آدمی فربه شود از راه گوش....

(لیزنا: گاهی دور گاهی نزدیک ۳۶5 ): اقدس اکبری، کتابدار دانشگاه تربیت مدرس:  مولوی در دفتر ششم خود داستانی روایت می کند که در آن غلام سیاهی دلباخته دختر زیبای ارباب خود شد ولی راز دل پنهان می کرد...غلام سیاه پس از خبر ازدواج قطعی معشوق با یکی از اشرافزادگان شهر سخت زردروی و رنجور شد و در بستر بیماری افتاد..تفقد ارباب و دوای طبیبان افاقه نکرد و خواجه که حدس می زد بیماری غلام دلیلی دیگر دارد همسرش را با لطایف الحیلی واداشت که زبان غلام را باز کند غلام نگونبخت سرانجام راز دل برملا کرد...خواجه همسرش را که برآشفته بود آرام کرد و گفت با جملات چنین به او وعده و وعید بدهد تا سلامتی بازیابد .

فکر شیرین مرد را فربه کند/ تا خیال فکر خوش بر وی زند /

به او می گوید اگر سخنان تو را گوش داده و خوب بفهمد سبک و سنگین می کند و احساس شرافت و عزت خواهد کرد و در نتیجه بهبود می یابد.

جانور فربه شود لیک از علف/ آدمی فربه ز عز است و شرف / آدمی فربه شود از راه گوش / جانور فربه شود از حلق و نوش/ (1)

بی تردید منظور مولانا از فربه شدن از راه گوش، فربه شدن آگاهی و عقلانیت و تعقل است (2). چنانکه خداوند در آیه 78 سوره انعام می گوید به شما دو گوش و چشم و زبان دادیم تا تعقل کنید و آنها را از ناشنوایی برحذر می دارد.  در جایی دیگر می گوید چون قرآن خوانده می شود سکوت کنید و گوش ( عقلانیت به کار ببندید ) فرا دهید باشد که رستگار شوید. (3)

رابطه زبانی هنگامی تحقق می یابد که گفت و شنود  موثر ( یعنی گوش دادن ) به صورت پویا، متقابل و برابر صورت گیرد.(2)

سابقه شنیداری ملی و دینی ما حتی قبل از گسترش کتاب و کتابداری مشحون از این داستانها و روایات است...

اما موج جهانی و فزاینده تولید، گردآوری و ثبت و ضبط گفت و شنود موثر و هدفمند کمتر از دو دهه پیش با عنوان "  پادکست " شروع شده است.(4) نهم مهرماه مصادف با 30 سپتامبر روز جهانی پادکست است ...ظریف و جالب آنکه هشتم مهرماه هم روز جهانی ناشنوایان است.

تاریخچه پادکست:

شاید خود بن همرزلی هم که برای اولین بار در سال 2004 در مقاله روزنامه گاردین این کلمه را به کار برد فکرش را هم نمی کرد که روزی مقاله اش جریان ساز یک نهضت باشد. او در مقاله خود دلیل رشد پرشتاب رادیوهای آنلاین و رادیوهای آماتور را بررسی کرده و توضیح داده بود که دستگاههای کوچک پخش موزیک از جمله آیپاد نقش مهمی در رونق این سبک رادیو دارند. او پرسیده بود: " اما چه اسمی باید برایش گذاشت؟ وبلاگ نویسی صوتی ؟ پادکست ؟ و...". (5) در حوزه رسانه، کلمات بسیاری در زبان انگلیسی با cast ساخته شده اند مثلا Broadcasting به معنای پخش گسترده و همچنین مخفف بخشی از نام معروف رسانه بزرگ خبری دنیا BBC نیز می باشد.

پادکست مجموعه ای از فایل های صوتی با یک موضوع ثابت و به هم پیوسته با زمان حداکثر 30 دقیقه برای هر بخش است. به هر قسمت پادکست یک اپیزود می گویند. مانند اپیزود یک سریال.

گوینده پادکست ( پادکستر ) یا میزبان پادکست ( در پادکست های گفتگومحور) معمولا یکسان است. مخاطبان اصلی پادکست، علاقمندانی هستند که حاضرند به محض انتشار یک قسمت جدید از پادکست به آن گوش داده و در واقع حتی با پرداخت حق اشتراک، مشترک پادکست شوند مانند اشتراک مجلات یا روزنامه ها. البته مانند آرشیو مجلات و روزنامه ها تمام قسمت های قبلی پادکست باید در دسترس باشند و مخاطب بتواند بنا به نیاز و تشخیص خود هر کدام را که خواست دانلود و گوش کند. موارد فوق ویژگیهایی است که باعث می شود هر فایل صوتی در ردیف پادکست قرار نگیرد. این پادکست ها رایگان از طریق اینترنت در دسترس همگان قرار می گیرد.

