داخلی
»اخبار کتاب
آشنایی نویسندگان با حقوق صنفی و قراردادهای نشر
به گزارش لیزنا بر اساس اعلام روابط عمومی انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، نخست، فریدون عموزاده خلیلی، رئیس هیئت‌مدیره انجمن، درگذشت ناگهانی محسن سلیمانی را به حاضرین و خانواده انجمن نویسندگان کودک و نوجوان تسلیت گفت؛ همچنین از حضور سلیمانی در نخستین هیئت‌مدیره انجمن و سایر فعالیت‌های ادبی او در سال‌های گذشته، یاد کرد: در سال‌هایی که در زمینه تئوری داستان با کمبود شدید مواجه بودیم، او در عرض دو سه سال چند عنوان از مهم‌ترین کتاب‌های تئوری داستان را ترجمه و روانه بازار کرد و در کنارش ترجمه داستان را هم پی گرفت. رفتن محسن سلیمانی فقدان بزرگی برای انجمن و برای ادبیات کودک و نوجوان است.
در ادامه، محمود برآبادی علت برگزاری نشست را این‌طور بیان کرد: هم ناشر و هم نویسنده در منافع کتاب سهیم‌اند، اما با وجود این منافع مشترک، گاهی اختلاف‌نظرهایی بین دو طرف قرارداد وجود دارد. گاهی شاهد مراجعه ناشر یا نویسنده‌هایی به انجمن هستیم که خواستار پیگیری شکایت خود هستند. البته کمیته حقوقی انجمن بیش‌تر سعی در ایجاد سازش بین ناشر و نویسنده داشته و رویه‌اش به همین شکل است. او این مراجعه‌های مکرر را ضرورتی برای تشکیل نشست‌های حقوقی مرتبط با مؤلفان و ناشران دانست.
انواع حقوق نویسندگان کدام است؟
توکل صدیقی سخن خود را با حقوق نویسندگان شروع کرد و درباره انواع این حقوق گفت: نویسنده صاحب اثر است و دو نوع حق مادی و معنوی دارد. بحث از جایی شروع می‌شود که نویسنده تصمیم می‌گیرد حقوق مادی خود را با کسی شریک شود. حقوق مادی قابل واگذاری است، اما حقوق معنوی قابل واگذار کردن نیست. مسائلی از قبیل محتوای کتاب و عنوان اصلی از حقوق معنوی نویسنده است و در قبال آن‌ها مسئولیت دارد، اما منافع مادی حاصل از انتشار کتاب را می‌تواند واگذار کند. وقتی صحبت از قرارداد می‌کنیم، منظورمان حقوق قابل واگذاری است. زمانی در اتحادیه ناشران قراردادهای ده دوازده مورد از ناشران بزرگ کشور را بررسی کردیم تا ببینیم در دوره چندین ساله فعالیت خود با چه مشکلاتی روبه‌رو بوده‌اند. پس از این بررسی، پیش نمونه‌ای برای قراردادهای نشر تهیه شد که امروزه در دسترس ناشران و نویسندگان قرار گرفته است.
هجری نیز در تکمیل صحبت‌های نایب‌رئیس اتحادیه ناشران افزود: امروز می‌خواهیم به یکی از مشکلات اساسی صنعت نشر بپردازیم. صنعت نشر از سه رکن نویسنده، ناشر و موزع تشکیل شده است. ما مهم‌ترین رکن را نویسنده یا همان تولیدکننده اثر می‌دانیم. از همین رو حقوق نویسنده اثر دارای اهمیت فراوانی است، اما مالکیت عینی – همانند چیزی که در مورد یک ساختمان مطرح می‌شود – برای آن وجود ندارد. نکته بعد ارتباط تنگاتنگ نویسنده و ناشر است. ما همیشه در اختلافات بین ناشر و نویسنده به طرفین گوشزد می‌کنیم که هدف ما حذف ناشر نیست. همان‌طور که موظفیم از حقوق نویسنده حمایت کنیم، باید از حقوق ناشر و موجودیت او هم حمایت کنیم. سومین نکته این است که پیگیری حقوق نویسنده به کانال‌های رسمی مانند دولت و نهادهای دولتی نیاز دارد. باید به یاد داشته باشیم که بدون همکاری با دستگاه‌های رسمی احقاق حقوق امکان‌پذیر نیست. پس نباید به نویسندگان به چشم روشنفکر و اپوزوسیون نگاه کرد.
هجری در ادامه اشاره‌ای به تاریخچه حقوق نویسندگان در کشور کرد و گفت: حقوق نویسندگان از دیرباز مورد چالش بوده است. در سال ۱۳۲۵ مهم‌ترین آرزوی مؤلفان شکل‌گیری اتحادیه صنفی نویسندگان بوده که از طریق آن بتوانند حقوق نویسنده را تحقق ببخشند. یکی از این حقوق مسئله قراردادهاست. پس از تصویب قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان مصوب سال ۱۳۴۸ نویسنده تا حدودی به آرامش خیال رسید که از حقوق مادی و معنوی‌اش دفاع خواهد شد. بعد از انقلاب هم این قانون تغییر نکرد و همچنان استوار است، به جز ماده ۱۲ که مدت تعلق اثر به نویسنده را از سی سال پس از مرگ به پنجاه سال پس از مرگ افزایش داد.
هجری عدم رعایت قانون کپی‌رایت و امضا نکردن کنوانسیون برن را نیز یکی از مشکلات حقوقی صنعت نشر ما عنوان کرد و گفت: باید این دغدغه را به مترجمان و ناشرانمان انتقال بدهیم.
