گونه شناسی عدم تقارن اطلاعاتی در مدیریت پاندمی کوید 19

(لیزنا، گاهی دور/ گاهی نزدیک 316): حسن اشرفی ریزی، عضو هیأت علمی، گروه کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی، مرکز تحقیقات فن آوری اطلاعات در امور سلامت، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان:  پاندمی کوید 19 نشان داد که اطلاع رسانی شفاف در زمان، مکان و به فرد یا گروه مناسب و به طور کلی نگاه علمی به این پاندمی چقدر ظرفیت عالی برای عبور کم هزینه از این شرایط دشوار را دارد. به نظر می رسد کشور ما در مدیریت پاندمی کوید 19 چندان موفق نبوده است (علیرغم تلاش های اقشار مختلف جامعه به ویژه کادر زحمت کش سلامت). نشانه های این ادعا را می توان در افزایش تعداد مبتلایان، افزایش آمار فوتی ها، گرفتار شدن در موج های مختلف و حتی کاهش پای بندی مردم به اصول بهداشتی مانند استفاده از ماسک و... و نیز قوانین مرتبط با محدودیت ها رصد کرد. یکی از مسائلی که بر افزایش چالش های کوید 19 افزود، «عدم تقارن اطلاعاتی[1]» است. عدم تقارن اطلاعاتی عبارت است از: شکاف یا فاصله اطلاعاتی بین صاحبان یا دست اندرکاران اطلاعات با سایر افراد (1). به عبارت ساده تر، اگر فردی در یک زمینه اطلاعاتی دارد، اما آن اطلاعات را به دلایل مختلف در اختیار دیگران قرار ندهد و یا به طور کامل و بهتر ارئه ندهد، لذا با پدیده ای به نام عدم تقارن اطلاعاتی مواجه هستیم. برای مثال فرض کنید شما قصد خرید یک اتومبیل را دارید و به یک نمایشگاه اتومبیل مراجعه می کنید. صاحب نمایشگاه فقط راجع به محاسن خودرو اطلاعات به شما می دهد و معایب آن را بازگو نمی کند یا معایب عمده را برای شما بیان نمی کند. در اینجا خریدار اطلاعات کمتر دارد و  فروشنده اطلاعات بیشتر. بنابراین عدم تقارن اطلاعاتی پیش می آید و خریدار خودرو ممکن است به دلیل ناآگاهی دچار خسارت مالی، جانی و... شود. البته آنچه در اینجا می تواند مشکل را تا حدی حل کند کمک گرفتن از یک متخصص خودرو جهت ارزیابی وضعیت خودرو می باشد (افزایش آگاهی خریدار و کاهش فاصله اطلاعاتی). در پاندمی کوید 19 این عدم شفافیت اطلاع رسانی در بین گروه های مختلف جامعه تا حدی وجود دارد که در این نوشتار به صورت خلاصه به آن می پردازیم.

گونه شناسی عدم تقارن اطلاعاتی در پاندمی کوید 19

الف. عدم تقارن اطلاعاتی بین دولت و مردم: از آنجایی که رسانه ها در ایران تقریبا در دست دولت ها (نهادهای حاکم) هستند، لذا بخش عمده اطلاع رسانی در هر موضوعی از طرف نهادهای مذکور ماننند صدا و سیما، روزنامه ها، خبرگزاری ها و... انجام می شود. لذا هر گونه عدم شفافیت و عدم اطلاع رسانی به موقع می تواند عموم مردم را گرفتار مشکلات متعدد در پاندمی کوید 19 نماید (مبتلا شدن به بیماری، تلف شدن زمان، افزایش هزینه ها و...). برای مثال تجمع مردم در صف های طولانی برای واکسیناسیون خود  می تواندگویای عدم اطلاعات کافی عموم مردم در زمینه واکسیناسیون باشد(البته این یکی از دلایل عمده است). سوالات ذیل بر اساس شواهدی از همکاران، دوستان، خویشاوندان و حتی شنیده ها از رسانه های گروهی است که خود نشان دهنده فاصله اطلاعاتی بین مردم و نهادهای اطلاع رسانی در پاندمی کوید 19 است:

