داخلی
»سخن هفته
لیزنا؛ رحمان معرفت[1]، عضو هیات علمی و مدیر فناوری اطلاعات دانشگاه سمنان: بسیاری از ما احتمالا این جمله معروف را شنیده ایم که "تجربه بالاتر از علم است"، به عنوان نویسنده این یادداشت دقیقا نمی دانم این جمله را چه کسی گفته است اما به تجربه دریافته ام، گاهی که پای صحبت های افراد پیشکسوت و صاحب تجربه نشسته ام و به گوش جان تجربه های آنها را شنیده ام، درسهایی بالاتر از علم در آنها یافته ام. تجربیاتی که توسط افراد در حوزه های موضوعی گوناگون ارائه می شود می تواند در کوتاه کردن بسیاری از مسیرها مفید باشد.
ایده نگارش این یادداشت از برگزاری نشستی در دانشگاه سمنان در آبانماه سال جاری (1399) رقم خورد که در آن اعضای هیات علمی دانشگاه سمنان تلاش کردند در یک دورهمی مجازی به بیان تجربیات خود در کلاسهای مجازی بپردازند. آنها با ذکر تجربیاتی که داشتند، امکان بهره مندی از آن تجربیات را برای سایر همکاران محترمشان فراهم نمودند. در این یادداشت تلاش می کنم به تعداد محدودی از این تجربه هایم بپردازم تا با اشتراک دانش در این حوزه، زمینه اطلاع یابی از تجربیات اعضای هیات علمی دانشگاه سمنان برای سایر همکاران و علاقمندان حوزه آموزش مجازی در کشور نیز فراهم شود.
استفاده از نرم افزارهای الکترونیکی در حوزه آموزش در دانشگاه های کشور سابقه ای نسبتا طولانی دارد. برخی از دانشگاه ها پیش از حضور کووید19، در استفاده از نرم افزارهای الکترونیکی برای موضوع آموزش مجازی پیشقدم شده بودند. در برخی دیگر، استفاده از نرم افزارهای آموزشی در جلسات دفاع و برگزاری کلاسهای آموزشی با اگر و اماهایی همراه بود. حضور ناگهانی بیماری کووید 19 و شیوع یکباره آن به صورت همه گیری جهانی[2]، ضرورت استفاده از این برنامه ها و گرایش به بهره گیری از آموزش الکترونیکی را بیش از پیش با اهمیت نمود.
حضور در فضای آموزشی جدید برای اساتید و دانشجویان با چالشهایی همراه بود. فضای جدید با فضای پیشین متفاوت بود. در فضای جدید آموزشی دانشجو گاهی ناچار است در یک مدت زمان طولانی برای بهره گیری از مباحث مطرح شده در کلاس، در پشت یک سیستم رایانه ای بنشیند و چشم در صفحه رایانه یا گوشی تلفن همراه داشته باشد تا چیزی از قلم نیفتد و همراهی با مباحث کلاس نماید.
پیش از شیوع کووید 19، اعضای هیات علمی و مدرسان در کلاس های درسی که به صورت حضوری برگزار می شد می توانستند گاهی قدم بزنند، راه بروند و با حرکات بدن خود توجه مخاطب را به سمت خود جلب کنند. اما اکنون با شرایط مجازی، گاهی ساعت های طولانی باید بر روی صندلی نشسته و با کمک میکروفن و هدست، ارتباط مجازی با دانشجوی خود برقرار کنند.
گرچه باید این نکته مهم را در نظر گرفت که فضای آموزش مجازی با آموزش حضوری متفاوت است و در عین حال هر کدام از دو فضا، ويژگی های خاص خود را دارد که ممکن است در دیگری یافت نشود. اما نکته با اهمیت اینست که نباید همانند آنچه در آموزش حضوری رفتار می شد، در آموزش مجازی نیز بر طبق آن پیش رفت. همانطورکه اشاره شد، آموزش در دو فضای متفاوت صورت می گیرد. در آموزش حضوری، به عنوان استاد یامعلم می توانستیم از نزدیک دانشجو را ملاقات کنید. گاهی ممکن بود دانشجو با وجود اینکه در کلاس درس حضور داشت، اما توجه کافی و لازم را نداشت. به عنوان یک معلم گاهی به راحتی متوجه این نکته می شدیم که دانشجویی که در کلاس درس حضور دارد، صرفا حضور فیزیکی دارد. گاهی ممکن بود متوجه شویم که دانشجوی ما در عین حال که حضور فیزیکی در کلاس داشت، در اصل در فضای مجازی سِیر می کرد. به عنوان مثال گرچه دانشجویمان در کلاس بود اما در اصل مشغول کنترل کردن پیام هایش در اینستاگرام یا پیام رسان های اجتماعی بود. حتی ممکن بود از کلاس ما برای دوستانش یک لایو ایسنتاگرامی گذاشته باشد و ما متوجه آن نشده باشیم.
