چهارمین پیش‌نشست آرشیوهای دیداری شنیداری ششمین کنگره متخصصان علوم اطلاعات برگزار شد

به گزارش لیزنا، چهارمین پیش‌نشست آرشیوهای دیداری شنیداری با موضوع «ساختار هستی‌شناسی با رویکرد آرشیوهای دیداری شنیداری» و با حضور دکتر فریبرزخسروی معاون کتابخانه ملی و رئیس انجمن علمی کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران،  دکتر ملوک‌السادات حسینی بهشتی دکترای زبان‌شناسی همگانی؛ عضو هیأت‌علمی و رئیس پژوهشکده مدیریت دانش پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران(ایرانداک) ، دکتر امید قیاسوند، دکترای انفورماتیک پزشکی و بهداشت از دانشگاه ویسکانسین آمریکا، محقق ارشد در کتابخانه ملی اقتصاد آلمان و مهندس تقی رجبی کارشناسی ارشد شیمی فیزیک؛ مربی پژوهشکده علوم اطلاعات، گروه پژوهشی اصطلاح‌شناسی و هستی‌شناسی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران(ایرانداک) و  به دبیری سپیده سیروس کبیری کارشناسی ارشد مدیریت اطلاعات؛ آرشیویست آرشیوهای صدا و سیما؛ مدیرعامل و رئیس هیأت‌مدیره انجمن صیانت از اسناد و محتوای دیداری شنیداری چهارشنبه،‌ ۱۹  خرداد ۱۴۰۰، از ساعت ۱۸ تا ۲۰  در فضای ادوب کانکت انجمن  کتابداری و اطلاع رسانی ایران برگزار شد.

این جلسه با صحبت‌های دکتر صمیعی، دبیر علمی ششمین کنگره متخصصان علوم اطلاعات با عرض خیر مقدم و اعلام موضوع پیش‌نشست و معرفی مهمانان آغاز شد. سپس سپیده سیروس کبیری، دبیر پیش‌نشست آرشیوهای دیداری شنیداری با توضیح در خصوص پیش‌نشست سوم و ارتباط آن با این پیش‌نشست، به موضوع هستی‌شناسی در آرشیوهای دیداری شنیداری اشاره کرد.

در بخش اول، دکتر خسروی در خصوص اهداف پیدایش و تولید اصطلاح‌نامه‌ها و هستی‌شناسی‌ها توضیحاتی ارائه کرد و به معضلات جاری در خصوص تولید تزاروس‌ها و آنتولوژی‌ها اشاره کرد. سپس به مراحل مهم تولید آنتولوژی در حوزۀ دیداری شنیداری و به طور کلی، منابع غیرکتابی پرداخت و گام نخست این اقدام را تعریف دقیق هدف و رویکرد اصلی تولید هستی‌شناسی برشمرد. سپس به گام‌های بعدی شامل تعیین مفاهیم، موجودیت‌ها، روابط اصلی و زبان بازنمون و در نهایت ارزیابی هستی‌شناسی برای رفع خطاهای پروژه پرداخت. از نظر وی، به عنوان متخصص حوزۀ هستی‌شناسی، نکتۀ مهم این فرایند در ایجاد ارتباطات و قیدهایی است که بین عناصر کلاس‌ها، اعم ازdata property  و  object property برقرار می‌شود.

وی همچنین به اشتباهاتی در برخی پروژه‌های هستی‌شناسی اشاره کرد و گفت: اگر یک تزاروس (اصطلاح‌نامه) را به یک فضای RDF یا OWL ببریم و ارتباطات تزاروسی همچنان باقی بماند، هستی‌شناسی ایجاد نشده و نام آن آنتولوژی نیست. هر زمان که توانستیم بین اصطلاحات ارتباطات خاص مفهومی برقرار کنیم، آنتولوژی شکل گرفته است.

همچنین به رویکردهای تخصصی تولید هستی‌شناسی در حوزه‌های مختلف مانند صدا و سیما، کتابخانه ملی و صنعت نفت اشاره کرد که باید با توجه به نوع نیاز و کاربرد تخصصی، هستی‌شناسی‌ها در آن‌ها شکل بگیرند.

