کسب تجربه‌هایی از اتحادیه اروپا

لیزنا؛ گلنسا گلینی مقدم ،عضو هیات علمی گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه علامه طباطبایی؛ فریده عصاره،  عضو هیات علمی علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز ؛ رحمت الله فتاحی عضو هیأت علمی علم‌اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد: اولین پروژه بین المللی مشترک با اتحادیه اروپا  (و با پشتیبانی مالی و حقوقی اتحادیه اروپا) در علم اطلاعات و دانش شناسی با عنوان «کاربست تجربیات اتحادیه اروپا در حوزه کتابخانه­ های عمومی ایران[1]» در دانشگاه علامه طباطبائی در فاصله سال های 2019 الی 2021 انجام شده است. گزارش پیش رو مروری است از شروع تا پایان و نیز خروجی های های حاصل از این پروژه که جهت اطلاع جامعه کتابداری ایران تهیه و تنظیم شده است.

پروپوزال این پروژه­ در فراخوان سال ۲۰۱۹ «آژانس آموزش، سمعی-بصری و فرهنگی اروپا[2]»  در قالب «پروژه ژان­مونه» از سوی دانشگاه علامه طباطبائی ارسال شد که پس از داوری در سپتامبر ۲۰۱۹، به‌عنوان یکی از برندگان گرنت مربوط به فعالیت­های ژان‌مونه اعلام شد. این پروژه در سال ۲۰۱۹، تنها برنده از کشور ایران و اولین پروژه بین‌المللی رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی در کمیسیون اروپائی بود. دکتر گلنسا گلینی‌مقدم، عضو هیات علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی، مجری طرح، با همکاری تیم اصلی پروژه یعنی سرکار خانم دکتر فریده عصاره استاد علم اطلاعات و دانش شناسی از دانشگاه شهید چمران اهواز، و جناب آقای دکتر رحمت­الله فتاحی استاد علم اطلاعات و دانش­ شناسی از دانشگاه فردوسی مشهد، از سال 1398 تا 1400 مشغول اجرای این پروژه بوده ­اند. پروژه حاضر برای یک دوره زمانی دو ساله و در چهار شش ماه برنامه‌ریزی شده بود اما به دلیل شیوع بیماری کرونا، به اجبار تغییراتی در آن ایجاد شد.

قرارداد این پروژه به دلیل تحریم‌های بین‌المللی و دشواری‌های ناشی از آن با تاخیر بین کمیسیون اروپائی و دانشگاه علامه طباطبائی امضا شد. میزان گرنت تخصیص یافته به این پروژه معادل 49125 یورو بود که می‌بایست پیش پرداخت آن معادل حدود 70 درصد کل بودجه گرنت به حساب ارزی دانشگاه علامه طباطبائی واریز می‌شد. تحریم‌های بین‌المللی باعث ایجاد مشکلات زیادی در انتقال پول گرنت‌های بین‌المللی به بانک‌های ایرانی شده بودند و به ویژه تحریم بانک مرکزی انتقال ارز به ایران را ناممکن یا بسیار دشوار کرده بود. با این حال تلاش‌های همکاری‌های علمی بین‌المللی دانشگاه علامه طباطبائی این مشکل را تاحدی برطرف نمود.

در حالی که تیم پروژه سرگرم برنامه‌ریزی و مکاتبه برای انجام سفرهای پروژه بود شیوع بیماری کرونا در ایران و جهان سفر تیم ایرانی به آلمان و بالعکس برای بازدید از کتابخانه‌های عمومی را با مشکل مواجه کرد و در نهایت سفرها لغو شدند. تغییر دیگری که که در برنامه اجرایی پروژه صورت گرفت و باز هم شیوع کرونا دلیلش بود مجازی شدن کارگاه‌ها و همایش پایانی پروژه بود.

پروژه مذکور یک پروژه علمی، آموزشی، تحقیقاتی و اجرایی بود. در فاز اول کلیه برنامه­ ها، استراتژی­ها و تجربه‌های کشورهای اروپائی (اعم از آن‌ها که عضو اتحادیه بودند و یا نبودند) مرتبط با توسعه کتابخانه‌های عمومی، جمع آوری شد. مطالب، توسط تیم پروژه مطالعه و تعدادی از آن‌ها به فارسی ترجمه شدند. نتایج مطالعات در فاز اول در قالب یک کتاب گردآوری شد و با عنوان «سیاست­ ها و برنامه­ های اتحادیه اروپا برای مدیریت، توسعه و ارتقاء خدمات در  کتابخانه ­های عمومی» به عنوان اولین خروجی پروژه، به انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی ارسال شد و پس از طی مراحل داوری، به چاپ رسیده است.

