دقت، سرعت و سهولت سه ضلع اصلی در بخش سازماندهی منابع کتابخانه‌هاست

به گزارش لیزنا، در این نشست که عصر سه شنبه ساعت 17:30 در کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی برگزار شد، در ابتدا پس از تلاوت قرآن  توسط رجبیان به عنوان مدیر جلسه و مسئول کمیته آموزش و پژوهش مکتا ضمن خوشامدگویی به مهمانان عنوان کرد: مکتا در راستای ارتقای خدمات کتابخانه ای در سطح استان گامهای موثر و بزرگی برداشته است از جمله برگزاری کارگاهها و نشستهای تخصصی مفیدی در زمینه های مرتبط با فعالیتهای کتابخانه ای از جمله: نشست فهرستنگاران نسخ خطی و ... .

وی گفت: با توجه به اینکه فهرستنویسی بخش مهم هر کتابخانه ای است و هر گونه توجه به این بخش برای حفظ و ارتقای هر کتابخانه ای موثر است و از آنجایی که همه شما گروهی متخصص در این زمینه و به نوعی در کتابخانه های سراسر استان قم مشغول فعالیت هستید، همگی از جهاتی با مشکلات فهرستنویسی دست به گریبان هستید. انشاالله در این جلسه بتوانیم با یاری یکدیگر، آن مقدار که به عهده ماست، به راهکارهای مشخصی دست پیدا کنیم و آن مقدار که به عهده دیگران است برای مسئولین تلنگری باشد.

در ادامه این نشست محمدی شجاعی دبیر مکتا ضمن عرض خیرمقدم به اساتید، دانشجویان و همکاران گفت: خوشحالیم که در اولین نشست فهرستنویسان استان قم در خدمت شما هستیم که ماحصل آن رشد و بالندگی کتابخانه های استان خواهد بود.

وی در ادامه به بیان تاریخچه مختصری از چگونگی شکل گیری مکتا پرداخت و افزود: الان نگاه مدیران کتابخانه‌های تخصصی، اشتراک منابع را جایگزین مالکیت منابع کرده است و استان قم نقش محوری در بین استانهای کشور دارد و مدیران نیز نگاه ویژه ای به قم دارند. به همین دلیل است که همانطور که می دانید، مهندسان طراحی نرم افزار، کتابخانه های قم را به عنوان پایلوت برای تست نرم افزارهای خود قرار می دهند. خوشبختانه رویکرد در این جلسه به صورت نشست است و عزیزان باید همگی در این گفتگو مشارکت داشته باشند.

در بخش دیگری از این نشست مصطفی محفوظی از اساتید و پیشکسوتان فهرست نویسی ضمن خوشامدگویی به همکاران، ابراز امیدواری کرد که این نشست بتواند تجربه خوبی برای همه باشد و در گفت: با توجه به سرعت گسترش اطلاعات در جهان، طبیعتاً ما فهرستنویسان اگر بخواهیم با این شتاب همسو باشیم باید کاری کنیم تا بتوانیم دستیابی مراجعه کننده به منابع را هر چه بیشتر سرعت ببخشیم.

 وی در ادامه افزود: ما در گذشته کتابدارانی داشتیم که اشراف کامل به مجموعه خود داشتتند اما همیشه این انتظار وجود داشت که حافظه این کتابدار با این توانایی یاری نکند و از طرفی شاید همیشه این امکان وجود نداشت که کاربر به کتابدار مراجعه کند، بنابراین از دیرباز نیاز به فهرست در کتابخانه ها احساس می شود. طبیعتاً ما باید قبول کنیم که فهرستنویسان نقش بزرگ و موثری را در کتابخانه بر عهده دارند. چراکه اگر ما نتوانیم منبع مورد نظر را برای مراجعه کننده به کتابخانه تامین کنیم، همیشه این مسئله وجود دارد که فهرستنویس نتوانسته منبع مورد نظر را برای مراجعه کننده دسترس پذیر کند. ما فهرستنویسان باید تلاش کنیم که در جایگاه خود این نقش را به شکل پررنگ ایفا کنیم. من به شخصه سعی کرده ام همواره از بازخورد مراجعه کننده استفاده کنم و چنانچه اعتراضی وجود داشته، همیشه استقبال کرده ام و این انتقادها را پذیرفته‌ام و سعی در رفع این مشکل داشته ام. فهرستنویس باید همیشه خودش را نقد کند و تجربه کسب کند اگر غیراز این باشد، نمی تواند پیشرفتی داشته باشد.