معاون کتابخانه ملی، به چند نمونه از پروژه‌های انجام شده و در دست اقدام توسط متخصصان علوم اطلاعات در کتابخانه ملی اشاره کرد که می تواند در حوزه دیداری شنیداری کاربرد داشته باشد. همچنین به جدیدترین پروژه این سازمان با عنوان «اصطلاح‌نامه عمومی ادارات» اشاره کرد که در سیستم‌های اتوماسیون اداری قابل بهره‌برداری است. لینک دسترسی عمومی به شرح زیر ارائه شد: http://skosmos.nlai.ir/administration/fa

در بخش دوم، دکتر بهشتی در خصوص طراحی هستان‌شناسی در علوم پایه و تفاوت آن با علوم اجتماعی و علوم انسانی توضیحات مبسوطی همراه با تصاویر مرتبط ارائه کرد و گفت: در سال ۹۰ و ۹۱ با الگوگیری از مقاله آقای دکتر خسروی و مطالعات دانشگاه مادرید اسپانیا، طرح جدیدی ارائه گردید و به این نتیجه رسیدیم که تبدیل اصطلاح‌نامه به هستان‌شناسی اگر چه به صورت کامل یک آنتولوژی را به ما نمی‌دهد ولی با صرفه‌جویی در وقت، نیروی انسانی و بودجه، روش بسیار مؤثری است و با توجه به مهارت متخصصان ایرانداک در حوزۀ اصطلاح‌نامه‌ها، این اقدام صورت گرفته است. مثلث معنایی (در رأس آن مفهوم، یک ضلع اصطلاح و یک ضلع دیگر مصداق) تبدیل  اطلاعات اصطلاح‌نامه به هستی‌شناسی را ممکن ساخته و روابط معنایی بین مفاهیم را ایجاد می‌کند

وی با اشاره به مدل ایجاد هستان‌شناسی بر اساس طرح گومز- پرز (۲۰۰۴)، به نقش مهم متخصص موضوعی در پروژه‌های هستی‌شناسی پرداخت و توضیحاتی در خصوص تولید هستی‌شناسی دفتر مطالعات زنان در نهاد ریاست جمهوری به عنوان اولین پروژه کاربردی بیان کرد.

همچنین با بیان پروژه دیگری از طراحی هستان‌شناسی‌ها بر اساس «مت آنتولوژی»  به گام‌های مختلف این طراحی در یازده مرحله اشاره کرد و گفت: این فرایند بر اساس استراتژی بالا به پایین، شامل ساخت واژه‌نامه مجموعه اصطلاحات، یکسان‌سازی مفاهیم بر اساس استاندارد ایزو ۲۵۹۶۴، ساخت رده‌بندی مفاهیم و تعریف روابط دودویی میان مفاهیم تشریح می‌شود تا چند معنایی رفع شود و روابط اعم و اخص به روابط زیرکلاس و سوپرکلاس تبدیل شود.

وی با تأکید بر نقش متخصصان موضوعی در تدوین اصطلاح‌نامه‌ها و تداوم حضور آن‌ها در تولید هستی‌شناسی‌ها و غنی‌سازی روابط مفهومی بین اصطلاحات، به نمونه‌هایی از پروژه‌های انجام شده در ایرانداک به صورت اصطلاح‌نامه و توسعه آن به هستی‌شناسی در محیط نرم‌افزار پروتژه پرداخت و گفت:  ویژگی هستی‌شناسی در محیط نرم‌افزاری مثل پروتژه، امکان گسترش آن را تسهیل کرده است. وی  در پایان به منابع مهم این حوزه و متخصصان پیشرو در زمینه تولید و گسترش هستان‌شناسی‌ها اشاره کرد.

در بخش سوم این پیش‌نشست، مهندس رجبی به عنوان متخصص موضوعی تیم پژوهش هستی‌شناسی به تشریح پروژه تولید اصطلاح‌نامه شیمی فیزیک در ایرانداک و تبدیل آن به هستی‌شناسی پرداخت.

 وی  با ارائه نقشۀ مفهومی اصطلاح‌نامه شیمی فیزیک، به دیدگاه اصطلاح‌نامه و دیدگاه هستی‌شناسی در پروژه تولید آنتولوژی در ایرانداک پرداخت و گفت: در تولید آنتولوژی، فاز نخست یعنی انتقال اصطلاح‌نامه به محیط پروتژه صورت گرفته است ولی روابط مفهومی دیده نمی‌شود. روابط صرفاً عام به خاص است و هنوز غنی‌سازی نشده است.