در فاز تحقیقاتی دو پژوهش با هدف کلی «سنجش دیدگاه کتابداران کتابخانه‌های عمومی ایران درباره تناسب برنامه­ ها و فعالیت­ های اتحادیه اروپا مرتبط با کتابخانه های عمومی» انجام شد. نخست با استفاده از پرسشنامه محقق-ساخته و توزیع آن از طریق اتوماسیون اداری نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، پیمایشی از کتابداران کتابخانه‌های عمومی سراسر کشور از اسفند 1399 الی خرداد 1400 صورت گرفت نتایج این مطالعه، به شکل مقاله علمی-پژوهشی در مجله "مطالعات کتابداری و علم اطلاعات" دوره 14 شماره 1 اردیبهشت 1401 به چاپ رسیده است.

پژوهش دوم با همین هدف و به روش مصاحبه انجام شد. در این راستا با 15 نفر از مدیران رده بالای نهاد، مدیران کل نهاد استان­ها، و اساتید متخصص در این حوزه، مصاحبه صورت گرفت. تلاش شد از اکثر استان­ های کشور افراد صاحب نظر انتخاب شوند و مصاحبه شوندگان به 13 پرسش تشریحی پاسخ دادند نتایج این پژوهش در کتاب دوم تحت عنوان «بومی­ سازی برنامه­ های اتحادیه اروپا در زمینه توسعه خدمات کتابخانه­ های عمومی متناسب با بافت فرهنگی-اجتماعی ایران» توسط انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی به چاپ رسیده است. مخاطبان اصلی این کتاب، مدیران نهاد و کتابداران کتابخانه‌های عمومی ایران هستند. هدف آن، بومی‌سازی و مناسب‌سازی برخی از سیاست‌های اتحادیه اروپا به منظور به‌کار‌گیری در کتابخانه‌های عمومی ایران است.

یکی از مهم‌ترین تعهدات این پروژه ایجاد سایت رسمی‌پروژه به زبان‌های فارسی و انگلیسی بود. سایت پروژه در ساب دامین سایت اصلی دانشگاه علامه طباطبائی به نشانی زیر ایجاد شد:

http://euppl.atu.ac.ir/fa

http://euppl.atu.ac.ir/en

در سایت پروژه اطلاعات زیادی درباره پروژه‌های کمیسیون اروپائی و اراسموس‌پلاس برای علاقمندان قرار داده شده تا افراد مستعد بتوانند پروژه‌های دیگری در سال‌های آینده تعریف نموده و از گرنت‌های بین‌المللی در جهت توسعه کشور استفاده نمایند. محتوای سایت شامل عکس، فیلم و گزارش‌های مربوط به فعالیت‌ها، نتایج، و یافته‌های پروژه است. نتایج پروژه در سایت سایت فارسی و انگلیسی پروژه، سایت فارسی و انگلیسی همایش به صورت رایگان در دسترس عموم قرار دارد.

افزون بر سایت اصلی پروژه پیش از برگزاری همایش پایانی، سایتی اختصاصی برای همایش طراحی شد. آدرس سایت فارسی و انگلیسی همایش عبارت است از:

http://intconf-euppl.atu.ac.ir

http://intconf-euppl.atu.ac.ir/en

افزون بر این سایت‌ها، کلیه ویدیوهای همایش در سایت آپارات در این آدرس بارگذاری شده و در اختیار علاقمندان قرار داده شد.

در این پروژه، پنج کارگاه و یک همایش بین‌المللی و در مجموع شش رویداد برگزار شد. مطابق پروپوزال کارگاه‌ها در چند ‌استان شامل تهران، اصفهان، فارس، خوزستان و خراسان رضوی برگزار شدند و نتایج حاصل از اجرای فاز اول، یعنی سیاست‌ها، برنامه‌ها و فعالیت‌های کتابخانه‌های عمومی اروپا با کتابداران کتابخانه‌های عمومی ایران به اشتراک گذاشته شد. بخش همکاری‌های علمی بین‌المللی دانشگاه علامه طباطبائی، بستری در تالار گفتگوی مجازی دانشگاه در اسکای روم برای برگزاری کارگاه‌ها اختصاص داد. هر سه عضو تیم اصلی پروژه در کارگاه‌ها سخنرانی کردند و به سوالات شرکت‌کنندگان پاسخ دادند. در پایان هر کارگاه شرکت‌کنندگان فرم ارزیابی کارگاه را پر کردند و نتایج حاکی از رضایت بالای مخاطبان در همه کارگاه ها و در همه استان ها بود.

