عقدنامه‌های تاریخی دوره‌های افشاریه و قاجاریه در مرکز اسناد آستان قدس نگهداری می‌شود

 به گزارش لیزنا، کارشناس اسناد آستان قدس رضوی به مناسبت روز ملی ازدواج، به معرفی مجموعۀ ارزشمند عقدنامه‌های ازدواج در این مرکز پرداخت و گفت: مجموعه عقدنامه‌هایی که در این مرکز نگهداری می‌شود، مربوط به دوره‌های مختلف افشاریه، قاجاریه و پهلوی و اقشار مختلف مردم شامل جوامع شهری و روستایی و طبقات مختلف اجتماعی اعم از علما و روحانیون، درباریان و دیوانیان، تجار، اطبا، کسبه و... از منطقۀ خراسان، تهران، اصفهان، یزد، شیراز و... است که به سه زبان فارسی، عربی و ترکی در مرکز اسناد موجود است.

الهه محبوب به قدیمی‌ترین عقدنامۀ مرکز اسناد اشاره کرد و گفت: این عقدنامه مربوط به ازدواج دختر شاهرخ افشار است که یکی از شاهدان آن، شیخ فضل‌الله نوری است. قبالۀ ازدواج امین الدوله فرزند مجدالملک از شخصیت‌های مهم دورۀ قاجار که صدراعظم ایران در دوران مظفرالدین‌شاه بوده است، از دیگر عقدنامه‌های مهم این مجموعه است.

وی دربارۀ شکل و ابعاد این عقدنامه‌ها توضیح داد: بیشتر عقدنامه‌ها تک‌برگی و برخی دفترچه‌ای و دارای جلد هستند و ابعاد متنوعی دارند. تعداد سطرهای آن‌ها براساس شکل، سبک نگارش و تنظیم و اینکه مربوط به طبقات پایین جامعه یا بزرگان باشد، متفاوت است.

محبوب ادامه داد: اغلب کاغذهای این اسناد فرنگی است و برای نقوش تزیینی آن از رنگ‌های مختلف سرخ، سبز، آبی، زرین، سفید و... استفاده شده و با خط‌های مختلفی نوشته شده‌اند و نام شهود با درج مُهر آن‌ها پایین عقدنامه مشهود است.

کارشناس اسناد آستان قدس با اشاره به وجوه هنری برخی عقدنامه‌ها با بیان اینکه نظر به طبقۀ اجتماعی افراد گاه ساده و گاه آراسته به انواع تزیینات هنری است، تصریح کرد: برخی اسناد باسرلوح گنبدی، سرلوح با طرح نیم‌ترنج کتیبه، شمسه و... است که از جمله اسناد نفیس در این زمینه، متعلق به ازدواج دختر مؤتمن الملک (فرزند میرزا نصرالله خان نائینی مشیرالدوله) است.

وی دربارۀ تزیینات این عقدنامه با بیان اینکه با سرلوح تاجی‌شکل، با گل‌وبرگ‌های ختایی و نقوش اسلیمی با حاشیه‌ای ساده و شنگرف آراسته شده، توضیح داد: در ذیل آن، کتیبه‌ای قلمدانی با زمینۀ زرین و دو نیم‌ترنج با زمینۀ لاجوردی و گل‌و‌برگ‌های زرین است. حاشیۀ دو صفحۀ اول مذهّب به نیم‌ترنج‌های متناوب است که همانند سرلوح دارای گل‌وبرگ‌های ختایی و نقوش اسلیمی در زمینۀ زرین است. بقیۀ صفحات دارای نقوش کتیبۀ قلمدانی در حاشیه است و دو صفحۀ آخر هم دارای جدول‌های مربعی‌شکل با نقوش ستاره‌ای چندپر است که برای متن نوشتۀ شهود در نظر گرفته شده و سند با ترکیب زیبایی از خط نسخ و نستعلیق و رنگ‌های سیاه و شنگرف نوشته شده است.

محبوب در پایان یادآور شد: با توجه به اینکه در برخی اسناد، عناوین زوجین و پدران آن‌ها، شغل زوجین، محل سکونت، سن و زمان ازدواج، مهریه و چگونگی پرداخت، شرایط ضمن عقد، وکلای زوجین، ظَهر یا پشت‌نویسی عقدنامه‌ها با موضوعات مختلف و... درج شده است، از دل این اسناد به اطلاعات ارزشمندی دربارۀ مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی هر دوره می‌توان دست یافت.