در کلاس حضوری گاهی دانشجو به بهانه خوردن آب، تماس گرفتن با خانواده و غیره، چند دقیقه ای کلاس را ترک می کرد و گاهی نیز به دلایل یا بهانه هایی درست یا نادرست دیرتر از استاد می آمد یا به همان دلایل یا بهانه ها، زودتر از استاد از کلاس خارج می شد. اکنون که در فضای آموزش مجازی قرار داریم بسیاری از مواقع از آنطرف رایانه خبری نداریم. نمی دانیم که آیا دانشجو مشغول توجه و تمرکز به مباحث کلاس است یا در حال انجام کارهای شخصی و عمومی و خانوادگی و غیره است. اطلاع نداریم که دانشجو در آنطرف رایانه چه شرایطی دارد.
همین مواردی که به اختصار به آن اشاره کردیم به گونه ای به ما یادآور می شوند که آموزش مجازی با آموزش الکترونیکی تفاوت دارد و نمی توانیم آنگونه که در فضای رسمی و با حضور فیزیکی دانشجو پیش از شیوع کووید19 کلاس را اداره می کردیم، اکنون نیز مانند آن روزها کلاس را برگزار کنیم. اکنون به عنوان مدرس یا معلم، باید تلاش کنیم محتوای بیشتری نسبت به قبل تهیه کنیم. شرایط کلاس مجازی و استفاده از ابزارهای الکترونیک به ما کمک می کند تا تنوع آموزشی بیشتری در تدریس داشته باشیم. گرچه جذب مخاطب در فضای جدید آموزشی نیازمند روان شناسی بیشتر دانشجو و شناخت عمیقتر ويژگی های مخاطب است.
در کلاسهای مجازی باید تلاش کنیم دانشجو را بیشتر درگیر فضای کلاس کنیم. گرچه در کلاسهای حضوری این تلاش را داشتیم اما اکنون این موضوع را باید با دقت نظر بیشتری مورد توجه قرار دهیم. برای اینکه بتوانیم دانشجویانمان را بیشتر درگیر فضای کلاس نماييم، به نظر می رسد اگر محتوای آموزشی مناسبی داشته باشیم بخشی از راه را رفته ایم.
در واقع یکی از ویژگی های سیستم های مجازی، قابلیت استفاده همزمان از صدا و تصویر است که از آن به سیستم های چندرسانه ای یاد می شود. با کمک محتوای چندرسانه ای می توانیم آموزش را کمی جذابتر کنیم. به عنوان مثال یکی از درس هایی که نگارنده این یادداشت در دوره کارشناسی ارائه می دهد، "فناوری های وب" است. یکی از کارهایی که با کمک دانشجویان توانمند این درس در این کلاس انجام می دهیم انتخاب یک کلیپ نهایتا دو تا سه دقیقه ای مرتبط فناوری های وب توسط دانشجوست که پس از بررسی توسط استاد درس، در کلاس مجازی به نمایش در می آید. دانشجویانم از نمایش این کلیپ ها در کلاس فناری های وب استقبال کرده اند و با بازخوردهایی که داده اند نشان داده اند که محتوای این کلیپ ها در آموزش ضمن آنکه اثرگذار بوده است، جذابیت کلاس را نیز بیشتر کرده است. گاهی دانشجویانم در پیدا کردن کلیپ مناسب و مرتبط با فضای کلاس و بحث، ممکن است زمان زیادی صرف کنند اما وقتی کلیپی که قرار است در کلاس نمایش دهند با تلاش های وافر آنان انتخاب می شود، از اینکه یک کلیپ آموزشی مناسب با فناوری های روز را با همکلاسی هایشان به اشتراک گذاشته اند، ابراز خرسندی می کنند.
در مقایسه با کلاسهای حضوری، یکی از قابلیت های کلاسی مجازی اینست که استاد می تواند کلاس را با کمک نرم افزارهای موجود ضبط کند تا دانشجو در فرصت مناسب با مراجعه چندباره به آن بتواند از آن کلاس به نحو مناسب بهره گیرد. اتفاقا این موضوع که دانشجویان می توانند بدون استرس در فرصت های مناسبی که برایشان پیش می آید می توانند به فیلم کلاس مراجعه کنند و از آن استفاده کنند یکی از ويژگی های بسیار مهم و ارزشمند کلاسهای مجازی است. خاطرم هست که روزی یکی از دانشجویانم که مشمول پرسش بنده قرار گرفته بود و در بحث مشارکت نکرده بود، پیامکی به من داد و گفت که گرچه در حال شنیدن مباحث کلاس است اما اکنون در حال رانندگی است و امکان صحبت کردن ندارد. به دلیل خطرهایی که ممکن است در حین رانندگی برای افراد پیش بیاید، از ایشان خواستم تا حتما در حین رانندگی وارد کلاس نشوند و تلاش کنند در فرصت مناسب فیلم ضبط شده کلاس را مشاهده کنند.
