نشست نقد کتاب «آموزش مفاهیم دینی همگام با روان شناسی رشد» در تهران

به گزارش لیزنا، نشست نقد و بررسی کتاب «آموزش مفاهیم دینی همگام با روانشناسی رشد» شنبه ۲۹ دی ماه، با حضور ناصر باهنر، نویسنده اثر و محمود گلزاری، استاد حوزه روانشناسی به عنوان منتقد اثر و جمعی از اعضای کتابخانه پیروزی در این کتابخانه برگزار شد.

ناصر باهنر، نویسنده کتاب «آموزش مفاهیم دینی همگام با روانشناسی رشد» در این نشست درباره نحوه شکل‌گیری این اثر توضیح داد: نگارش این کتاب به سال ۱۳۷۱ بازمی‌گردد؛ یعنی زمانی که تصمیم گرفتم پایان نامه خودم را در رشته معارف اسلامی و تبلیغ در دانشگاه امام صادق(ع) با موضوع تبلیغ و ترویج برای کودکان و نوجوانان و با راهنمایی استاد حداد عادل ارائه دهم.

وی افزود: این پژوهش دستمایه‌ای برای تدوین کتاب «آموزش مفاهیم دینی همگام با روانشناسی رشد» شد که در ادامه به منبعی برای تدوین کتب دوره ابتدایی تحت عنوان «هدیه‌های آسمانی» نیز تبدیل شد. این کتاب از زمان انتشار خود تا کنون ۱۹ با به چاپ مجدد رسیده که این میزان چاپ مجدد از یک کتاب علمی کم سابقه بوده است.

باهنر با اشاره به مهم‌ترین پرسش‌های مطرح شده در این اثر گفت: یکی از مهم‌ترین پرسش‌های مطرح شده در این کتاب، چگونگی درک کودکان و نوجوانان از مفاهیم دینی است. به عبارتی این کتاب ضمن اشاره به مراحل رشد تفکر و درک در کودکان و نوجوانان، به چگونگی برداشت آنها از اصول و فروع دین می‌پردازد. به همین منظور برای پاسخ به این سوالات، مطالعات بسیاری در حوزه روانشناسی انجام دادم.

این نویسنده ادامه داد: در میان این مطالعات از نظریات رونالد گلدمن روانشناس آمریکایی که یک تقسیم‌بندی درباره مراحل رشد تفکر دینی در کودکان ارائه داده بود، بهره‌ بردم. گلدمن در نظریات خود این مراحل را یه سه مرحله «تفکر دینی شهودی» برای کودکان ۷ و ۸ سال، «تفکر دینی عینی» برای کودکان تا ۱۳ سال و «تفکر دینی انتزاعی» برای نوجوانان ۱۴ سال به بعد، تقسیم کرده بود که البته نظریات موافق و مخالفی هم نسبت به این تقسیم بندی از سوی منتقدان وجود داشته است.

وی درباره پژوهش‌های صورت گرفته در ایران بر اساس نظریات گلدمن گفت: در داخل کشور نیز افرادی پژوهش‌های خود را بر اساس نظریات گلدمن ارائه کرده‌اند که یکی از آنها خانم دکتر عزت خادمی، استاد دانشگاه الزهرا(س) است که در پایان نامه خود عینا از روش‌های گلدکمن استفاده می‌کنند و به گفته خود حدود ۴ سال برای پیاده کردن آن زمان گذاشته‌اند. به طور کلی حاصل پیاده کردن این روش نشان داده که مراحل رشد و تفکر کودکان و نوجوانان در ایران نیز همانند مراحلی است که گلدمن تعریف کرده است.

نویسنده کتاب «آموزش مفاهیم دینی همگام با روانشناسی رشد» چگونگی آموزش مفاهیم اعتقادی به کودکان و نوجوانان را از دیگر سوالات اساسی این کتاب عنوان کرد و گفت: ما باید بدانیم که بر اساس مراحل رشد و تکامل دینی بچه‌ها و برداشتی که از مفاهیم دینی دارند، چگونه می‌توانیم اصول اعتقادی مورد نظر را به کودکان آموزش دهیم. در این بخش از دیدگاه‌های اسلامی مبتنی بر آیات و روایات نیز کمک گرفته شده است.

با هنر تصریح کرد: هدف اصلی این کتاب ارائه راهکارهایی به منظور تبلیغ دینی برای کودکان و نوجوانان بوده که در این مسیر به ناچار به حوزه روانشناسی وارد شدم و از دستاوردهای دانشمندان این حوزه استفاده کردم. آنچه در کتاب ارائه شده هم مورد استقبال و هم مورد نقد بوده؛ ولی به طور کلی اگر فردی بخواهد اطلاعات خوبی در این عرصه کسب کند کتاب «آموزش مفاهیم دینی همگام با روانشناسی رشد» می‌تواند منبع مناسبی برای راهنمایی باشد.