پادکست محدودیت زمانی ندارد و مانند برنامه رادیویی یکطرفه نیست . کاربر حق انتخاب بسیار بیشتری دارد.برای تولید پادکست از ابزار ساده مثل یک تلفن همراه تا استودیوهای تخصصی ضبط و ویرایش صدا می توان استفاده کرد البته تجهیزات پیشرفته به همراه تولید سناریو خوب و جلوه های صوتی به طور یقین محتوای باکیفیت تری تولید خواهد کرد.(5)

البته نباید فکر کنیم فقط یک نام گذاری ساده باعث شد صنعت پادکست شکل بگیرد و همه به دنبال تولید پادکست بروند.

در سال ۲۰۰۵ کاربران اینترنت کلمه podcast را مجموعاً ۱۰۰ میلیون بار در گوگل جستجو کردند و در ۲۰۰۶ تعداد پادکست‌ها – برای همیشه – از تعداد ایستگاه‌های رادیویی جهان بیشتر شد. امروز تعداد پادکست‌ها آن‌قدر زیاد شده که حتی تنظیم فهرستی از انواع پادکست‌ها هم ساده نیست. اما مشخصاً پادکست های ادبی، پادکست های انگیزشی و روانشناسی، پادکست های کتاب (معرفی کتاب، نقد کتاب و خلاصه کتاب) و پادکستهای گفتگو محور (مصاحبه با مشاهیر، نویسندگان، مدیران موفق و …) از جمله پادکست‌های پرمخاطب و پرطرفدار در فضای پادکست فارسی و انگلیسی هستند. ضمن این که در سال‌های اخیر با ترویج آموزش آنلاین، پادکست درسی هم به عنوان یک ژانر جدید به تدریج جای خود را در میان پادکست‌ها باز کرده است.(5)

نخستین پادکستها در ایران

ایران تقریبا 10 سال از این موج عقب ماند. برسی گوگل ترندز نشان می دهد جستجوی کلمه پادکست به زبان فارسی در گوگل حدودا از سال 2016 ( 1395) جدی شده است.(5)

چطور و از کجا پادکست بشنویم؟ بهترین برنامه پادکست چیست؟

برنامه های بسیاری برای گوش دادن به پادکست طراحی و عرضه شده اند ( در فارسی به این برنامه ها پادگیر هم می گویند) اگر انتظارات عجیب و خارق العاده نداشته باشید، قابلیت های پایه در بسیاری از آنها مشابه هستند و تفاوت چندانی با هم ندارند.

چند اپلیکیشن هستند که هم بر روی سیستم عامل IOS و هم اندروید قابل استفاده هستند.

Cast box ،Pocket Casts  ، Player FM، Stitcher، Pod bean، Tune in Radio

البته گزینه های اختصاصی همچون Overcast ، Listen App و Downcast برای کاربران ios  و Google Podcasts و Podcast Addict برای کاربران اندروید هم وجود دارد.(5)

به تازگی هوش مصنوعی پیشرفتهای چشمگیری در این زمینه داشته است و پلتفرم spotify تنها پلتفرم صوتی است که بر اساس جستجو و دانلود کاربر ، پادکست های دیگری را با امکان دریافت بازخورد از کاربران  امکان جستجو ، انتخاب ، اشتراک و  ارسال گزیده ای از پادکست را البته پس از ایجاد حساب کاربری فراهم می کند.

البته برای پادکست های فارسی  پلتفرم های " کست باکس و اپل پادکست" مناسبتر هستند و خود سازندگان پادکست هم به بازخورد کاربران در این پلتفرم ها توجه بیشتری دارند.

در سالهای اخیر پلتفرم های ایرانی متعددی هم به شکل تخصصی برای انتشار پادکست فارسی عرضه شده اند که از جمله آنها می توان به ناملیک ، تهران پادکست و شنوتو اشاره کرد. (4)

هر ساله در روز جهانی پادکست سازندگان پلتفرم شنوتو برنامه های متعددی در کتابخانه ملی یا سایر مراکز برگزار می کنند و ضمن استناد به گزارشات مستند غیر رایگان جهانی منتشر شده از تولید پادکست و وضعیت تولید پادکست در ایران به معرفی پلتفرم خود می پردازند.