وی افزود: از آنجایی که فهرستنویسی ازکارکردهای اولیه کتابداری است باید بپذیریم که این رویکرد باید پاسخ مناسبی به این نیاز باشد. در همین راستا بنده پیشنهاداتی دارم که در ادامه به عرض می رسانم:

1.سعی کنیم همواره به کار مخاطب و مراجعه کننده برای دسترسی به منابع، سرعت ببخشیم و همیشه رضایت مراجعه کننده را در نظر بگیریم و با دریافت بازخورد تلاش کنیم تا نیاز مخاطب را بهتر فراهم کنیم.

2.فهرستنویس باید با فناوری های نوین دنیا در عرصه کار خود مرتبط باشد.

3.فهرستنویس باید انتقادپذیر باشد و از اینکه کارش همواره مورد ارزیابی قرار گیرد، نباید نگران باشد.

یک کتابدار آمریکایی گفته است: یک فهرستنویس از آن جهت که در دریایی از کتاب زندگی می کند باید ابراز خرسندی کند. فهرستنویس واسطه بین مراجعه کننده و کتاب است و به این طریق می تواند نیاز مراجعه کننده را فراهم کند.

 در بخش دیگری از این نشست آقای دیدارپور پیرامون تخصص فهرستنویسی و آموزش کتابداران و فهرستنویسان در کتابخانه ها صحبت کرد و گفت: بنده به عنوان قطره کوچکی از دریای سیستم آموزشی در خدمت همکاران گرامی هستم و باید بگویم که ما در کشور وامدار دو تمدن بزرگ هستیم. تمدن ایرانی و تمدن اسلامی که در هر دو تمدن، نقش اطلاعات پررنگ است. ابن ندیم در کتاب خود می گوید: زمانی که اسکندر به ایران حمله کرد، کتاب ها را برای ترجمه به کتابخانه اسکندریه منتقل کرد تا بتواند با فرهنگ و تمدن ایرانی آشنا شود و از علومی که در اختیار ایرانیان بود استفاده کند. ما به عنوان متخصصان سازماندهی اطلاعات وظیفه داریم ساختارهایی را در سازماندهی ایجاد نماییم و به این نکته توجه داشته باشیم و برای مسئولان سازمان خود روشنگری کنیم.

وی گفت: همانطور که می دانیم، نقش آموزش در علوم و فنون نقش بسزایی دارد و رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی یا همان کتابداری، فنی است که یکی از موارد برجسته آن فهرستنویسی است.

وی افزود: ضعفهایی که در آموزش فهرستنویسی در دانشگاهها وجود دارد دو دسته است: ضفعهایی که در سیستم آموزشی دانشگاهها با آن مواجه هستیم و ضعفهای حوزه سازمانی.

ضعف های سیستم آموزشی:

1.واضح نبودن اهمیت و ضرورت فهرستنویسی در رشته کتابداری. مقام معظم رهبری در همین راستا در سخنان خود همیشه تاکید داشتند که تمامی رشته های دانشگاهی و دانشجویان رشته ها باید با فلسفه رشته خود آشنا باشند تا ضرورت و اهمیت آن را درک نمایند؛

2.دانشجویان نمی دانند چه میزان اطلاعات باید از اساتید دریافت کنند و آموزش ببینند و متاسفانه برخی اساتید در طول سال تحصیلی بسیاری از مطالب را برای دانشجو بیان نمی کنند و توضیح نمی دهند و به اطلاعات حداقلی اکتفا می کنند؛

3.یکی از مواردی که بنده به آن انتقاد دارم، نبود روشهای شیرین آموزش در دانشگاههاست که دانشجو را ترغیب به آموزش نمی کند و علاقه ای به یادگیری نشان نمی دهد و این امر در کنار عدم آگاهی از اهمیت و ضرورت رشته باعث می شود که این آموزش به درستی صورت نگیرد و پس از چهارسال دانشجو چیز زیادی از مهارت رشته خود بدست نیاورد؛

4.برگزاری کارگاههای فهرستنویسی در دانشگاهها ضعف دارد؛

5.و در آخر عدم علاقه دانشجو به این رشته است.

ضعفهای حوزه سازمانی:

1.عدم آموزش ضمن خدمت در سازمانها برای کارکنان کتابخانه ها؛ باید سعی شود که همانطور که کتابها به روز می شوند، روزآمدی کتابدارها موضوعیت داشته باشد؛

2.ضعف دیگر پایین بودن جایگاه کتابخانه ها در سازمانها؛ مدیران ارشد سازمانها باید جایگاه کتابخانه را در سازمان خود ارتقا بخشند؛

3.عدم استخدام نیروهای متخصص.