1. نوبت من برای واکسیناسیون چه زمانی است؟
2. در کدام سامانه باید ثبت نام کنم؟ و چه مدارکی مورد نیاز است؟
3. دقیقا چه روز و ساعتی برای واکسیناسیون باید مراجعه کنم؟ کدام مرکز؟
4. آیا من که دارای بیماری مثلا قلبی هستم باید قبل از واکسیناسیون کار خاصی انجام دهم؟
5. آیا نوع واکسن را من می توانم انتخاب کنم؟
6. اگر بعد از تزریق واکسن دچار عوارضی شدم، نزدیک ترین مرکز که باید مراجعه کنم دقیقا کجاست؟
7. داروخانه های مرتبط با فروش داروهای کوید 19 در شهرم کجاست؟ کدام شبانه روزی است؟ کدام خلوت تر است؟
8. کدام واکسن موثرتر است؟
9. درآمد حاصل از محدودیت های تردد کوید 19 چقدر بوده و آیا در راستای این کنترل این بیماری مصرف شده است؟
10. آیا محدودیت های کرونایی موثر بوده است یا نه؟ اگر نبوده است چرا؟
11. آیا وب سایت مشخص برای اطلاع رسانی راجع به قیمت داروها و یا هزینه های بیمارستانی وجود دارد؟
12. آیا وب سایت های مشخص برای اطلاع رسانی بیمارستان ها و مراکز درمانی غیر کرونایی (دولتی و غیر دولتی) وجود دارد؟
13. ایران بالاخره واکسن داخلی تولید کرد یا نه؟ اگر بلی با چه کیفیتی و اگر نه دلیل آن؟

و...

به نظر می رسد مدیریت پاندمی کوید 19 نشان داد نظام اطلاع رسانی چندان شفاف وجود ندارد و طرح چنین سوالاتی از طرف عموم مردم خود گویای بی توجهی و کم توجهی به این امر مهم بوده است. البته حضور رسانه های اجتماعی و اشتراک اطلاعات گاها نادرست مزید علت شده است تا مردم بیشتر دچار سرگردانی اطلاعاتی شوند؛ هر چند رسانه های اجتماعی نیز در برخی واقع اطلاعات دقیق تر و شفاف تر در اختیار مردم قرار دادند. اما باید گفت تفاوت نهادهای اطلاع رسانی دولتی با رسانه های اجتماعی (که متولی خاصی ندارند) در همین مساله است که انتظار می رود که این نهادها که زبان گویای نهادهای رسمی این کشور هستند بیشتر در راستای اطلاع رسانی شفاف تلاش نمایند. تبعات عدم اطلاع رسانی شفاف می تواند منجر به سردرگی مردم، بی توجهی مردم به اصول بهداشتی، کسب و اشاعه شبه وضد اطلاعات توسط مردم، بی اعتمادی به نهادهای اطلاع رسانی و... شود.

ب.  عدم تقارن اطلاعاتی بین عموم مردم

عدم اطلاع رسانی شفاف از طرف نهادهای اطلاع رسانی در پاندمی کوید 19 و نیز گاها عدم توجه عموم مردم به تبعات نداشتن اطلاعات دقیق منجر به عدم تقارن اطلاعاتی بین مردم نیز شده است. در یک طرف افراد آگاه و پای بند به اصول بهداشتی و در طرف دیگر افراد ناآگاه و سهل انگار در رعایت اصول بهداشتی قرار دارند. آگاهی افراد و پای بندی به اصول بهداشتی تحت تاثیر سن، جنسیت، سطح تحصیلات، اعتقادات مذهبی، ویژگی های شخصیتی و... نیز می باشد. برای مثال میزان رعایت و توجه به اصول بهداشتی در بین خانم ها بیشتر از آقایان است. بنابراین مردم تحت تاثیر این ویژگی ها در زمینه اطلاعات بهداشتی با همدیگر متفاوت هستند؛ لذا این خود می تواند عدم تقارن اطلاعاتی ایجاد کند و ضرورت آموزش بیشتر در اینجا احساس می شود. در عین حال این عدم تقارن اطلاعاتی در سطح حتی افراد یک خانواده نیز متفاوت است. برای مثال در یک خانواده 5 نفره 3 نفر به شدت اصول بهداشتی را رعایت می کنند و 2 نفر دیگر بی توجه و کم توجه هستند و این خود عدم تقارن اطلاعاتی در یک خانواده ایجاد می کند. البته در خریدهای روزانه در دوران پاندمی کوید نیز مردم  پدیده عدم تقارن اطلاعاتی را به شدت حس می کنند. قبلا یک خانواده برای خرید یک لباس ممکن بود چندین مغازه را بررسی و پرس و جو کنند، اما در پاندمی کوید 19 مردم به دلیل ترس از اجتماعات و... سعی می کنند در سریع ترین زمان ممکن خرید خود را انجام دهند. بنابراین داشتن اطلاعات کم راجع به قیمت اجناس در مغازه های مختلف، خود عامل افزایش عدم تقارن اطلاعاتی در خریدهای روزانه مردم شده است. در سطوح آموزشی نیز فاصله اطلاعاتی بین معلم و دانش آموز و نیز استاد و دانشجو بسیار بیشتر شده است؛ چرا که در آموزش مجازی به ویژه در خصوص دروس عملی امکان کسب تجربه و دانش به شدت در بین فراگیران کاهش یافته است.

