انتشارات علمی و فرهنگی از «داستان‌های کوتاه جهان» رونمایی کرد

به گزارش خبرنگار لیزنا مراسم رونمایی از مجموعه کتاب «داستان‌های کوتاه جهان» با حضور مهدی قزلی مدیرعامل بنیاد شعر و ادبیات داستانی و داستان‌نویس و ابراهیم زاهدی مطلق، معاون بنیاد شعر و ادبیات داستانی و داستان‌نویس برگزار شد.

مجموعه ۲۳ جلدی داستان‌های جهان توسط انتشارات علمی و فرهنگی و با ترجمه محمدعلی مهمان نوازان به چاپ رسیده است.

نویسندگان این مجموعه از همه کشورهای‌های جهان گرد آمدند تا تجربه، پیشینه و فرهنگ‌های کشور خود را بیان کنند.

مترجم این مجموعه محمدعلی مهمان‌نوازان متولد ۱۳۵۷ در تهران است. هم مهندسی و هم مترجمی خوانده است و سابقه داستان‌نویسی هم دارد که ماحصل آن رمان‌های «رسوا‌خانه» و «بچه دیو خواب» است و  ترجمه کتاب‌های «ولاد»، «زورو» و «چشم» است.

در ابتدای جلسه، مسعود کوثری رئیس انتشارات علمی و فرهنگی در سخنرانی خود در معرفی مجموعه کتاب‌های «داستان‌های کوتاه جهان» گفت که نویسندگان داستان‌های این مجموعه از اکثر نقاط دنیا آمریکا،خاورمیانه میانه و  خاور دور، هند، آسیا و غیره انتخاب شده‌اند که به نظر می‌رسد گزینه مناسبی برای انتخاب داستان‌های این مجموعه باشد.

به گفته کوثری در ابتدای این کتاب 20 جلد بود که در زمان آماده‌سازی آن برای چاپ آقای مهمان‌نوازان 3 جلد دیگر را هم آماده کرد.

وی از آماده‌سازی پروژه وسیع‌تری توسط آقای مهمان‌نوازان خبر داد. به گفته وی این مجموعه داستان گزینشی از داستان‌های کوتاه جهان خواهد بود که در قالب دیگری حاضر می‌شود.

انتشارات علمی و فرهنگی دروازه‌ای از ادبیات جهان به سمت ادبیات ایران باز کرد

مهدی قزلی در ابتدای سخنان خود از انتشارات علمی و فرهنگی به دلیل باز‌کردن دروازه‌ای از ادبیات جهان به سمت ادبیات ایران تشکر کرد.

قزلی مسیرهای قبلی به سمت ادبیات جهان را در مقایسه با این مجموعه انتشارات علمی و فرهنگی به پنجره و نور گیر تعبیر کرد و گفت زمانی که کاری با این وسعت انجام می‌گیرد در واقع دروازه‌ای از ادبیات جهانی گشوده می‌شود.

وی در توصیف این اصطلاح گفت: نگاه این مجموعه نه فقط به یک کشور بلکه به اقصی نقاط جهان است؛ مثل خاورمیانه و کشورهای عربی، خاور دور، آمریکای جنوبی و شمالی، کشورهای اروپایی و حتی کشورهای کمتر شناخته شده مانند شبه قاره‌ها و جزایری که برای پیدا کردن آن باید در گوگل سرچ کرد.

 مدیرعامل بنیاد شعر و ادبیات داستانی نداشتن مسیری به سمت ادبیات قاره آفریقا را ضعفی برای ادبیات ایران دانست و توضیح داد: ما متاسفانه نمی‌دانیم در ادبیات آفریقا چه می گذرد با اینکه به نظر می‌رسد آفریقا به علت تاریخ طولانی آن، علی رغم سفر آنان از دوره ای به بعد به عنوان برده به جاهایی که حتی ساخته نشده بود مثل آمریکا، باید ادبیاتی قوی داشته باشد. مسلما قبل از این دوره زندگی جدی  پر از اسطوره‌ها و نوستالژی‌ها در آفریقا جریان داشته است.

او افزود: مسلما از دل این تاریخ، ادبیاتی بسیار خوب و پر از مسائل انسانی بیرون میاد ولی ما متاسفانه از آن بی خبر هستیم؛ به همین علت تلاش انتشاراتی علمی و فرهنگی و مترجم بسیار شایان تقدیر است.

قزلی در انتقاد از عدم شفافیت ملاک انتخاب آثار و چگونگی و چرایی انتخاب آن‌ها گفت: روشن کردن ملاک انتخاب آثار در برقراری ارتباطات با آن موثر خواهد بود.

