جایگاه نشر الکترونیکی و صوتی در کتابهای دانشگاهی کجاست؟

به گزارش خبرنگار لیزنا، نشست بررسی اهمیت و جایگاه نشر الکترونیکی در کتابهای دانشگاهی با حضور دکتر پژمان نوروزی، ژورنالیست علم و پادکستر، و علی محمد پور، دبیر مجمع ناشران دیجیتال کودک و نوجوان، روز جمعه 30 اردیبهشت 1401 در سرای علمی-فرهنگی دانشگاهی سی و سومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار شد.

در این نشست به ضرورت وارد شدن به بحث کتاب های الکترونیک و صوتی که در حوزه دانشگاهی جدید است پرداخته شد. علی محمد پور، دبیر مجمع ناشران دیجیتال کودک و نوجوان گفت: بازار کتاب های دانشگاهی دارای چالش های فراوانی است.

محمد پور به ارائه گزارشی از نشر الکترونیک پرداخت و گفت: وضعیت نشر الکترونیک از سال 1396 رشد بالایی در حوزه گردش مالی داشته است و در حوزه محتوا هم چیزی حدود پنج برابر رشد داشته است. در سال 1396 کتاب های صوتی حدود پنجاه یا شصت تا بیشتر نبوده که الان این رقم هم در حوزه کتاب الکترونیک و هم در حوزه کتاب های صوتی خیلی افزایش داشته است. سرمایه گذاری روی کتاب های صوتی در دو الی سه سال اخیر خیلی بیشتر شده است. از نظر من در این حوزه چالش هایی وجود دارد یکی مسائل مرتبط با قانون کپی رایت که هنوز راهکار و فرهنگ سازی آن ملی نشده و به مخاطب معرفی نشده است و دیگری زیر ساخت های حقوقی که برای پیگیری مالکیت های فکری نیاز داریم یعنی باید خیلی هزینه کرد تا بشود حق خود را در حوزه مالکیت فکری به دست آورد. مشکل دیگر این است که ممکن است هر کتاب را ده ناشر منتشر کند و کتابهایمان یونیک نیستند.

محمد پور افزود: در نشر دانشگاهی چون ناشر ها در حوزه خاص و مشخصی فعالیت دارند برای همین ناشرین در حوزه کتاب های الکترونیک و صوتی با هم رقابت نداشته اند. در کشور ایران حدود پانزده درصد از هشتاد و پنج میلیون آدم ایرانی در سال گذشته مصرف کتاب الکترونیک داشته اند که در کشور ما آمار عجیبی به حساب نمی آید البته بخش عظیمی از این آمار در حوزه عمومی و دانشگاهی بوده است. از لحاظ مالی بازار کتاب های دانشگاهی از کتاب عمومی درشت تر و بزرگ تر هست این نشان می دهد که ما با توسعه ندادن نشر الکترونیک دانشگاهی به بازار غیر رسمی دامن زده ایم که این توسعه دادن باید از سمت خود ناشران دانشگاهی اتفاق می افتاد ولی هر چقدر دیرتر این اتفاق بیافتد آن مسئله عادت مصرف ما طبیعی تر انگاشته می شود. ما بخش بزرگی از مخاطبانی که دنبال محتوایی علمی تر هستند مانند اساتید و یا کسانی که بالای پنجاه سال سن دارند در ایران هیچ وقت به عنوان جامعه هدف قرار نداده ایم.