در ادامه این نشست محمود گلزاری استاد حوزه روانشناسی به نقد کتاب «آموزش مفاهیم دینی همگام با روانشناسی رشد» پرداخت و گفت: این کتاب از جهات مختلف، اثری قابل توجه است. ابتدا اینکه این کتاب در حوزه‌ای که ۲۰ سال جای خالی یک کتاب احساس می‌شد، پیشگام بوده است و افراد علاقه‌مند برای کسب اطلاع از این حوزه ناچار به مراجعه به این اثر هستند.

وی افزود: روانشناسان برجسته دنیا از جمله پیاژه همگی به این موضوع اتفاق نظر دارند که کودکان قادر به درک مسائل انتزاعی (غیر محسوس) نیستند. به عبارتی کودکان برای درک مفاهیم غیر مادی باید به آن درجه از رشد تفکر برسند که بتوانند درک مناسبی از آن داشته باشند که رسیدن به این مرحله از رشد نیز به عوامل مختلفی بستگی دارد که ممکن است در سنین مختلفی به وجود بیاید. با توجه به اینکه اصولا مفاهیم دینی انتزاعی تر از سایر مفاهیم است، درک این موارد نیز سختی مضاعفی برای کودکان خواهد داشت.

گلزاری با تأکید بر لزوم ارائه پژوهش‌هایی عمیق‌تر در این حوزه گفت: آقای گلدمن که کتاب «آموزش مفاهیم دینی همگام با روانشناسی رشد» بر اساس نظریات و تقسیم‌بندی ایشان ارائه شده، طی پژوهش‌هایی عمیق و با صرف زمان بسیار از جمع کثیری از کودکان در مراحل سنی مختلف خواسته‌اند که تصور خود از خدا را نقاشی کنند که در نهایت با تحلیل این داده‌ها به این تقسیم‌بندی از مراحل رشد تفکر دست یافته‌اند.

این استاد حوزه روانشناسی با اشاره نبود منابع فارسی در این حوزه گفت: اگر چه در این حوزه تحقیقاتی از سوی برخی افراد مانند خانم دکتر عزت خادمی انجام شده، اما آنها نیز تنها پایان‌نامه دانشگاهی بوده‌اند و جای خالی یک کار تحقیقاتی و میدانی عمیق در این حوزه احساس می‌شود. اما در هر حال کار آقای باهنر در زمان خودش کاری پیشتاز و مفید بوده است. ضمن اینکه این کتاب به لحاظ نگارشی نیز اثری قابل توجهی است.

وی در ادامه به برخی نقدهای وارد بر این کتاب اشاره کرد و گفت: انتشار این کتاب به سال ۱۳۷۱ مربوط می‌شود و منابع مورد استفاده در این کتاب بسیار قدیمی هستند و بسیاری از آن منابع پس از انتشار مورد نقدهای جدی و همچنین تکمیل و بازنگری قرار گرفتند. به طور مثال روانشناسان بسیاری به نقد نظریات گلدمن که این کتاب بر اساس آن نوشته شده، پرداختند.

گلزاری ادامه داد: این کتاب از زمان انتشار حدود ۲۰ بار تجدید چاپ شده است، بدون اینکه ویراست جدید از آن مبتنی بر آرا و نظریات و منابع جدیدتر ارائه شود. معمولا در کشورهای دیگر در حوزه انتشار آثار علمی پس از هر چهار سال یک ویراست جدید از یک کتاب منتشر می‌شود، نه چاپ جدید آن. همچنین ایشان اشاره‌ای گذرا به آیات و روایات موجود درباره مراحل رشد تفکر دینی داشتند، در حالی که آثار جامع و قابل توجهی از جمله مقاله‌ای دکتر پسندیده در این حوزه ارائه داده‌اند، موجود است.

ادامه این نشست به پرسش و پاسخ میان اعضای کتابخانه حاضر در این مراسم اختصاص داشت که مواردی چون جای خالی تفکیک سنی در مباحث کتاب و محدودیت در جامعه مخاطب اثر از مهم‌ترین پرسش‌های مطرح شده در این نشست بود که ناصر باهنر به ارائه توضیحاتی در این باره پرداخت.

یادآور می‌شود نشست نقد و بررسی کتاب «آموزش مفاهیم دینی همگام با روانشناسی رشد»، بیست و ششمین نشست از مجموعه جلسات نقد و بررسی کتاب در کتابخانه عمومی پیروزی، عصر شنبه ۲۹ دی ماه با حضور ناصر باهنر، نویسنده اثر و محمود گلزاری، استاد حوزه روانشناسی به عنوان منتقد اثر و جمعی از اعضای کتابخانه پیروزی در این کتابخانه برگزار شد.