تداوم برگزاری كارگاه شابك در خانه كتاب

به گزارش  لیزنا بر اساس اعلام روابط عمومی خانه كتاب، كارگاه آموزش و آشنایی با شماره استاندارد بین المللی كتاب؛ شابك (ISBN) به منظور آموزش استفاده درست و صحیح از شابك عصر دیروز (23 مردادماه) با حضور روح الله سلطانی، كارشناس مسئول واحد شابك خانه كتاب، ناشران، ناشر-مولفان و علاقمندان در سرای كتاب موسسه خانه كتاب برگزار شد.

در ابتدای این جلسه، روح‌الله سلطانی با بیان اینكه آموزش و آشنایی با كاركردها و موضوعات مرتبط  با شابك هر دو هفته یك بار در موسسه خانه كتاب برگزار می شود، گفت: شابك شماره ای منحصر به فرد برای كتاب در سطح بین المللی است، گفت: شابك در حقیقت نماینده ای برای سایر مشخصات كتاب در سیستم های مكانیزه است. در سال 1966 تعدادی از ناشران و توزیع كنندگان كتاب در اروپا به كارگیری رایانه را برای پردازش سفارش ها و كنترل موجودی انبار كتاب مورد بررسی قرار دادند. حاصل این بررسی نشان می داد كه پیش نیاز یك نظام ماشینی و كارا، وجود شماره ای یكتا و ساده برای شناسایی اقلام قابل انتشار است.

وی ادامه داد: برای اولین بار در سومین گردهمایی بین المللی تحقیق درباره بازار كتاب در نوامبر 1966 (آبان 1345) این مسئله مطرح شد.  با همكاری كشورهای انگلستان و امریكا و سازمان جهانی ایزو و با استفاده از تجربیات شماره SBN در سال 1970 استاندارد ایزو 2108 ایجاد شد.  این استاندارد اصول و روش شماره گذاری استاندارد بین المللی كتاب را تعریف می كند. همچنین مسئولیت هماهنگی بین المللی این نظام بر عهده سازمان بین المللی شابك  واقع در كشور آلمان، شهر برلین بوده است. در حال حاضر 200 كشور عضو نظام شابك هستند و مقرر سازمان جهانی شابك در لندن قرار دارد.

مدیر امور «شابك» موسسه خانه كتاب با اشاره به تاریخچه شابك در ایران گفت: ایران در سال  1372 به مدت یك سال به عضویت آزمایشی شابك درآمد و شناسه 964 به ایران اختصاص پیدا كرد. تا اینكه در سال 1375 درج شابك بر روی كتاب ها اجباری شد و در سال 1385 شناسه 600 به ایران اختصاص پیدا كرد.

سلطانی ادامه داد:انجام مراحل عضویت ناشران در نظام، همراهی ناشر به منظور استفاده صحیح از شابك، اعلام و راهنمایی تغییرات شابك، برگزاری كارگاه های آموزشی در این خصوص، حضور فعال در سمینارهای سالانه ISBN، ترجمه اطلاعات ناشران و ارسال به سازمان جهانی و... از جمله وظایف موسسه شابك است.

سلطانی ضمن اشاره به عملكردهای موسسه شابك گفت: گسترش دامنه استفاده از شابك از 0% در سال 1372 به 97% در سال 1395 از جمله فعالیت های این موسسه بوده است.  همچنین، در راه اندازی شابك تاجیكستان كمك و همراهی داشتیم. در سال 2004 نشست سالانه شابك در ایران برگزار شد و در حال رایزنی در خصوص راه اندازی شابك افغانستان هستیم.

وی به كاربرد شابك در مراكز نشر، توزیع و فروش اشاره كرد و گفت: شابك در این مراكز در آمار تولید، محاسبات و صدور صورت حساب، فروش، كنترل موجودی، فرآیند سفارشات، كنترل اطلاعات فروش، توزیع و... كاربرد دارد. اما در كتابخانه ها در سیستم گردش در امانت كتابخانه، فهرست های ماشینی و  فهرست های مشترك، جستجو در بانك های اطلاعاتی،  سیستم های ماشین خوان، ثبت آمار، امانت بین كتابخانه ای  و.. شابك نقش مهمی دارد.

سلطانی افزود: پیش از 2007 ساختار شابك از 10 رقم تشكیل شده بود اما از سال  2007 به بعد از 13 رقم تشكیل شده است كه دلیل این تغییر را می توان در افزایش ظرفیت شماره گذاری نظام شابك به دلیل افزایش روزافزون انتشارات الكترونیكی و در نتیجه تولید آثار در قالب ها و ویرایش های مختلف دانست. همچنین، شابك 10 رقمی در پیش بینی اولیه - سال 1960 – برای كتاب های چاپی طراحی شده بود و تنها برای 10 بیلیون عنوان قابل استفاده بود.

وی بیان كرد: شابك در كتاب های چاپی، انتشارات بریل، انتشاراتی كه ناشر قصد ندارد  در فواصل زمانی منظم روزآمد و یا بطور نامحدود و پی­در­پی منتشر كند، كاربرد دارد. همچنین،  شابك در مقالات خاص یا جزئی از منبع خاص ادواری اما نه همه منابع ادواری ، نقشه ها، كتاب های صوتی روی كاست، لوح فشرده یا DVDكتاب های گویا، كتاب های الكترونیك بدون توجه به شكل فیزیكی مانند نوارهای ماشین خوان، كاست­ها و یا لوح های فشرده یا روی اینترنت  استفاده می شود.

سلطانی با بیان اینكه كتاب هایی كه ناشران مشترك دارند، شابك ناشری كه  پخش كتاب را بر عهده دارد روی كتاب درج می شود، گفت: اگر ناشری بدون هیچ تغییری  كتاب را  تجدید چاپ كند  شابك آن تغییری نمی كند. اما اگر ناشر دیگری كتاب را بدون هیچ تغییری تجدید چاپ كند شابك ناشر جدید باید استفاده شود. همچنین، به شكل های مختلف یك اثر اعم از جلد گالینگور، جلد شومیز، قطع های مختلف و...  شابك جداگانه ای در نظر گرفته می شود. همچنین، با هر كتاب یا ویرایشی متفاوتی از آن شابك جداگانه ای اختصاص  پیدا می كند. آثاری كه به صورت الكترونیك عرضه می شوند مانند كتاب های الكترونیك برای كامپیوتر  یا تلفن همراه، لوح فشرده یا آثار اینترنتی و محصولات آموزشی  اگر چه به صورت متن و چه به همراه تصویر، صدا، فیلم  باشند، باید شابك بگیرند.

وی اظهار كرد: نداشتن یا رعایت نكردن محل خط تیره در میان اعداد شابك، استفاده از شابك مشابه و تكراری برای كتاب های متفاوت، استفاده از شابك ناشر دیگر، غلط تایپی در چاپ اعداد شابك، تفاوت شابك شناسنامه با پشت جلد و یا فیپا و... از جمله اشتباهات رایج در استفاده از شابك هستند.

در ادامه این جلسه، ناشران، ناشر-مولفان به ارائه نظرات، پیشنهادات و سوال های  خود در خصوص  موضوعات مختلف درباره شابك پرداختند.