دکتر پژمان نوروزی ژورنالیست علم و پادکستر گفت: خوب است در حوزه نشر، سازمان های نشر و بنگاه های نشر رویکردشان به سمت مدل های جدید نشر باشد. در صنعت نشر چه در نشر الکترونیک و یا ای بوک ها و چه کتاب های صوتی اگر به آن پر و بال ندهیم یا همراهش نشویم به شدت عقب می افتیم و این عقب ماندگی چیزی نیست که در آینده با بهبود شرایط بهتر شود. در کتاب های الکترونیک محتواهای دانشگاهی بیشتر حضور دارند و در کتاب های صوتی بیشتر فیکشنال ها حضور دارند. البته یک پیش فرض جدی وجود دارد آن هم این است که برای ما تمرکز کردن روی کتاب های صوتی از تمرکز بر روی کتاب های درسی سخت تر است و حتی ممکن است دانشگاه ها و مراکز علمی دیگر گارد جدی تری نسبت به این مسئله داشته باشند. نشر صوتی آنقدر ها هم مسئله بدی به نظر نمی آید حتی در گذشته ما برای اینکه تجربه ها و قصه هایمان را بیان کنیم از قصه ها استفاده میکردیم اما واقعیت قضیه این است که همچنان بحث های شناختی در دو سوی قصه و ماجراها قرار دارند.

نوروزی درادامه گفت: کلا کتاب خواندن یک عادت مدرن است که ما وقتی یک کتاب فیزیکی در دست میگیریم و ورق میزنیم و میخوانیم مغز ما در حال انجام تحلیل است که کجای متن و محتوا قرار دارد و این اتفاق باعث می شود ما روایات ها را به عنوان سیر منطقی بیان کنیم. نکته خیلی جالب این است که در مدل های خواندنی که انسان ها دارند به طور میانگین چشم ما از پانزده درصد متنی را که می خواند رو به عقب آن متن حرکت می کند که این امکان در کتاب های صوتی وجود ندارد، چون گوش حرکت رو به جلویی دارد. کتابهای صوتی به نظر خسته کننده یعنی انرژی بر می آیند چون همزمان از مغز، هم استفاده تحلیل از متن خوانده شده می خواهیم و هم فهمیدن و یا تحلیل متن های بعدی که پیش رویمان هست.

دکتر نوروزی در پایان گفت: مهم ترین چالشی که امروزه به آن اشاره می شود این است که محتوای تکنیکال دانشگاهی خودش یک صنعت مدرن را تشکیل داده است با نشر دانشگاهی همزمان و هم سو شده است. اتفاق بسیار مهم راجع به کتاب های دانشگاهی که چالشی نه تنها ایران بلکه برای تمام دنیا شده است این است که باید بتوانند محتوا را به صورت درست و صحیح برگردانند و مناسب سازی برای کتاب های صوتی انجام دهند و انگار که باید یک ترجمه جدید برای تبدیل هر کتاب به کتاب صوتی آن در نظر بگیریم. یعنی یکبار باید ترجمه مجدد هم از محتوایی که میخواهیم انجام دهیم صورت گیرد و هم برای کتاب ها مرزبندی قائل شویم. بنابراین باید محدودیت ها را بشناسیم و آن ها را تبدیل به فرصت بکنیم تا بتوانیم رو به جلو گام برداریم.  

علی محمد پور در پایان گفت: ناشران آموزشی روی محتوا های آموزشی قابلیت های ویدئویی و صوتی را داشته و دارند اما ما باید بتوانیم محتوای کتاب های حوزه های مختلف را با قابلیت های صوتی و الکترونیکی ترکیب کنیم که البته هزینه کتاب های صوتی بالاست و همینطور تسلط گوینده به محتوا در کتاب های صوتی خیلی حائز اهمیت است و فرآیند تولید و هزینه بر بودنش باعث می شود ما حوزه تولید را در دانشگاه ها نداشته باشیم. ما باید به این فکر کنیم که چگونه می توانیم جلوی کپی شدن کتاب ها را بگیریم که البته فرآیند هزینه بری است و زیر ساخت های حقوقی حمایت گری هم وجود ندارد اما در این زمینه، تا جای ممکن باید تلاش کنیم که جلوی کپی شدن غیر قانونی کتاب ها را بگیریم. باید سیاست گذاری ها را از سمت مخاطب شروع کنیم و با دادن سرویس هایی که مخاطب آن سرویس را نتواند از جای دیگری تهیه کند شروع کنیم.

گزارش: غزاله ورقائی