد. مستوفی همچنین در این کتاب اطلاعات مفیدی درباره فرهنگ عامه مطرح کرده است. این کتاب بارها چاپ شده و خواندن آن را به همه توصیه می کنم.

رییس اسبق مجلس شورای اسلامی در ادامه مطالعه یادداشت های روزانه محمدعلی فروغی را در «پویش کتابخوانی ملی» پیشنهاد کرد و گفت: این کتاب قبل از انقلاب در دسترس نبوده و فقط خاندان فروغی به این نوشته ها دسترسی داشته اند، اما بعد از انقلاب چاپ شده و این یادداشت ها یک کتاب دو جلدی است که جلد اول آن به نگارش خاطرات روزانه فروغی از سفرش با هیات ایرانی برای حضور در کنفرانس صلح پاریس اختصاص دارد. در این کنفرانس قرار بود این هیات از حقوق ایران در جهان دفاع کند. فروغی در این یادداشت ها نشان داده که دولت هایی مثل انگلیس، فرانسه و آمریکا که سردمدار این کنفرانس بودند چگونه با ایرانِ ضعیف شده برخورد کردند و چگونه رجال آلوده درحکومت مرکزی با انگلیس ها همراه بودند و در نهایت انگلیس ها پشت ایران را خالی کردند؛ در واقع این یادداشت ها جایگاه ایران در عرصه بین الملل در آن زمان را نشان می دهد.

نویسنده کتاب «تاریخ و تاریخ نگاری» اضافه کرد: البته بنده از جهت مشی سیاسی موافق فروغی نیستم. بلکه منتقد مشی  سیاسی او هستم. ولی انکار نمی کنم که فروغی یکی از موثرین چهره ها از دوران مشروطیت تا سال 1321 یعنی سالی است که فوت کرد. او نه تنها در عرصه سیاست بلکه در عرصه علم و ادب نیز از چهره های موثر بوده است. نثر فروغی بسیار نمونه است یعنی کتاب های او مثل «سیر حکمت در اروپا» کتاب مرجع شده است.

رئیس فرهنگستان ادب فارسی بیان کرد: جلد دوم این کتاب، یادداشت های او از سال 1293 تا 1320 هجری شمسی را  در برمی گیرد. در این یادداشت ها فروغی تعریف می کند که وقتی از پاریس برگشته چه اتفاق هایی رخ داده و بیان می کند که کودتای رضاخانی می شود و بعد هم وزیر و نخست وزیر می شود. در این بین فراز و فرودهای سیاسی و تاریخی رخ می دهد که در نهایت مغضوب و خانه نشین می شود ولی بعد در کنار محمدرضا شاه می ایستد و به او کمک می کند اما باز هم کنار گذاشته می شود.

وی ادامه داد: به نظرمن مطالعه یادداشت های روزانه فروغی برای افرادی که به دلیل فراماسونری بودن و کوتاه آمدن فروغی در برابر رضاخان، ، با او مشکل داشته باشند و همچنین برای افرادی که موافق او باشند و دلایلی برای توجیه رفتار او دارند؛ خواندنی است. مطالعه یادداشت های روزانه فروغی برای کسانی که می خواهند تاریخ معاصر را بشناسند به خصوص تاریخ اواخر قاجاریه و پهلوی اول و اوایل پهلوی دوم را بدانند توصیه می کنم.

حدادعادل تصریح کرد: امیدوارم این پویش که توسط کتابخانه ملی در حال انجام است موجب ترویج کتابخوانی به خصوص در جوان ها شود و انگیزه ای برای آنها شوند تا به جای دیدن تلویزیون و خواندن پیام های کوتاه در فضای مجازی کتاب بخوانند.