پایان­‌نامه‌ها باید در جهت تقاضامحوری انجام شود

به گزارش لیزنا، کتابخانه مرکزی دانشگاه قم به مناسبت هفته پژوهش سلسله کارگاه‌هایی را  برگزار کرد  که سومین کارگاه آن با عنوان» اهداف، سوال‌ها و فرضيه‌ها و متغيرها در پژوهش‌هاي علمي«  با سخنرانی دکتر هادی مصدق در روز سه شنبه 22 آذرماه 1401 به صورت مجازی برگزار شد.

دکتر فراهانی معاون پژوهش و فناوری دانشگاه قم گفت: امروزه یکی از سیاست­های وزارت علوم و تحقیقات انجام تحقیقات و پایان‌نامه‌های تقاضا محور و در جهت کمک به نیازهای دستگاه­های اجرایی و دولتی است. پایان­نامه‌ها باید در جهت تقاضامحوری و تحقیقات هدفمند  متناسب با نیاز  دستگاه­های اجرایی و علمی انجام شود.

وی گفت: امسال در مراسم تجلیل پژوهشگران برتر دانشگاه از پایان‌نامه‌های کاربردی که در راستای نیازهای یکی از سازمان‌ها و نهادها باشد تجلیل خواهد شد. اهمیت کاربردی بودن پایان‌نامه‌ها به حدی است که امروزه شاخص‌های آن در انتخاب پژوهشگران، دانشجویان گنجانده شده است. همچنین دانشجویان محققی که آثاری را منتشر کردند می‌توانند تشویقی فعالیت‌های پژوهشی خود را از طریق معاونت پژوهشی دانشگاه دریافت نمایند.

در ادامه دکتر هادی مصدق ضمن تقدیر از کتابخانه مرکزی و تبریک هفته پژوهش طی سخنانی گفت:در فرآیند تحقیق اولین گام انتخاب موضوع می باشد و در گام­های بعدی بیان مسئله و ادبیات تحقیق نوشته می‌شود. بیان گزاره­های تحقیق و مشخص کردن متغیرها و مقیاس­ سنجش آنها از مراحل دوازده گانه انجام پژوهش علمی است که علاقه‌مندان می‌توانند تفصیل آن را در کتاب «روش­های تحقیق در علوم رفتاری» اثر دکتر زهره سرمد، دکتر عباس بازرگان و الهه حجازی مطالعه نمایند.

هادی مصدق متغیر را ویژگی واحد مورد مطالعه و مشاهده که در افراد یا موقعیت‌های مختلف متفاوت است تعریف کرد و از نمونه‌های آن به رضایت­شغلی، هوش، خودباوری و ... اشاره کرد.

وی در ادامه انواع متغیرها را از سه منظر «ماهیت، مقیاس­های اندازه­گیری و کارکرد یا نقش» آنها  تقسیم‌بندی کرد و گفت: از منظر ماهیت، متغیرها کمی یا کیفی هستند متغیر های کمی متغیرهایی که قابل اندازه­گیری هستند و می‌توان اعداد را به وضعیت آزمودنی و بر طبق قاعده­ای معین منتسب کرد اما متغیرکیفی متغیرهای  مقوله‌ای هم خوانده می­شوند مانند جنسیت، رنگ، شغل هستند که حالت‌های گوناگون یک ویژگی را شامل می­شوند.

وی متغیرها را از منظر مقیاس­های اندازه­گیری  به چهار دسته (مقیاس اسمی، مقیای رتبه­ای، مقیاس ­فاصله­ای و مقیاس نسبتی) تقسیم کرد و گفت: از لحاظ سنجش سطح متغیرها، از سطح حداقلی مقیاس اسمی (nominal scale ) می باشد که امکان شمارش آن متغیر وجود دارد. سطح بالاتر مقیاس رتبه‌ای (ordinal scale) یا ترتیبی مانند طبقه اجتماعی -اقتصادی است مثلا متغیر دانشجویان کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا در این متغیرها علاوه بر شمارش متغیر، رتبه هم وجود دارد یعنی دانشجویان دکتری رتبه بالاتری نسبت به دانشجویان ارشد و آنها نیز در طبقه بالاتر نسبت به دانشجویان کارشناسی قرار دارند. مقیاس فاصله­ای ( interval scale) مشابه عملکرد در آزمون ریاضی است و اعمال شمارش، ترتیب، جمع و تفریق و میانگین در این سطح معنادار است. برگ برنده تحقیقات آزمایشی و غیرآزمایشی دارا بودن متغیرهایی در سطح مقیاس فاصله­ای است . آخرین سطح از سطوح ارزیابی، مقیاس نسبتی ( ratio scale) است که بالاترین سطح می باشد و امکان اعمال شمارش، ترتیب، جمع و تفریق و حتی ضرب و تقسیم وجود دارد و میتوان کلیه تحلیل­های آماری را در سطح مقیاس فاصله­ای و نسبی انجام داد. در واقع سنجش نماید. محقق تلاش می‌کند متغیرها را در سطح و مقیاس بالاتری سنجش نماید که مقیاس نسبی و مقیاس فاصله است زیرا در این سطوح امکان انجام انواع مختلف تحلیل‌های آماری وجود دارد اما درغیر آن صورت از مقیاس رتبه‌ای و در نهایت اسمی استفاده می‌کند.