مدیر عامل شنوتو در سخنرانی خود پیرامون همین مناسبت جهانی در مهرماه 1397 در کتابخانه ملی ضمن اشاره به اینکه آمار استقبال از پادکست تا دو سال آینده به آمار جهانی می رسد اذعان کرد 52 درصد مردان و 48 درصد زنان در بعد جهانی شنونده پادکست هستند. در ایران این نسبت 65 به 35 است و نشان می دهد پادکست در جذب مخاطب زنان در ایران هنوز مجال رشد زیادی دارد.(6)

اخیرا نیز پویش ملی کتابخوانی " یک کتاب مهمان ما " از علاقمندان کودک و بزرگسال خواسته است با محوریت کتاب گلستان سعدی و یا کتاب های منتشر شده توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تا 15 آبان 1403 پادکست تولید و ارسال کنند. این موارد قدم های خوبی هستند که عموم جامعه ایرانی را به تدریج متوجه اهمیت پادکست خواهد کرد.( 7)

همچنین برنامه رادیویی تخصصی با عنوان " پادکست " مدتی است به  معرفی پادکست و پادکسترهای برتر و معروف ایرانی در موضوعات مختلف می پردازد.

پادکست در کتابداری، کتابخانه های عمومی و دانشگاهی:

کتابخانه های دانشگاههای کوچک علوم پزشکی کشور مانند علوم پزشکی نیشابور(8) و کرمانشاه (9) و گلستان( 10) با فعالیت هایی هرچند اندک و پراکنده پیشگام این نهضت بوده اند.

کتابخانه مرکزی علوم پزشکی کرمانشاه با ایجاد واحدی به نام " واحد ترجمان دانش " پادکست هایی چند دقیقه ای از کتب ، مقالات ، تحقیقات و طرح های پژوهشی اساتید و بعضا دانشجویان را با صدای خود آنان ضبط و گردآوری کرد.(9)

دلیل این توجه روشن است زیرا تاثیر پادکست ها در آموزش پزشکی به دانشجویان پزشکی و پیراپزشکان به تبعیت از دانشگاههای فراملی به خصوص پس از دوران همه گیری کرونا مورد توجه قرار گرفته است.دانشگاه الزهرا پس از رونمایی از نخستین مجموعه پادکست خود در سال 1399 به مناسبت روز زن ، در آخرین فعالیت ، پادکست پژوهشی خود را در سال 1402 منتشر کرد (11) و دانشگاه شهید بهشتی پس از تولید پادکست های معرفی بخشهای مختلف دانشگاه در آخرین فعالیت خود در سال 1402 دیدگاه تخصصی اساتید خود را منشر کرده است.(12)

دومین پادکست کتابخانه ملی در مورد کودک و نوجوانان در سال  (13)1395و آخرین کتب منتشرشده در قالب پادکست " دانای بی زبان " در سال 1399(14)  و همچنین پادکست " صدای کتابدار " با محوریت مصاحبه های تاریخ شفاهی در حوزه کتابداری در سال 1400 توسط کتابخانه ملی طراحی و تدوین شد.(15)

تلاش هایی نیز برای معرفی آثار و کتب و یا معرفی امکانات مجموعه توسط کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد(16) ، کتابخانه و موزه ملی ملک،(17)  اداره کل کتابخانه های عمومی  قزوین(18) و شهرداری اصفهان(19) نیز صورت گرفت.

اما در مقالات و نشریات خارجی استفاده از پادکست کاربردهای بسیار گسترده تری در کتابخانه ها یافته است.

طراحی و تدوین پادکست به عنوان مواد کمک آموزشی در دروسی که برای دانشجویان کمتر جذاب است مانند فیزیک (20)  علاوه بر آموزش زبان دوم با همکاری کتابداران و هماهنگی با واحد ضبط و تولید صدا در کتابخانه دانشگاهی بخشی از رسالت کتابخانه های دانشگاهی در پشتیبانی از آموزش تلقی شده است.