قزلی این مجموعه کتاب را به سفره ای تشبیه کرد که از هر غذایی به اندازه کمی در آن چیده شده است و در کنار داستان‌های آرام و سرد آلمانی می‌توان داستان گرم آمریکای جنوبی را هم یافت.

او این مجموعه را مجموعه‌ای  معرفی کردنی و هدیه‌دادنی توصیف کرد و افزود: برای مخاطبی که  علاقمند به حوزه داستان و ادبیات‌خوان است و از ادبیات حداقل استفاده فردی می‌کند ولی حوصله گردش در ادبیات طولانی ندارد، فقط تهیه همین مجموعه و مطالعه داستان‌های آن برای چند ماهی می‌تواند او را به خوبی سرگرم کند.

قزلی در ادامه از مهاجر بودن نویسندگان تعداد زیادی از داستان‌های مجموعه که اروپایی و  آمریکایی نیستند انتقاد کرد و گفت: هرچند ادبیات مهاجرت برای خود یک ادبیات و ژاتری جدی است ولی آثار مهاجرین برای شناخت ادبیات ملل آثار خوب و مناسبی نیستند.

او افزود: برای مثال یک آفریقایی که مدت زمان طولانی از زندگی خود را در بستر فرهنگ دیگری گذرانده است، برای شناخت ادبیات منطقه خوب نیست و داستان آن داستان مناسبی نیست؛ زیرا ادبیات مهاجرت تلفیقی است از آنچه در گذشته برای وی افتاده یا برای گذشتگان وی رخ داده است و حاصلضرب آن با فرهنگ آن منطقه‌ای که در آن زندگی می کنند و در آن برای خود آینده‌ای متصور است.

وی با بیان اینکه با حضور این نوبسندگان در این مجمومعه، این مجموعه نه ادبیات مهاجرت شناخته می‌شود و نه ادبیات آن خطه ادامه داد: اگر دسته‌بندی این چنینی برای مجموعه در نظر گرفته می‌شد به طوری که چند جلد به ادبیات مهاجرت و چند جلد به ادبیات منطقه می‌پرداخت بهتر بود.

ضرورت ترجمه مستقیم

مهدی قزلی با اشاره بر اینکه آثار این مجموعه از دو زبان انگلیسی و فرانسوی بر‌گردانده شده است، این موضوع را ضعف بسیار بزرگ ادبیات ایران عنوان کرد.

قزلی در این‌باره گفت: از دوره‎ای که در مجله همشهری داستان تحقیق می‌کردم به این فکر بودم که ما آثار حتی زبان روسی را عموما از زبان واسط انگلیسی آلمانی یا فرانسوی ترجمه می‌کنیم. بخشی از زبان واسط، فرهنگ واسط است. خود زبان انگلیسی فرانسه یا آلمانی که به یک معنا مهد ادبیات هم محسوب می‌شوند، این ادبیات را به نحوی دست‌چین کرده‌اند. فارغ از نحوه دست‌چین کردن این آثار، خود انتخاب آثار با یک منویاتی که خود کارایی و تجربه طولانی در پشت خود دارد قابل تامل است.

او افزود: ادبیات آفریقایی که ما از زبان انگلیسی و فرانسوی بر‌می‌گردانیم، ادبیاتی است که خود انگلیسی‌ها و فرانسوی‌ها این آثار را انتخاب کرده‌اند و ما در واقع انتخاب آن‌ها را می‌بینیم. هرچند ترجمه همین آثار هم غنیمت است ولی به نظر می‌رسد که این گام اول است و باید گام‌های بعدی در این رابطه برداشته شود.

وی ادامه داد: کتابی در کشور بوسنی نوشته جواد کاراحسن  در مورد خیام و به صورت فرمی یعنی رمان به چاپ رسیده است. با توجه به اینکه برای نوشتن در مورد مفاخر ادبیات ما مثل خیام باید کلی هزینه پرداخت می‌کردیم و با تصور اینکه کتاب را ترجمه می‌کنیم آن را به ایران آوردم. ولی بعد متوجه شدم که ترجمه آن کار بسیار دشواری است چون کلا پنج نفر در ایران زبان بوسنیایی جهت ترجمه ادبی می‌دانند. ترجمه کاری که فرمی نیست راحت‌تر است ولی در ترجمه ادبیات حساسیت وجود دارد. زیرا مترجم این کتاب علاوه بر ظرایف و دقایق زبان بوسنیایی، هم باید با ادبیات کلاسیک و قدیم ایران و خیام آشنایی داشت، هم عرفان را می‌دانست، هم فرهنگ بوسنی را می‌شناخت و هم از نسبت زندگی صوفیانه یا طریقتی در اروپا اطلاع داشت.