پس از پایان سخنان آقای دیدارپور، آقای همایی در راستای سخنان ایراد شده، عنوان کرد: یکی از مشکلات کتابخانه ها فهرستنویسی منابع غیرکتابی است که هیچ استاندارد مشخصی برای آن وجود ندارد نمونه آن فهرستنویسی پایان نامه ها و منابع دیجیتال که هیچ قاعده مشخصی برای آن وجود ندارد و ما مجبور هستیم که قواعد فهرستنویسی در منابع فیزیکی را درباره آنها اعمال کنیم.

در ادامه جناب آقای آزرم حول محور نگاه مدیران و مسئولان کتابخانه ها به سازماندهی منابع و مشکلات پیش روی سخنان خود را با حدیثی از امام صادق علیه السلام آغاز کرد و گفت: «احتفظوا بکتبکم فانکم سوف تحتاجون الیها، کتابهای خویش را حفظ کنید زیرا به زودی به آنها نیازمند خواهید شد.» و افزود: سپاس از بانیان این جلسه برای فراهم کردند فضای گفتگو محور و نزدیک شدن به ادبیات یکدیگر و این جلسه را به فال نیک می گیرم.

وی ادامه داد: امام صادق علیه السلام در این حدیث پایه عقلانی ایجاد کتابخانه را به خوبی بیان فرمودند و ما را به تشکیل کتابخانه و حفظ تراث علمی و فرهنگی ارشاد می نماید. انشاالله ما هم بتوانیم امانتدارخوبی باشیم.

وی گفت: با توجه به گسترش دانش در قالبهای گوناگون، سازماندهی دانش و منابع اطلاعاتی اعم از فیزیکی و دیجیتالی از مهمترین فعالیتهای هر کتابخانه به شمار می رود چرا که پس از فرایند مجموعه سازی در هر کتابخانه چه کوچک و چه بزرگ و با هر شمار مجموعه، یافتن مدرک کار ساده ای نیست و نیاز به سازماندهی وجود دارد. از آنجایی که هدف اصلی سازماندهی آماده سازی و دسترس پذیری منابع کتابخانه ای در کوتاه ترین زمان ممکن است، برقراری نظم نکته بسیار مهمی است که به کمک آن کتابدار بتواند به سهولت منبع اطلاعاتی خود را از میان انبوده منابع موجود در کتابخانه پیدا کند. دقت، سرعت و سهولت سه ضلع اصلی در بخش سازماندهی منابع کتابخانه هاست.

وی افزود: از چالشها و مشکلات پیش روی مدیران و مسئولان کتابخانه ها در حوزه سازماندهی:

1.چالش اول، حجم بالای اطلاعات و سرعت پایین سازماندهی است با توجه به رشد حجم بالای اطلاعات و نداشتن فناوری مناسب و نیروی انسانی متناسب و اینکه سازماندهی یک فن است و کتابدار باید وقت بگذارد و موضوع را استنباط کند. همکاران فناوری اطلاعات بررسی کنند آیا برای رفع مشکل می شود از هوش مصنوعی کمک بگیریم  و به کتابداران در زمینه سازماندهی کمک برسانیم؛

2.چالش بعدی مدیران، در حوزه سازماندهی این است که بعد از مدتی یکدستی فهرستنویسی از بین می رود و این به آن دلیل است که شاید در مقاطعی فهرستنویسان مختلف منابع کتابخانه را فهرست کرده اند و این یکدستی به دلیل تنوع فهرستنویسان از بین رفته است.

راهکار ها در این زمینه:

1.تدوین دستنامه های سهل الوصول ملی در حوزه سازماندهی

2.تدوین آیین نامه ها و دستورالعملهای ملی برای سازماندهی منابع

3.تقویت بخش موضوعی سازماندهی در کتابخانه ملی به این شکل که به هر موضوع از کتاب که قابلیت دارد یک رده اختصاص بدهند

4.تغذیه علمی کتابداران و بخصوص مدیران کتابخانه ها از طریق تشکیل یک شبکه ملی کتابداران و مدیران کتابخانه ها به وسیله نهاد مربوط

5.ترجمه و بومی سازی استانداردهای کتابخانه ای و نیز رده بندی ها و گسترشهای آن که همه این موراد باید با مطالبه از کتابخانه ملی صورت بگیرد.

6.بالابردن توانایی و مهارتهای نیروی انسانی از طریق تخصصی کردند رشته علم اطلاعات و دانش شناسی و مهارت محور کردن آن که مطالبه آن باید از آموزش عالی صورت بگیرد.

خبرنگار: محمد هرندی پور