گاهی مواقع ممکن است استاد به هر دلیلی دیر به کلاس برسد. یا ممکن است در حین کلاس به هر دلیلی نیازمند یک وقفه کوتاه بین کلاسی باشد. مثلا ممکن است به دنبال فایل خاصی باشد که جستجوی فایل مذکور نیازمند یک زمان کوتاه باشد. در چنین مواقعی، برای جذابتر شدن کلاس درس، نیاز است که گاهی فرصت هایی کوتاه به مدت یک تا چند دقیقه به دانشجو دهیم تا ضمن آنکه فرصت فکر کردن می یابد، یک استراحت کوتاه نیز نماید. در این فرصت های کوتاه می توان با پخش یک موسیقی ملایم و مناسب یا یک کلیپ کوتاه مفرح می توان فرصتی برای استراحت ذهنی برای دانشجویان نیز فراهم آورد.
به یاد دارم که در یکی از کلاسهایم یکی از دانشجویانم که قرار بود موضوعی را ارائه دهند، در اتاقی که مشغول ارائه بودند یک مرغ عشقی داشتند که در حین سخن گفتن و ارائه دانشجویم، این مرغ عشق هم به وجد می آمد و شروع به ترانه خوانی می کرد.گرچه فضای کلاس مجازی بود اما به نظرم رسید که دانشجوی توانمند ارائه دهنده موضوع کلاسی، تلاش می کرد در حین ارائه از مرغ عشق ترانه خوانش فاصله بگیرد. اما وقتی متوجه شدم که دانشجویان هم تمایل دارند در کنار سخنرانی دانشجوی مذکور، صدای مرغ عشق را هم بشوند، این دانشجو را تشویق کردم که در همان محیط به ادامه بحثش بپردازد. جالبست که این مرغ عشق در کلاسهای مجازیم در هنگامی که دانشجوی مذکور، صحبت می کند ترانه خوانی میکند و گاهی که من و سایر دانشجویان صدایش را نمی شنویم احساس دلتنگی می کنیم.
برای جلوگیری از طولانی شدن یادداشت، در پایان باید اشاره کنم که توجه به شرایط روحی و روانی دانشجویان شرکت کننده در کلاسهای آموزشی برایمان باید مهم و با اهمیت باشد. چه بسا ممکن است خود دانشجویمان و یا یکی از اعضای خانواده یا بستگانشان درگیر بیماری کووید19 شده باشند. باید به عنوان یک معلم دانشگاه تلاش کنیم با همدلی با دانشجو او را به محیط درس بازگردانیم و ضمن آنکه در این روزهای سخت در کنارش باشیم، از فرصتهایی که برای آموزش مناسب پیش می آید بهترین استفاده را ببریم تا مشکلات آموزشی این دانشجویان و تمامی دانشجویان ارزشمندمان که سرمایه های آینده ما و کشور هستند، روز به روز کمتر شود.
وقتی تصمیم به نگارش این یادداشت گرفتم، در ذهن داشتم که به اختصار و ساده بنویسم که به گونه ای در وقت و انرژی خوانندگان یادداشت صرفه جویی شود و در عین حال برخی تجربیات را به صورت کلیدی خدمت خوانندگان یادداشت ارائه دهم. در رسیدن به این هدف نمی دانم چقدر موفق بوده ام اما شما می توانید در بخش نظرات سایت، دیدگاه خود نسبت به این یادداشت را با من به اشتراک بگذارید. در نهایت باز هم باید اشاره کنم که اگر تلاش کنیم تا با اختصار در عین حال به صورت جامع، به آموزش بپردازیم و محتوای آموزشی در قطعات کوچک آماده کنیم بسیارمناسب و مفید خواهد بود. شما هم اگر در آموزش مجازی تجربه ای دارید می توانید در بخش نظرات سایت آن را با ما به اشتراک بگذارید.
معرفت، رحمان. « تجربه های آموزش الکترونیکی در دوران کووید19». سخن هفته لیزنا، شماره 527، 27 بهمن 1399.
--------------------------------------------------
[1]. این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
[2]. Pandemic
با ارزوی توفیق