تشریح جدیدترین فعالیت‌های معاونت اسناد ملی سازمان اسناد و کتابخانه ملی

به گزارش لیزنا، اداره کل تنظیم و توصیف اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، اسنادِ وزارت امور اقتصادی و دارایی با محتوای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و اداری بین سال های 1310 تا 1340 شمسی را در سال جاری تنظیم و توصیف کرده است.  

اسنادِ چهار دهه وزارت امور اقتصادی و دارایی تنظیم و توصیف شد

اسنادِ تنظیم و توصیف شده مربوط به اداره نظارت و  بازرسی وزارت دارایی است. در این اسناد علاوه بر جنبه های اقتصادی که از وظایف اصلی این وزارتخانه است، می توان اسنادی از امور اداری و اوضاع سیاسی و اجتماعی آن دوره را مشاهده کرد.

از مهمترین موضوعات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و اداری موجود در اسناد وزارت امور اقتصادی و دارایی اسنادِ تولید، توزیع و نظارت بر انبارهای کالاهای استراتژیک مانند غلات، قند و شکر، احداث راه های شوسه و راه آهن با مشارکت شرکت ها و کنسرسیوم های خارجی، تامین اعتبار و احداث ساختمان های ادارات، کارخانه ها، بیمارستان ها و سایر ابنیه،تعیین و جمع آوری مالیات از کشاورزان و اصناف مختلف،رسیدگی به تخلفات ر‌ؤسا و کارکنان ادارات دارایی در کشور و نارضایتی مردم از آنها، انعکاس اعتراضات و اعتصابات جوامع کارگری و اقشار مردم به دلیل سوء عملکرد رؤسای ادارات و پیشکاریهای دارایی و قوانین، تصویبنامه ها و آئین نامه های مربوط به تشکیل و تاسیس وزارت خانه ها و ادارات مختلف است.

همچنین مکاتبه وزارت دارایی با دانشگاه ها جهت احداث ساختمان های مورد نیاز آنها از جمله ساختمان راکتور اتمی دانشگاه تهران، ضرب الاجل انگلیس به ایران برای تخلیه کالاهای باقی مانده در بندر هامبورگ آلمان در جریان جنگ جهانی دوم و مذاکره هویدا برای استمهال از آنها، خرید زمین جهت احداث فرودگاه مهرآباد و اختلاف دولت با مالکین و صادرات خاک سرخ جزایر خلیج فارس به هند عناوین چند نمونه از پرونده های مهم در مجموع اسنادِ تنظم و توصیف شده در معاونت اسناد ملی است.

تنظیم و توصیف این اسناد به دو دلیل حائز اهمیت است. نکته نخست اینکه به دلیل عدم توسعه دیوان سالاری تا سال های پایانی دهه 1320 در ایران، امور اقتصادی اعم از تولید، توزیع و نظارت در وزارت دارایی( مالیه) متمرکز بود، بنابراین فراگیری و فراوانی موضوعات مورد نیاز جامعه محققین و پژوهشگران در این اسناد کاملا مشهود است.  و در ادامه به دلیل دوره گذار به سوی دیوان سالاری نوین و تاسیس نهادها و موسسات مختلف به منظور عهده دار شدن وظایف متعدد وزارت دارایی، به خوبی می توان اثری از پیشینه این موسسات را در اسناد وزارت دارایی  جستجو کرد.

مجموعه اسناد خاندانی درباره اسناد مهم استان مازندران به سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران اهدا شد

همچنین در راستای حفاظت بهینه از اسناد ارزشمند خاندانی، مجموعه اسناد و مدارک آرشیوی ارزشمند متعلق به خاندان متنفذ و گسترده «اشرفی»، مربوط به منطقه بهشهر و مازندران به سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران اهدا شد و در گنجینه آرشیو ملی قرار گرفت.

این مجموعه اسناد و مدارک آرشیوی ارزشمند متعلق به خاندان «اشرفی» از خاندان های بزرگ منطقه «اشرف» سابق و بهشهر کنونی است که توسط افسانه اشرفی به سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران اهدا شده است.

بنابراطلاعات موجود، این خاندان در دوره صفویه و به دستور شاه­عباس صفوی برای حفظ و نگهداری کاخ­های سلطنتی در منطقه«اشرف» ساکن شدند و تا دوره قاجاریه، در این ناحیه و توابع آن حاکمیت سیاسی و نظامی داشتند.  گستره موضوعی، جغرافیایی و تاریخی این مجموعه اهدایی، منطقه استرآباد (گرگان کنونی)، بخش­هایی از گیلان و مناطقی دیگر از مازندران را از دوره صفویه تا پهلوی دوم دربر می­گیرد.

