الگوهای تعاملی؛ تسهیل‌کننده در خط‌مشی‌گذاری کتابخانه‌های عمومی‌

به گزارش لیزنا بر اساس اعلام پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، ششمین نشست از سلسله نشست‌های «کتابخانه ایرانی: سیاست‌گذاری ملی کتابخانه‌ عمومی» با عنوان «تأملی بر الگوهای تعاملی» با اعضای هیأت علمی، مسئولان ستادهای سیاست گذاری، مدیران ستاد و دانشجویان در سالن جلسات دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد.

پاتوق فرهنگی کتابخانه‌ها

در آغاز این نشست وحید خاشعی،‌ عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با ارائه مقاله «کاوشی بر مدل تعاملی سیاست‌گذاری ملی فرهنگی و کتابخانه‌های عمومی در ایران»، بیان کرد: سیاست‌گذاری عمومی، تلاقی رشته‌های علوم سیاسی، مدیریت و خط مشی‌گذاری عمومی است که علمی میان‌رشته‌ای محسوب می‌شود. درواقع سیاست‌گذاری عمومی عبارت است از مدیریت دولتی در عرصه برنامه‌ها و سیاست‌گذاری‌های کلان و نیز تنظیم حدود دخالت دولت در عرصه‌های مختلف که به مطالعه رفتار حکومت‌ها و دولت‌ها در عرصه‌های مختلف می‌پردازد. تنظیم،‌ اجرا و ارزیابی سیاست‌ها، سه بخش اصلی در سیاست‌گذاری عمومی محسوب می‌شود.

وی ادامه داد: در سیاست‌گذاری عمومی سه سطحِ تعریف‌شده و به هم متصل وجود دارد؛‌ گفتمان سیاست پژوهشی، چارچوب سیاست‌گذاری و فرایندها و مدل‌ها. در سطح گفتمان سیاست پژوهشی، ۳ رویکرد دولتی، بازاری و مدنی مطرح می‌شود. در رویکرد دولتی، دولت‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای در حوزه فرهنگ داشته و با ارائه محصولات فرهنگیِ مشخص، سلیقه مخاطب را هدایت می‌کنند؛ در رویکرد بازاری، بازار و میزان تقاضای مخاطب تنها عامل اثرگذار است؛ در رویکرد مدنی، تعادل برقرار است و سازمان‌ها و نهادهایی به ایفای نقش در این حوزه می‌پردازند که در میان مردم و حکومت‌ها از مقبولیت لازم برخوردارند.

این پژوهشگر تصریح کرد: کتابخانه‌های عمومی می‌توانند نقش‌آفرینان اجتماعی در مراحل تدوین، اجرا و ارزیابی خط‌ مشی‌های عمومی کشورها و حاکمیت‌ها باشند و چگونگی ایفای نقش آن‌ها، بسته به نوع انگاره به کتابخانه متفاوت است.

وی با بررسی انگاره‌های مختلف سیاستی نسبت به کتابخانه‌های عمومی به این نتیجه رسید که انگاره صحیح سیاستی در کشور، انگاره کتابخانه‌های عمومی به‌مثابه پاتوق فرهنگی است. در این انگاره، هدف توسعه فرهنگ مطالعه است.

خاشعی در ادامه به تبیین مختصات الگوی تعامل سیاست‌های ملی فرهنگی و کتابخانه‌های عمومی پرداخت.

تعامل ستاد کتابخانه‌های عمومی با شهرداری‌ها

در ادامه این نشست مقاله «تنظیم‌گری به‌جای تصدی‌گری؛ الگوی تعامل نهاد کتابخانه‌های عمومی و امور کتابخانه‌های شهرداری تهران» از سوی حسین شیرازی، دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه تهران ارائه شد. این پژوهشگر با توصیف شیوه تعامل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و شهرداری تهران و بررسی مسائل موجود، نهاد را شایسته ایفای نقش تنظیم گری و سیاست‌گذاری و شهرداری را شایسته ایفای نقش تصدی‌گری دانست.

شیرازی اظهار داشت: بر اساس قانون، نهاد کتابخانه‌های عمومی مرجع سیاست‌گذار در حوزه کتابخانه‌های عمومی است. همچنین بر اساس قانون، شهرداری در هر شهر، موظف به پرداخت نیم درصد از درآمد خود به انجمن‌های کتابخانه‌های عمومی است. در شهر تهران، نیم درصد با توجه به اقدام شهرداری به تأسیس و اداره کتابخانه‌های عمومی زیرمجموعه خود، همواره مورد چالش دو طرف بوده است. این پژوهش تلاش دارد با بررسی شرایط و مسائل موجود به الگویی دست یابد که ارتباط میان کتابخانه‌های نهاد و شهرداری را روشن ساخته و مسائل ناشی از الزام به پرداخت نیم درصد مذکور را حل کند.

وی ادامه داد: این امر با تفکیک نقش سیاست‌گذاری از اجرا و حرکت به سمت تعامل میان تنظیم‌گری و تصدی‌گری حاصل خواهد شد.