نتیجه گیری

پاندمی کوید 19 نشان  داد که استفاده از علم و به کارگیری آن در لایه های مختلف جامعه چقدر می تواند مفید و کارگشا باشد. انسان ها در طول تاریخ همیشه گرفتار بحران هایی مانند سیل، زلزله، خشکسالی، جنگ و... بوده اند و  دستاوردها و تجربیات آنها به میزان زیادی می تواند راهگشای مشکلات مختلف در زمان حال شود. به نظر می رسد در ایران جدای از عدم مشارکت کافی دولت و مردم با همدیگر برای مدیریت بیماری(که البته باید بررسی علمی شود)، عدم شفافیت اطلاع رسانی از طرف نهادهای مرتبط و  گاها سطحی برخورد کردن با این پدیده هولناک باعث شده است که کوید 19 در کشور همچنان جولان دهد و قدرت پیش بینی دقیق را از همگان حتی افراد متخصص بگیرد. الان هنوز ما نمی دانیم باید مدارس حضوری باشند و یا غیر حضوری یا ترکیبی. بنابراین اگر مسیر مدیریت پاندمی دقیق تر و علمی تر صورت می گرفت می توانستیم با مدل هایی که توسط اپیدمیولوژیست ها استخراج می شد تا حد زیادی بقادر بودیم پیش بینی  های لازم را انجام دهیم. در حالی که به نظر می رسد برای مقابله با پاندمی ما برنامه  جامع و بلند مدتی طرح ریزی نکردیم؛ در واقع علم را درست به خدمت نگرفتیم. در پایان توصیه می شود که دست اندرکاران و مسئولان، مدیریت کوید 19 را کاملا برخورد علمی با آن داشته باشند و اطلاع رسانی شفاف در این خصوص به مردم داشته باشند (مثلا چگونگی و کم   وکیف تولید واکسن و مسائل مرتبط با آن). عموم مردم نیز ضمن افزایش آگاهی لازم و پای بندی به قوانین بهداشتی، جنبه اجتماعی رفتار خود را نیز در مورد این پاندمی مورد توجه قرار دهند؛ چرا که عدم رعایت پروتکل های بهداشتی می تواند تعداد زیادی از افراد دیگر را درگیر بیماری نماید. در پایان هم به دست اندرکاران دوباره توصیه می شود ضمن برخورد علمی با این پاندمی، از خود یادگار خوب در تاریخ ایران به واسطه مدیریت صحیح  پاندمی کوید 19 باقی بگذارند؛ دقیقا همان کاری که امیر کبیر در بحث واکسیناسیون در زمان خود با کمترین امکانات انجام دادند و یا مدیریت خوب و علمی در بحث کنترل فلج اطفال در دهه 70 و بعد از آن در کشور و یا موارد مشابه دیگر.

---------------------

منابع

1. Bergh, Donald D (2018) Information Asymmetry in Management Research: Past Accomplishments and Future Opportunities. Journal of Management. 45(1): 122-158. Available at: https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0149206318798026

[1] Information Asymmetry