معاون کتابخانه ملی: درصدد گفت‌وگو با ذی‌نفعان و سپس اصلاح آن در شیوه نامه هستیم

به دنبال انتقادات و اعتراضات به تصویب شیوه نامه جدیدِ کتابخانه ملی مورخ فروردین 1403 مبنی بر تغییرات در نحوه پذیرش و عضویت در این کتابخانه گفتگویی با دکتر عصمت مومنی، معاون کتابخانه ملی ایران انجام دادیم تا برخی ابهامات در این شیوه‌نامه را برایمان روشن کنند. همچنین گفتگویی در این باره نیز با علیرضا مختارپور، رئیس کتابخانه ملی انجام شد که آن نیز هفته گذشته در لیزنا منتشر شد. در ادامه گفتگو با دکتر عصمت مومنی، معاون کتابخانه ملی را می خوانید:

لیزنا: خانم دکتر مومنی بفرمایید شیوه نامه پیشین کتابخانه ملی چه مشکلی داشت که بر آن شدید تا شیوه نامه جدید تدوین و تصویب کنید؟

دکتر عصمت مومنی: ضمن تشکر از شما، قبل از اینکه به سوال شما پاسخ دهم موضوعی را درباره کتابخانه ملی مطرح کنم. کتابخانه ملی به عنوان تخصصی ترین کتابخانه در حوزه کتابداری و مدیریت اطلاعات و دانش در کشور مبتنی بر قانون اساسنامه آن یکسری مجموعه ماموریت هایی برایش تعریف شده است که به صورت متنوع و حرفه ای بر عهده دارد مثل گردآوری، حفاظت، سازماندهی و اشاعه اطلاعات، مربوط به آثار مكتوب (چاپی و خطی) و غیرمكتوب و در همین راستا رسالت هایی دارد و با هدف گسترش دانش و پژوهش پذیرای پژوهشگران مختلف برای بهره مندی از منابع سازمان بوده است.

به هر حال کمبود کتابخانه های عمومی، تخصصی، دانشگاهی و سایر کتابخانه ها در سطح شهر تهران، باعث شده کتابخانه ملی میزبان پژوهشگران باشد. یادآوری می کنم که خدمات کتابخانه ملی در سه نوبت از ساعت 8 تا 12 شب و به تفکیک از ساعت 8 تا 14، 14 تا 21 و 21 تا 24 است. خدمات دریافتی مراجعان ما از ساعت 9 شب به بعد صرفا استفاده از محل کتابخانه عمومی بدون بهره گیری از منابع موجود در مخازن است.

 یکی از اهداف کتابخانه ملی در انجام مشاوره، نظارت و هدایت و ارائه خدمات فنی و برنامه ریزی و سازماندهی کتابخانه های کشور است که همچون گذشته در تداوم وظیفه ذاتی خود مرجعیت ملی را با مراجع ملی به اشتراک بگذارد. بنابراین، سیاست کتابخانه ملی ایجاد تعادل بین ماموریت تعریف شده و ارائه خدمات عمومی است . مبنای تحقق این سیاست، در راستای منافع جمعی کشور گذاشته شده است. بخشی از فعالیت های تخصصی ساماندهی ورود منابع از طریق واسپاری و اهدا و تهیه متادیتا ، سپس علاوه بر سازماندهی و تهیه شناسه ملی برای تمام منشورات کشور و بهره مندی کتابخانه های کشور از پردازش این مجموعه و تهیه شناسه بین المللی نشریات و به عبارتی فعالیت های همچون فیپا، شاپا، شابکا و شانا و  این سیاست به گونه ای طراحی شده است  که کل کشور با استفاده از فناوری های نوین و سامانه یکپارچه استفاده کنند. در واقع کتابخانه ملی برای همه است.