چرا با وجود قرارداد تیپ اتحادیه ناشران، هنوز هم ناشران قراردادهای موردپسند خود را به نویسنده می‌دهند؟
توکل صدیقی در پاسخ به این سؤال گفت: قرارداد تیپ عمر درازی ندارد. نویسنده و ناشر باید بدانند که در قراردادها می‌توانند موارد مختلفی را تعیین کنند. مثلاً مدت زمان (مثلاً سه سال)، نوع (مثلاً چاپی، الکترونیک، صوتی و…) یا تیراژ (مثلاً ده هزار جلد) واگذاری اثر را مشخص کنند. به عبارت دیگر، هرچه نویسنده و ناشر به حقوق خود آگاه‌تر باشند، راحت‌تر می‌توانند با طرف مقابل مذاکره کنند. این امر در حوزه تصویرگری هم صدق می‌کند. منظور آگاهی طرفین به حقوق خود است.
بیش‌ترین اختلاف بین نویسندگان و ناشران چیست؟
هجری بیش‌ترین موارد اختلاف ارجاع شده به کمیته حقوقی را به شرح زیر اعلام کرد: خودداری ناشر از پرداخت حق‌التألیف، خودداری ناشر از چاپ اثر پس از پرداخت حق‌التألیف، تغییر متن بدون مجوز یا هماهنگی با نویسنده، کتاب‌سازی با سرقت از چند کتاب مختلف، تحویل اثر بدون رسید به ناشر، استفاده‌های ثانویه از اثر و گرفتن پیش‌پرداخت از طرف نویسنده و عدم تحویل اثر نهایی.
یکی دیگر از مشکلات عمده بین نویسنده و ناشر وجود قراردادهای شفاهی است. در چنین وضعی نخستین کار نامه‌نگاری با ناشر است تا بتوان با مستند کردن روند پیگیری، قرارداد شفاهی را به قرارداد کتبی تبدیل کرد. متأسفانه نویسندگان ما قرارداد کتبی را به معنای بی‌اعتمادی می‌دانند و گاهی به دلایلی مانند دوستی با ناشر از نوشتن قرارداد کتبی خودداری می‌کنند.
محسن هجری یکی از مشکلات اصلی صنعت نشر را عدم آگاهی نویسنده دانست و گفت: «بارها گفته‌ایم که پیش از بستن قرارداد با کمیته حقوقی انجمن مشورت کنید. این مشاوره کاملاً رایگان است، اما معمولاٌ نوقلمان به علت آگاه نبودن هر قراردادی را امضا می‌کنند. غافل از این‌که تک تک بندهای قرارداد در محاکم قضایی ممکن است برایشان مشکل‌ساز شود.»
او همچنین با بیان این‌که معمولاٌ پیگیری از طریق دادگاه و کمیته حل اختلاف وزارت ارشاد نتیجه‌ای در بر ندارد، گفت: «امید ما به اتحادیه ناشران است تا قرارداد تیپ را برای همه ناشران لازم‌الاجرا کند. به عبارت دیگر اگر ساز و کاری ایجاد شود که ما مسائل را به اتحادیه ناشران ارجاع دهیم و در آنجا توسط کمیته‌ای حقوقی بررسی شود، بخش بزرگی از این مشکلات مرتفع خواهد شد.»
توکل صدیقی پس از بیان مشکلات اصلی ارجاع شده به کمیته حقوقی گفت که بیش‌تر مشکلات فوق در قرارداد تیپ در نظر گرفته شده و قابل پیش‌گیری است.
او نیز در ادامه به برخی مشکلات ایجاد شده از طرف نویسندگان اشاره کرد و عدم تحویل اثر در موعد معین و تحویل اثر بدون رعایت نکات ویرایشی را به عنوان دو مورد از این مشکلات بیان کرد.
مترجمان در ایران چه حقوقی دارند؟
نایب‌رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران گفت: «یکی دیگر از موضوعات قابل بحث ترجمه است. در هیچ کجای دنیا به مترجمان درصد نمی‌دهند، چراکه اثر متعلق به نویسنده است و مترجم تنها می‌تواند یک بار حق ترجمه دریافت کند. در ایران ناشر ممکن است برای برخی کتاب‌ها به صورت درصدی حق ترجمه پرداخت کند و برای برخی دیگر پرداخت نکند. معمولاٌ کتاب‌های تخصصی که مترجم عمر و هنر خود را پای ترجمه آن‌ها گذاشته و به نوعی بازآفرینی محسوب می‌شود، حق ترجمه درصدی می‌گیرند.»
هجری نیز با استناد به قانون سال ۱۳۴۸ این را تصریح کرد که حقوق مادی مترجم جدای از حقوق معنوی اوست. مترجم درباره اثر حق معنوی دارد و چنان‌چه کسی ترجمه او را به نام خود منتشر کند به حبس از سه ماه تا یک سال محکوم می‌شود.
اگر دچار اختلاف شدیم، چه کنیم؟
توکل صدیقی در پایان خطاب به نویسندگان و ناشران گفت: «انجمن‌هایی مثل انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، انجمن تصویرگران، انجمن ناشران و… می‌توانند کمک کنند و مشورت بدهند، اما بهتر است اختلافتان را به مراجع قانونی و کمیسیون‌های ذی‌صلاح مثل کیمیسیون حل اختلاف اتحادیه ناشران بفرستید. به عبارت دیگر در این صنف نمی‌توان دیکته کرد که قرارداد را چه‌طور ببندید، اما می‌توانیم این آگاهی را بدهیم که طرفین در ضمن قرارداد داور خود را معین کنند تا بدانند در صورت بروز مشکل به چه مرجعی مراجعه کنند.»
۱. از توهین به افراد، قومیت‌ها و نژاد‌ها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهام‌زنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیام‌ها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.