نگهداری مجموعه آثار خواجه نصیرالدین توسی در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

به گزارش لیزنا بر اساس اعلام روابط ‌عمومی و امور بین‌الملل سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی،  گنجینه منحصر به فردی شامل 2 هزار نسخۀ ارزشمند خطی و چاپ سنگی از آثار خواجه نصیرالدین توسی، همراه با شرح و ترجمه و حاشیه بر آثار وی، در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی موجود است که بیشتر نسخه‌ها در زمان حیات مؤلف، کتابت شده است.

رئیس ادارۀ مخطوطات این سازمان اعلام کرد: ابوجعفر محمد بن محمد بن حسن توسی مشهور به خواجه نصیرالدین (579 در توس و درگذشته 653 در بغداد)، شاعر، فیلسوف، متکلم، فقیه، دانشمند، ریاضی‌دان و منجم ایرانی سده هفتم است؛ مجموعه ارزشمندی از آثار وی در قالب 2 هزار نسخه نفیس خطی و چاپ سنگی، در گنجینه کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.

حجه‌الاسلام محمدحسن نوری‌نیا به یکی از نسخه‌های نفیس که در زمان حیات مؤلف کتابت شده، اشاره کرد و افزود: این اثر با نام «قواعد العقائد» در حکمت و کلام شیعه است و در سال 677 هجری قمری، روی کاغذ سمرقندی کتابت شده است.

وی اضافه کرد: دو نسخه از تألیفات خواجه نصیرالدین، با نام «زبدة الهیئه» در علم هیأت و نجوم، و دیباچه تقویم علاءالدین، هر دو به سال 685 هجری قمری در اصفهان کتابت شده است.

وی به نسخه‌ای با موضوع ریاضی اشاره کرد که مربوط به «هوپسیکِلِس» ریاضیدان یونانی بوده و توسی آن را تحریر کرده است؛ وی توضیح داد: این اثر با نام «تحریر المطالع» به دست «قسطاء بن لوقاء» از دانشمندان قرن چهارم به عربی ترجمه شده و تصحیح «یعقوب بن اسحاق کندی» است؛ کتابت این نسخه، در سال 672 هجری قمری و معاصر مؤلف انجام گرفته و نادرشاه افشار در سال 1145 هجری قمری، آن را وقف آستان قدس کرده است.

وی به اثری دیگر از این دانشمند ایرانی با نام «رساله معینیه» یا «المفید» که در هیأت و نجوم به زبان فارسی نگاشته شده، اشاره کرد و گفت: مؤلف، آن را به ابوشمس معین الدین بن ناصرالدین بن محتشم تقدیم کرده و نسخه آستان قدس، به قلم محمد بن علی خوافی به سال 665 هجری قمری در بردسیر کرمان کتابت شده و آقا زین العابدین اصفهانی در 1166 هجری قمری، آن را وقف آستان قدس نموده است.

رئیس ادارۀ مخطوطات آستان قدس تصریح کرد: از دیگر نسخه‌های نفیس تألیف توسی، «رساله العزّیه فی شرح مقاله النصیریه» است که در زمان حیات مؤلف بر کاغذ سمرقندی کتابت شده است.

وی ادامه داد: نسخه‌ای از اثر معروف توسی در هیأت و نجوم با نام «زیج ایلخانی» در قرن هفتم کتابت شده و سید جلال الدین تهرانی که نایب التولیه آستان قدس بوده، در سال 1361 شمسی، آن را وقف آستان کرده است.

وی با بیان اینکه از تألیفات مهم خواجه نصیرالدین به زبان فارسی، تحریر اصول اقلیدس است، اظهار داشت: نام دیگر آن، «تحریر الأصول الهندسه و الحساب» است که در سال 645 هجری قمری تألیف، و در سال 646 کتابت شده است.

وی در پایان به نسخه‌ای در علم ریاضی اشاره کرد که توسی آن را تحریر نموده و بیان کرد: اصل این اثر که «تحریر المفروضات» نام دارد، از ارشمیدس است و «ثابت بن قره» آن را ترجمه کرده؛ نسخه آستان قدس، کتابت قرن هفتم است.

گفتنی است که کنیه خواجه نصیرالدین توسی، «ابوجعفر» بوده و به القابی چون «محقق توسی»، «استاد البشر»، «خواجه» و «عقل حادی عشر» شهرت دارد.