قزلی افزود: از سختی ترجمه ادبی اطلاع دارم ولی از طرف دیگر به هر حال باید این موضوع آغاز شود. چنانچه درمورد زبان روسی مدتی است که شروع شده است و الان مستقیما از زبان روسی ترجمه می‌شود.

این نویسنده در ادامه توضیح داد: فقط در صورت ترجمه مستقیم خود ما هم می‌توانیم آثار را برای ترجمه انتخاب کنیم. تا به حال هم مترجمین ما در انتخاب آثار از زبان‌های انگلیسی آلمانی و فرانسه و زبان‌های رایج کمی کم‌لطفی داشتند و هم معرف آن‌ها معرفی بوده است که تفاوت نسبت‌های فرهنگی ما با نسبت‌های فرهنگی اروپا و آمریکا را در نظر نگرفته است.

قزلی با تاکید بر اینکه ما فقط ما مسیر خاصی از ادبیات در کشورها آشنایی داریم افزود: ما با آثار ملل مختلف از مسیر غیر‌گفتمانی آشنا شدیم و تجربه کردیم. مسیر انتخاب و ترجمه کتاب‌ها و ادبیاتی که به دست ما رسیده است، مسیری از قبل انتخاب شده است. شرکت نداشتن در این انتخاب دارای وجوه مختلفی است و اینکه آثار یک کشور آفریقایی یا آسیایی اول به زبان دیگری وارد می شود و سپس به زبان ما برمی‌گردد نیز از زاویه دیگری مورد بحث است.

او در توضیح کارایی مجموعه کتاب «داستان‌های کوتاه جهان» گفت: دیدن این داستان‌ها و خواندن آن‌ها برای کسانی که علاقمند هستند از ادبیات ملل و نوع نگاه آنان به دنیا اطلاع داشته باشند، مغتنم است و می‌تواند پله اولی باشد برای اینکه با انتخاب خودمان دست‌چین کنیم و با نگاه کسی که فرهنگ ایرانی دارد آثار را برای ترجمه انتخاب کنیم تا استفاده و بهرهمندی خود را بالا ببریم.

در ادبیات ما توهم و ترس وجود دارد

او اظهار امیدواری کرد که روزی در بین چنین مجموعه داستان‌هایی در دنیا، آثار ایرانی هم وجود داشته باشد و گفت به جرعت می‌گویم که پس از چند سفر به کشورهای مختلف متوجه شدم که ادبیات معاصر ما برای دیگران قابل خواندن است ولی در مقایسه با ادبیات دیگر کشورها متاسفانه توهم و ترسی در بین ما وجود دارد.

وی با اشاره به قدرت ادبیات روسیه گفت: اینکه آثار برگردان شده از کشور ما در روسیه به چاپ دوم می‌رسد نشانه خوبی است.کتاب «مردگان باغ سبز» محمدرضا بايرامي برگزیده نمایشگاه کتاب روسیه شناخته شده است. کتاب و «من او» نوشته رضا امیرخانی بعد از چاپ اول نایاب شده است. کتاب «شطرنج با ماشین قیامت» از حبیب احمدزاده بارها مورد نقد و بررسی نویسندگان روسی قرار گرفته است. این آثار همه ادبیات ما نیست ولی همین چند کتاب توانسته است توجه آنان را جلب کند.

قزلی ادامه داد: ما راه دوری نداریم برای اینکه مجموعه‌های اینچنینی در کشورهای دیگر،  آثار نویسندگان ایرانی را هم شامل شود و فقط همت آژانس‌های ادبی مانند انتشارات علمی فرهنگی که قدرتمند‌تر هستند را می‌طلبد.

مهدی قزلی افزود: من اعلام می‌کنم که حاضر هستم تا مجموعه‌ای از داستان‌هایی از نویسندگان ایرانی را آماده کنیم و این آثار را با کمک مترجمین به چند زبان خوب دنیا مثل انگلیسی و عربی که نسبت‌های خوب ادبی هم با ما دارند برگردان کنیم تا در این زمینه حداقل کاملا منفعل نباشیم.

او گفت: از توجهی که به آثار ما در چند کشوری که بررسی کردم وجود دارد به این نتیجه رسیده‌ام، راه دوری برای اینکه در دنیا مطرح شویم نداریم؛ و امید‌وارم آثار ما هم در حوزه کودک و نوجوان و هم بزرگسال توجه جامعه مخاطبین را به خود جلب کند. هرچند از مسیر آن و زمان دریافت نتایج آن اطلاعی ندارم ولی اعتقاد دارم جای امیدواری وجود دارد.

ابراهیم زاهدی مطلق، معاون بنیاد شعر و ادبیات داستانی رونمایی از کتاب را به دید و بازدید عید تشبیه کرد که در آن جای نقد و بررسی کتاب نیست.