وی به کاربردهای اصطلاح‌نامه در بازیابی اطلاعات، سازماندهی اطلاعات، تولید هستی‌شناسی، آموزش، تحلیل محتوا و ایجاد ساختار معنایی در بدو تولید واژه‌های فرهنگستان زبان فارسی پرداخت و به پژوهش‌های صورت گرفته در خصوص کاربرد آموزشی اصطلاح‌نامه در کتب درسی و همچنین کاربرد تحلیل محتوای اصطلاح‌نامه‌ها در پژوهش‌های علمی اشاره کرد و در نهایت ایده دیگری در خصوص کاربرد اصطلاح‌نامه در فرایند واژه‌سازی در فرهنگستان زبان فارسی را بیان کرد.

مهندس رجبی در ادامه، با تحلیل روند تبدیل اصطلاح‌نامه شیمی به هستی‌شناسی در پروژه ایرانداک، به نقد فرایندهای جاری و نقش مهم مفاهیم شیمیایی در کنار مواد شیمیایی در تولید آنتولوژی پرداخت و با توجه به الگوی انتخاب شده (آنتولوژی Chebi) در این فرایند پژوهشی، به اهمیت هدف و کاربرد آنتولوژی‌ها تأکید کرد.

در بخش چهارم دکتر قیاسوند در خصوص آنتولوژی شیمی و تأکید بر همکاری متخصصان بیشتر این حوزه برای غنی‌سازی بیشتر روابط صحبت کرد و گفت: هدف این بوده که تا می‌توانیم از روابط  «کبی» الگوبرداری شود. غنی‌سازی باید به صورت دستی و توسط متخصصان موضوعی صورت بگیرد تا روابط بین اصطلاحات را تعریف کنند.

وی در خصوص ابزارهای تولید و نمایش آنتولوژی ضمن بیان این که پروتژه ابزار توسعه آنتولوژی است و نه ابزار نمایش آنتولوژی، با اشاره به پروژه‌ای از دانشگاه ویسکانسین آمریکا، به امکان رؤیت روابط و مفاهیم به صورت بصری و قابلیت نمایش آن‌ها در ابزار نمایش آنتولوژی که به صورت بومی توسعه پیدا کرده بود، پرداخت و با ارتباط این موضوع به رویکرد دیداری شنیداری، دو مبحث مهم پردازش زبان‌های طبیعی و آنتولوژی گفت: ماشین از آنتولوژی‌ها برای پردازش زبان استفاده می‌کند. از سوی دیگر پردازش زبان، بر اساس یادگیری ماشین به توسعه آنتولوژی‌ها کمک می‌کند. ماشین با استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند باعث توسعه آنتولوژی‌ها شود که در این صورت باعث کاهش هزینه و زمان خواهد شد، به متخصص موضوعی نیاز نخواهد داشت و ماشین کار را انجام خواهد داد. وقتی یک صوت یا ویدئو داشته باشیم و از سرویس‌های تبدیل گفتار به متن، محتوای دیداری شنیداری را به صورت متن پیاده کنیم، می‌توان آن را تحلیل کرد و اطلاعات را استخراج نمود. در ادامه با استفاده از هوش مصنوعی، روابط بین موسیقی‌ها، فیلم‌ها و سایر منابع دیداری شنیداری را برقرار می‌کنیم و بدین‌ترتیب با بهره‌برداری از سرویس‌های مختلف، تولید آنتولوژی در حوزۀ دیداری شنیداری تسهیل خواهد شد.

در جمع‌بندی مطالب ارائه شده، دکتر خسروی به چند نکته مهم در خصوص نقش اصطلاح‌نامه‌ها در آموزش به ماشین و همچنین به روابط گسترده بین مفاهیم هستی‌شناسی و گزاره‌های فارسی در تبیین این روابط، اهمیت هدف و کاربرد آنتولوژی‌ها پرداخت..

در انتهای این پیش‌نشست که با حضور متخصصین برتر حوزه هستی‌شناسی برگزار شد، گزارش‌ها، نظرات و پرسش و پاسخ‌هایی صورت گرفت و پیشنهاداتی از سوی دبیر پیش‌نشست برای توسعۀ دانش هستی‌شناسی در بین دانشجویان علم اطلاعات و دانش‌شناسی ارائه شد.

 علاقه مندان می توانند  برای مشاهده فیلم کامل این پیش‌نشست به آدرس مراجعه کنند.

گزارش: سپیده سیروس‌کبیری، دبیر پیش‌نشست تخصصی آرشیوهای دیداری شنیداری ششمین کنگرۀ متخصصان علوم اطلاعات