 آخرین رویداد مرتبط با این پروژه برگزاری یک همایش بین‌المللی برای به اشتراک گذاری نتایج  بود که آن هم به دلیل تدوام بیماری کرونا، به صورت مجازی برگزار شد. همایش مجازی بین‌المللی پروژه ژان‌مونه با عنوان "نقش کتابخانه‌های عمومی در توسعه اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی کشور ایران با تأکید بر تجارب کشورهای اروپایی" در تاریخ 29 اردیبهشت 1400،برابر با 19 ماه می‌2021 در تالار گفتگوی مجازی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد. مجری طرح، دکتر گلنسا گلینی‌مقدم، دبیری علمی همایش و سرکار خانم دکتر عصمت مومنی، عضو هیات علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی دبیری اجرایی همایش را به عهده داشتند.  همایش دارای چهار محور اصلی و چندین محور فرعی به شرح ذیل بود:

-ساختار، تشکیلات، و راهبردهای کتابخانه های عمومی در ایران واتحادیه‌ی اروپا؛      

- خدمات عمومی، تخصصی و شخصی­سازی شده در کتابخانه­ های عمومی ایران و اتحادیه‌ی اروپا؛

-کتابخانه­ های عمومی و جامعه مدنی در ایران و اتحادیه‌ی اروپا؛

-بررسی، تحلیل و طراحی توسعه خدمات آینده در کتابخانه ­های عمومی ایران و اتحادیه‌ی اروپا؛

اعضای کمیته علمی همایش شامل هفده نفر از اعضای هیات علمی دانشگاه‌های داخل  و خارج از کشور (2 نفر از دانشگاه علامه طباطبائی، 8 نفر از سایر دانشگاه‌های ایران و 7 نفرعضو خارجی) از کشورهای فرانسه، نروژ، و هندوستان بودند. مقالات همایش با مجوز وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با کد اختصاصی 68337-00210 در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) نمایه می‌شوند.

مقالات دریافت شده توسط کمیته علمی مورد بررسی و داوری قرار گرفتند که 29 عنوان مقاله مورد پذیرش قرار گرفتند. تمامی مقالات ارایه شده و پذیرفته شده در سایت آی اس سی (ISC) بارگذاری شده و متن کامل مجموعه مقالات به صورت مجازی و رایگان در وبسایت همایش و وبسایت انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی در دسترس همگان قرار دارد.

استقبال کم نظیری از سوی مخاطبان در این همایش صورت گرفت و بیش از  600 نفر از سراسر کشور حضور آنلاین داشتند. تحلیل فرم‌های تکمیل شده نظر سنجی، حکایت از ارزیابی همایش در سطح بسیار بالایی دارد.

افزون بر این، بازخوردهای دریافت شده از استادان داخل و خارج از کشور و نیز سخنرانان خارجی نشان می‌دهد که این همایش توانسته است تا حد نسبتا زیادی به هدف‌های خود دست یابد. مهمانان خارجی از اینکه در همایشی با این سطح از مشارکت در ایران حضور پیدا کردند ابراز خوشحالی نموده و همگی بر ادامه همکاری با همتایان ایرانی خود، اظهارتأکید نمودند. در پایان بیانیه همایش قرائت شد.

در پایان جا دارد به یک نکته حاصل از تجربه برگزاری همایش بین‌المللی اشاره کرد. با توجه به ظرفیت بالای خدمات انجام شده در کتابخانه‌های عمومی ایران و پتانسیل عظیم علمی و پژوهشی در کشور، انعکاس بین‌المللی این فعالیت‌ها بسیار کمرنگ بوده و با  آفرینش رخدادهای علمی در سطح بین‌المللی از جمله با برگزاری همایش‌های بین‌المللی، می‌توان چهره واقعی علمی ایران را به طور ارزشمند و اثرگذار به جهانیان نشان داد.

از سوی دیگر، اجرای این گونه پروژه ها تاثیر زیادی در نگاه سایر کشورها به وضعیت علمی و پژوهشی ایران داشته و می تواند بسترهای زیادی برای اشتغال و به کارگیری دانشجویان این رشته در ایران و سایر کشورها را فراهم کند زیاد باعث گسترش روابط علمی  ایران با کشورها به شکل عملی می شود و بودجه ای نیز وارد کشور می شود که جدای از بودجه ملی است.

گلینی مقدم، گلنسا؛ عصاره، فریده ؛ فتاحی، رحمت الله.« گزارشی از اجرای اولین پروژه بین المللی ژان مونه در رشته علم اطلاعات و دانش شناسی در زمینه توسعه خدمات کتابخانه‌های عمومی: کسب تجربه هایی از اتحادیه اروپا». سخن هفته لیزنا، شماره 625،  26 دی ماه ۱۴۰۱

 ----------------------------------------------

[1] European Union Plans and Experiences for Public Libraries (Applicability for Iran) (EUPPL)

[2] Education, Audiovisual and Culture Executive Agency) EACEA(