تولید پادکست برای ترویج فرهنگ مطالعه و ترغیب دانشجویان به مطالعه غیردرسی با ایده هایی جذاب همچون "معرفی کتابی که دوست دارید یا نفرت دارید .....(21)

پیشنهاد تاسیس یک انجمن علمی برای کتابداران برای تبادل اطلاعات سریعتر با همکاران همرده در سایر دانشگاهها از طریق پادکست.(22)

البته ماهیت شفاهی پادکست ها کتابخانه های دانشگاهی را به حق به عنوان مخزن گردآوری و سازماندهی آثار مکتوب دچار تردید کرده است...در آخرین تحقیقات منتشر شده در سال 2024 یک محقق دانشگاهی یک روش هفت مرحله ای برای حل این مشکل و اثبات روایی و پایایی پادکست های تولید شده البته با استاندارد دانشگاه ارائه و پادکست را منبع جدید سازماندهی شده کتابخانه دانشگاهی معرفی کرده است .(23)

همان گونه که ذکر شد هوش مصنوعی اسپاتیفای در کتابخانه های دانشگاهی نیز به طریقی دیگر نفوذ کرده است یعنی با بهره گیری از تجربیات سامانه  alert در پایگاههای اطلاعاتی خارجی که مطابق با جستجوی کاربر مقالاتی را به کاربر پیشنهاد و به پروفایل پژوهشی او از طریق ایمیل ارسال می کند با همین کارکرد مطابق با جستجوی کاربر در نرم افزار کتابخانه دانشگاهی ، پس از شناسایی کلمات کلیدی وارد شده و تطابق با کلیدواژه های پادکست بارگذاری شده در سیستم ، پادکست مربوطه را به ایمیل کاربر در پروفایل پژوهشی او ارسال می کند(24).حتی به پادکست به عنوان منبعی برای رویت بیشتر پروفایل پژوهشی پژوهشگران دانشگاه نیز اشاره شده است.(25)

نکته پایانی:

کتابخانه های دانشگاهی ایران در ابتدا باید با تکیه به امکانات خود پاکست های تخصصی دانشگاهی را تولید و سپس پس از بررسی تجربیات خارجی و توان داخلی خود آنها را طبق استانداردهای جهانی با در نظر گرفتن فرهنگ ملی سازماندهی کنند. مسلما کتابخانه های دانشگاهی پس از گردآوری و سازماندهی و بارگذاری پادکست های استاندارد در نرم افزارهای تخصصی کتابخانه  می توانند عصر جدیدی در حمایت از فعالیت های پژوهشی و آموزشی دانشگاه ، برندسازی و بازاریابی و درآمد زایی مستقل برای خدمات خود بگشایند.

1 ) https://ganjoor.net/moulavi/masnavi/daftar6/sh6

2)https://vista.ir/w/a/16/5ie7h/

3 )  https://fa.wikifeqh.ir/

4 ) https://motamem.org/

5)https://www.zoomit.ir/software-application/269424-best-podcast-app

6) https://farhikhtegandaily.com/page/191166/

7 ) https://www.kanoonnews.ir/news/344514/

8 ) https://sahebkhabar.ir/news/54525657/

9 ) https://centlib.kums.ac.ir/fa/podcast

10 ) https://goums.ac.ir/page/11798/

11) https://www.alzahra.ac.ir/page-wrc/fa/15/form/pId22671

12 ) https://www.sbu.ac.ir/fa/w/podcast

13) https://www.nlai.ir/enterprise-news

14 ) https://www.alef.ir/news/3991018077.html?show=text

15 ) https://www.lisna.ir/library/item/2687.

16) https://shenoto.com/channel/podcast/hershad

17) http://malekmuseum.org/multimedia/podcast

18) https://www.aparat.com/v/z88iz63

19) https://plan.isfahan.ir/node/67509

20 ) آرمک دونالد، جیمز. " پادکست کردن درس فیزیک"، فصلنامه رشد آموزش فیزیک، شماره ،92 پاییز .1389

21) Kavanagh، Anne.” Casting a Wider Net: Podcasts in Readers’ Advisory”. Emerging Library and Information Perspectives, Vol. 6 No. 1 (2024).

22) Sewell، Amber.” The case for open peer review podcasting in academic librarianship. Libraries and the Academy, Vol. 23, No. 4 (2023), pp. 799–818.

23) Kulkov،Ignat and etal.” Leveraging Podcasts as Academic Resources: A Seven-steps Methodological Guide”. International Journal of Qualitative Methods Volume 23, June 2024.

24) Do ،Tiffany and etal.” PAIGE: Examining Learning Outcomes and Experiences with Personalized AI-Generated Educational Podcasts” .arXiv.Perprint.6 sep 2024.

25) DeMarco، Carla.” Hear Here! The Case for Podcasting in Research”. The Journal of Research Administration, (53) 1.2022.