 اما در مورد پاسخ به سوال شما بگویم که آئین نامه ای با عنوان «آئین نامه پذیرش و عضویت کتابخانه ملی» در تاریخ 8 خرداد 1391 به تصویب هیأت امنای وقت کتابخانه ملی رسیده است و در تاریخ 29 بهمن 1399 آیین نامه جدیدی در 10 ماده و 19 بند بدون تبصره به تصویب کمیسیون دائمی است اما در مرداد ۱۴۰۰ به تصویب هیأت امنای سازمان اسناد و کتابخانه ملی رسیده است. لازم به ذکر است که شیوه نامه ای نیز با عنوان «شیوه نامه پذیرش و عضویت سازمان اسناد و کتابخانه ملی» تصویب شده شورای معاونین وقت در تاریخ 20 مهر 1399 بوده و تصویب این شیوه نامه قبل از تصویب آخرین ابلاغ آئین نامه 1400  بوده و لذا فاقد اعتبار است. بنابراین، شیوه نامه‌ای بر اساس  آئین نامه 1400 وجود نداشت و  تدوین شیوه نامه در دستور کار قرار گرفت. 

ضمنا در آیین نامه مصوب، تدوین و تصویب شیوه‌نامه به شورای معاونین سازمان واگذار شده است.

لیزنا: در مورد حذف بند معلولین جسمی – حرکتی، نابینایان و کم بینایان و ناشنوایان در شیوه نامه جدید توضیح دهید.

 دکتر عصمت مومنی: سازمانی که برای گروه ویژه ساختار و ردیف سازمانی، و رئیس گروه خدمات ویژه دارد چطور می تواند به این عزیزان خدمات ندهد؟ هم ساختار، هم کارشناس هم مکان و هم مخزن  وجود دارد. عضویت این افراد لغو نشده و خدمات دهی به این عزیزان پا برجاست. همان طور که مستحضرید، کتابخانه ملی تا کنون میزبان سه دوره جشنواره «کاما» بوده و در سال گذشته چهار نشست تخصصی برای این گروه از افراد برگزار شد و کتابخانه ملی به عنوان نقش فرادستی و سیاستگذارانه خود در صدد ارتباط با دیگر مراکز مرتبط هم بوده است.  سال گذشته به خدمات میز مرجع مجازی یک خدمت اضافه شد و آن خدمات تحویل منابع است و همکاران برای افراد عضو و غیر عضو خدمات دهی دارند. در مورد آوردن بند جداگانه ایی برای خدمات به معلولین جسمی – حرکتی، نابینایان و کم بینایان و ناشنوایان درصدد گفت و گو با ذی نفعان و سپس اصلاح آن در شیوه نامه هستیم.

 لیزنا:در مورد حذف بند نویسندگان کتب علمی و تخصصی برایمان بگویید.

دکتر عصمت مومنی: به خاطر اینکه از کتابخانه ملی هدفمند استفاده شود در مقدمه شیوه نامه جدید آمده است "نحوه خدمات دهی آرشیوی و استفاده از کتابخانه دیجیتال در شیوه نامه ای مستقل اعلام می گردد."  که قبلا شیوه نامه مستقل نداشتند. در ماده 3 آیین نامه 1400 انواع عضویت توضیح داده شده است که شامل شش نوع است: عضویت افتخاری، عضویت پژوهشی، عضویت عادی، عضویت موقت، عضویت ویژه اسناد و عضویت برخط. از این شش نوع عضویت، 2 مورد آخر آن مربوط به معاونت اسناد ملی، و معاونت پژوهش و منابع دیجیتال  است.

 بر اساس تعریف عضویت ها در آئین نامه 1400، عضویت پژوهشی شامل دانشجویان دکتری و بالاتر و سطوح معادل آن می شود. عضویت عادی شامل دانشجویان کارشناسی ارشد به بالا و سطح معادل آن است. عضویت موقت افرادی که شرایط عضویت را ندارند و در صورن نیاز به منابع سازمان، برای انجام پژوهش های خود استفاده کنند. بنابراین، افرادی که شرایط فوق الذکر را ندارند بنا به درخواست مراجعان مدت 3 ماهه و 6 ماهه عضویت موقت داده می شود. لازم به ذکر است دوره های عضویت همه عضویت ها یکساله و قابل تمدید است.

امیدوارم کتابخانه ملی ایران در تحقق نقش نظارت، هدایت، ارائه خدمات فنی، برنامه ریزی و سازماندهی امور کتابخانه های کشور حرکت کند و در حفظ و توسعه مرجعیت ملی با بهره مندی از دانش مراجع ملی مستمر و پایدار باشد.