بیشترین اسناد موجود از افراد خاندان اشرفی در متعلق به عباسقلی­خان اشرفی میرپنجه سرهنگ، سرحددار و حاکم منطقه اشرف است. عباسقلی­خان اشرفی، پسر حاج میرزا مهدي اشرفي مستوفی و نوه میرزا محمدیوسف اشرفی مستوفي، مستوفی­الممالك دیوان در عهد آقا محمدخان قاجار بوده ­است.

از مهمترین اسناد این سه مجموعه، می توان به اهدای ۲ فقره حکم (دیوانی و شرعی)، ۵۲ برگ اصل سند و ۹۲ برگ کپی سند از انواع رقم دوره صفوی و فرمان قاجاری، حکم و تعلیقه، وقف­نامه، مصالحه و اجاره­نامه، عقدنامه، اوراق حکمیه ، استشهاد و استعلام، احکام محکمه شرع و عدلیه، مکتوبات اخوانی و دیوانی و عرائض اشاره کردکه مربوط به سال های (۹۰۳ – ۱۳۵۶ قمری)  و (۱۳۰۲ – ۱۳۴۱ شمسی) هستند.

دیگر اسناد اهدایی مهم این خاندان،‌ شامل ۱ فقره فرمان و۱۰ فقره حکم (دیوانی و دولتی، نظامی و شرعی) اصلی و  ۱۵۵ برگ اصل سند و ۴۱۰ برگ کپی سند از انواع رقم صفوی تا فرمان قاجاری، هبه­­نامچه، قرار و اذن­نامچه، متارکه­نامه (در معنی و موضوع صلح و ترک دعوی ملکی)، اوراق حکمیه و استشهاد و استعلام، ذمه­نامه، مکتوبات اخوانی و دیوانی و عرائض متعلق به  دوره زمانی (۹۰۰ – ۱۳۵۱ق) می­ شوند.

14 جلد دفتر ، 9 جلد دفترچه و 1 برگ بریده روزنامه در میان دفاتر و متعلق به دوره زمانی 1331-1359قمری، 1302-1382شمسی و 1930-1937میلادی، مبتنی­بر صورت­های سیاقیه و غیرسیاقیه حساب عواید و مخارج املاک و دارائی های خانواده اشرفی و تعدادی  دفاتر دست­نویس دروس دانشگاهی و یادداشت های درسی مهندس محمد اشرفی هنگام تحصیل در دانشگاه مون پیله فرانسه در دهه 1930میلادی  از دیگر اسناد مهم اهدایی است.

برگزاری کارگاه «معرفی پیش نویس مدل مفهومی توصیف زمینه های اسنادی»

برگزاری کارگاه «معرفی پیش نویس مدل مفهومی توصیف زمینه های اسنادی» با همکاری اداره کل فرآهم آوری و ارزشیابی اسناد از دیگر فعالیت های معاونت اسناد ملی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران است. در این کارگاه ​بهناز زرین کلکی مشاور معاون اسناد ملی و مدرس این کارگاه، مدل مفهومی توصیف زمینه­ای اسنادی ( RiC-CM ) را تشریح کرد.

وی در توصیف این مدل مفهومی گفت: در این مدل چارچوب‌های فراداده­ای مورد توافق بین­‌المللی برای توصیف و مدیریت اسناد ارائه شده و این مدل مفهومی همچنین بر فراداده­های توصیف، کنترل، و امکان دسترسی به اسناد با ارزش دائمی و فراداده های مدیریت و قابلیت استفاده از اسناد نیز متمرکز بوده است.

زرین کلکی تاکید کرد: مدل مفهومی توصیف زمینه­ای اسنادی( RiC-CM )  پایه معنایی و ساختاری را برای توسعه سامانه­های توصیف اسنادی یا واحدهای توصیف در سامانه­های مدیریت اسناد فراهم می­کند و این مدل برای شناسایی و تطبیق طیف گسترده‌­ای از نیازهای توصیف و دسترسی به اسناد در نظر گرفته شده تا از فن آوری های معنایی و گراف پشتیبانی کند.

مشاور معاونت اسناد ملی یادآور شد: در سپتامبر 2016، اولین پیش نویس RiC-CM  برای اظهار نظر عمومی منتشر شد و در سال 2019 بر اساس اظهار نظرات اصلاحاتی صورت گرفت و در سال 2021 نسخه دوم پیش نویس RiC-CM تغییرات قابل توجهی را به همراه داشت. این تغییرات بر اساس بازخورد گسترده از جامعه حرفه­ای و همچنین بازتاب های جدید در بخشی از کارگروه حرفه ای توصیف آرشیوی صورت گرفت