عضو هیات علمی دانشگاه قم در ادامه به بیان نقش و کارکرد متغیرها پرداخت و گفت: محقق باید در این بخش خیلی دقت کند چرا که کوچکترین اشتباه در این بخش ممکن است کل تحقیق را تحت­الشعاع قرار دهد و تمام زحمات محقق را بی­فایده ­کند. این مرحله، مرحله شناخت از متغیرها و تعریف متغیرهاست و نباید از حضور متغیری در تحقیق غافل شد.

وی در ادامه به بیان دسته‌بندی متغیرها از نظر کارکرد یا نقش‌ها پرداخت و اشاره کرد که از این حیث متغیرها به شش دسته  به شرح زیر تقسیم می‌شوند.:

-متغیر مستقل (independent variables ) متغیری که تاثیرگذار بر متغیرهای دیگر می­باشد.

-متغیر وابسته یا ملاک ( dependent variables) متغیری که از متغیر مستقل تاثیر می­پذیرد.

-متغیر تعدیل کننده یا مستقل دوم (moderator variables) مشابه متغیر مستقل می‌باشد و برای اینکه متغیر دوم آمده است به این نام نامیده می­شود.

-متغیر میانجی ( mediator variables) این متغیر، از نوع عجیبی است زیرا متغیر مستقل برای متغیر وابسته است و همزمان متغیر وابسته برای متغیر مستقل نیز به شمار می­رود.

-متغیر کنترل(control variables) از نوع متغیرهایی که باید کنترل و مدیریت شوند

-متغیر مداخله­کننده یا متغیر مزاحم (intervening variables) از متغیرهایی که بیشترین اذیت و آسیب را در تحقیق دارند.

وی گفت:  تصور کنید محققی در یک تحقیق  به دنبال بررسی رابطه «هوش» و «پیشرفت تحصیلی» است با مطالعه پیشینه‌ها و ادبیات تحقیق پی میبرد که هوش متغیر مستقل و پیشرفت تحصیلی متغیر وابسته است. بعلاوه سایر متغیرها مانند تلاش، جنسیت، تحصیلات والدین، متغیر جغرافیایی، امکانات مدارس و غیره در تحقیق موثر هستند. لذا برای پیشبرد صحیح تحقیق باید متغیرها با اختصاص نقش به آنها مدیریت شوند.  برای مدیریت متغیرها، متغیری به عنوان متغیر مستقل دوم یا تعدیل­کننده انتخاب می‌شود زیرا بر متغیر هوش تاثیرگذار است. پژوهشی؛ پژوهش جامع و کامل بشمار می­رود که در آن تمام متغیرها شناسایی شده و نقش گرفته باشند. در بررسی رابطه هوش و پیشرفت تحصیلی، متغیر اعتماد به نفس یک متغیر میانجی بشمار می­آید زیرا از یک طرف اعتماد به نفس از هوش تاثیر می پذیرد و بر پیشرفت تحصیلی تاثیر می­گذارد.

 وی در ادامه افزود:  متغیر جنسیت از نوع متغیر کنترل می‌باشد و این امکان  برای محقق وجود دارد تا با محدود­کردن جنسیت به تحقیق ادامه دهد. متغیر مشکلات شخصی متغیری تاثیرگذار بر میزان هوش افراد است اما سنجش میزان مشکلات شخصی در تحقیق امکان پذیر نیست بنابراین این متغیر، بعنوان متغیر مزاحم نامیده می­شود و در نتایج تحقیق باید به درصد خطا موجود، بعلت وجود متغیر مشکلات شخصی اشاره بشود. در زمان نمونه­گیری با استفاده از نمونه­گیری تصادفی، تاثیر متغیرهای غیرقابل کنترل و مزاحم  بر سایر متغیرها تا حد زیادی خنثی می شود.

وی در پایان افزود: بهترین راه، شناسایی دقیق متغیرها و مدیریت قوی آنها تا پایان تحقیق است.

گزارش: مرضیه سادات سعادت‌دار آرانی، دانشجوی کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه قم