الگوی مطلوب جامعه ایرانی در کتابخانه های عمومی

در ادامه انیس میری، کتابدار کتابخانه آستان قدس رضوی و دانشجوی دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی به ارائه مقاله «تدوین مدل کتابخانه عمومی مطلوب جامعه ایرانی به روش پژوهش آمیخته اکتشافی» پرداخت. این مقاله حاصل پژوهشی است که با هدف تدوین الگویی برای کتابخانه مطلوب ایرانی با روش آمیخته اکتشافی (کمی- کیفی) انجام شده است. در بخش کیفی، از طریق مصاحبه با ۱۲ فرد کتابخوان که ماهانه حداقل ۳ عنوان کتاب مطالعه می‌کنند، ‌دلایل عدم استقبال از کتابخانه‌های عمومی را بیان می کنند. نتایج حاکی از آن است که مقوله مدیریت متمرکز کتابخانه‌های عمومی بر پدیده کتابخانه مطلوب جامعه ایرانی اثر گذاشته است. عدم توجه به نیازها و شرایط هر کتابخانه، عدم استفاده بهینه از نیروی انسانی، کمبود بودجه و فضای مناسب در کتابخانه‌های عمومی و درگیری کتابداران در مسائل روزمره که خود متأثر از مدیریت متمرکز کتابخانه‌هاست، به‌عنوان شرایط علّی بر عملکرد کتابخانه‌های عمومی تأثیرگذار بوده است. در بخش کمی نیز با توزیع پرسشنامه در بین کتابداران، ویژگی‌های کتابخانه مطلوب موردبررسی قرار گرفت. بر این اساس ۱۴ ویژگی تهیه منابع اطلاعاتی بر اساس نیاز مراجعه‌کننده، سرعت بازیابی، تنوع خدمات، ارتباط مؤثر، مدیریت پاسخگو، مقررات ساده، سهولت رفت‌وآمد، منابع روزآمد، توجه به زیبایی بصری، جداسازی گروه‌های مختلف، استقلال در فضا و امکانات، ارائه خدمات الکترونیک، فضای مناسب مطالعه و توجه به نیازها و شرایط محلی از خصوصیات کتابخانه مطلوب جامعه ایرانی است.

کارکردها و مأموریت های کتابخانه عمومی

در ادامه محمد حسن‌زاده، عضو هیأت علمی گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه تربیت مدرس، به ارائه مقاله «نگاهی نو به کارکردها و مأموریت‌های کتابخانه عمومی» پرداخت. وی با بیان تعاریفی از کتابخانه عمومی، سه ویژگی ایجاد توسط مردم، اداره توسط مردم و استفاده مردمی را عمده‌ترین وجوه این نوع از کتابخانه‌ها برشمرد.

حسن‌زاده با بررسی مشکلات پیش روی خدمات‌دهی کتابخانه‌های عمومی، اظهار داشت: ضعف زیرساخت، نقص در نیازسنجی، کمبود نوآوری، درون‌گرایی افراطی (خدمت‌دهی تنها به اعضا)،‌کمبود صلاحیت‌های حرفه‌ای، عدم توجه به نظارت‌های فرهنگی و ضعف محتوا عمده‌ترین مسائل موجود در این زمینه است. در مقابل نوآوری مداوم در ارائه خدمات، آگاهی بخشی، عدم تبعیض، جامعه‌محوری، تناسب محتوایی (مجموعه‌سازی و روزآمدسازی)، تناسب نیروی انسانی (گزینش تخصصی، بازآموزی مناسب)، تناسب کالبدی (خوشایند سازی، همخوانی با خدمات) و تناسب خدمات (انعطاف‌پذیری و فراگیری) از بایسته‌های کتابخانه‌های عمومی است.

وی تصریح کرد: برای رسیدن به این اهداف نیازمند ایجاد تحول در حوزه سیاستی و اجرایی هستیم. در حوزه سیاست باید چشم‌اندازها، مأموریت‌ها،‌ اهداف و برنامه‌ها مورد بازنگری و در حوزه اجرا لازم است ‌کالبد، محتوا، نیروی انسانی و خدمات مورد بررسی قرار گیرد.

عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس ادامه داد: چارچوب نوآوری در کتابخانه‌های عمومی دربرگیرنده سه عنصر ایده‌های نوآورانه انفرادی، نوآوری‌های محیطی در کتابخانه‌های عمومی و یافته‌های نوآورانه پژوهش‌های دانشگاهی است و برای ایجاد تغییر باید بر این موارد متمرکز شد؛ در گام بعد، لازم است کارایی طرح‌های خلاقانه جمع‌آوری‌شده بررسی، در قالب مدیریت پورتفولیو غربال و درنهایت اجرا شود.

گفتنی است، طرح «کتابخانه ایرانی: سیاست‌گذاری ملی کتابخانه‌های عمومی» از طرح های کلان نهاد کتابخانه‌های عمومی برای تدوین سیاست های ملی کتابخانه های عمومی است. پیش‌ازاین سلسله نشست‌های «کتابخانه ایرانی: سیاست‌گذاری ملی کتابخانه عمومی» با عناوین «بازخوانی خدمت کتابخانه عمومی در پیوند با سیاست‌های ملی فرهنگی»، «مسئله شناسی سیاست‌گذاری ملی کتابخانه عمومی»، «کارویژه‌ها و مأموریت‌های کتابخانه عمومی در جمهوری اسلامی ایران»، «بازاندیشی در کارویژه کتابخانه عمومی بر مبنای سیاست‌های خوانا و نویسا شدن مردم»، «بازسازی منطقی اجتماعی کتابخانه‌های عمومی بر مبنای کنش­های مطلوب در افق ایران اسلامی» برگزار شده است.