او در رابطه با مجموعه کتاب «داستان‌های کوتاه جهان»  گفت که در این مجموع داستان‌های خوبی ترجمه شده است و انتخاب‌های خوبی هم صورت گرفته است.

در ادامه زاهدی به بررسی داستان پرداخت.

مسیر ترجمه و انتخاب کتاب‌ها یک مسیر گفتمانی است

او داستان کوتاه را  محصول دنیای مدرن و عصر مدرنیست و داستان‌های مینیمال و مینیمالیست را محصول پس از جنگ جهانی دوم عنوان کرد و توضیح داد: پس از جنگ که هم درد و آلام بیشتر شده و هم حوصله نویسنده کم شد و هرچند مسائل برای گفتن زیاد بود ولی حوصله‌ای برای بازگونی این مسائل وجود نداشت. به همین دلیل نویسندگان مانند کار روزنامه نگاری مسائلی را به کوتاهی بیان کرده و رد شده‌اند. مانند ستون اخبار روزنامه که در آن اخبار مهم به صورت تیتروار منتشر می‌شود در سال های پس از جنگ نیز این داستان‌ها به صورت تیتر و کوتاه مانند یک تلنگر گفته شده است. داستان های کوتاه را از این منظر می توان بررسی کرد.

وی با اشاره به مقدمه کتاب «ژاک قضا و قدری و اربابش» نوشته  امیر مشیری که در آن از سفارت فرانسه به دلیل کمک به وی و ایجاد امکانات خوب برای ترجمه کتاب در جنوب فرانسه، مکانی که اتفاقات داستان رخ می‌دهد، تشکر کرده است، گفت: اکثرا نویسندگان از هیچ سفارت یا سازمانی بابت کمک به او برای ترجمه تشکر نمی‌کنند، چون اصولا کسی چنین کمکی به او نمی‎کند.

او در مورد انتخاب کتاب مطابق با نیاز‌های جامعه گفت: گاهی طبق تصمیم شهرداری تهران، نقاشی‌های نقاشان بر سر در خیابان‌ها و تابلو ها، مترو  و غیره به نمایش در می‌آید. مادلیل این حرکت و این که با چه مسیر گفتمانی این تابلو‌ها انتخاب می‌شود را نمی‌دانیم. مانند کتاب‌هایی که ترجمه می‌کنیم ولی نمی‌دانیم که آیا مورد نیاز ما هست یا نه؟ مسیر ترجمه و انتخاب کتاب‌ها یک مسیر گفتمانی است و باید معلوم شود جامعه ما نیازمند چه کتاب‌هایی است.

زاهدی افزود: در جامعه مشکلاتی داریم که شاید متناسب با مشکات امروز اروپا نیست و ممکن است مثلا مانند مشکلات جامعه شرق آفریقا یا ژاپن باشد. آثاری که انتخاب می‌کنیم باید مورد نیاز ما باشد.

معاون بنیاد شعر و ادبیات داستانی ادامه داد: در داوری جایزه جلال آثاری در بخش رمان وجود داشت که کاملا به شکل مقاله نوشته شده بود. این سبک نوشتن در اروپا رایج شده است در حالی که اصلا در کشور ما پذیریفته نمی‌شود. ما متهم شدیم که سواد داوران جایزه جلال کم بود. این موضوع حاصل ناهماهنگی  موجود بین قشر کتاب‌خوان، داوران، نویسندگان و عموما مترجمان است. این نوع کتاب‌ها عموما توسط کسانی نوشته شده است که به آثار اروپایی دسترسی داشتند و اطلاع داشتند که مساله روز در اروپا چه مدل نوشتنی است. حال اگر اینجا پذیرفته نشود گفته می‌شود که ما کهنه‌گرا هستیم.

وی ترجمه را به وارد کردن خودروی خارجی تشبیه کرد و گفت: اگر این خودرو با هدف و انتخاب‌شده و برای تربیت سلیقه ما وارد کشور شود بسیار خوب و باعث ارتقاء ما است. ولی اگر منجر به توقف تولید شود، یعنی ترجمه باعث توقف نوشتن شود، مانند اتفاقی که در حوزه کوک و نوجوان افتاد، مفید نخواهد بود. چنانچه در حال حاضر برای تهیه کتاب کودک مستقیما به سمت کارهای ترجمه‌ای می‌رویم.

او در خواست کرد که موسسات بزرگ و صاحب نام و اعتبار مثل انتشارات علمی و فرهنگی این نسبت‌ها را هم مشخص کنند که آیا حاصل ترجمه برای بالا بردن سلایق مخاطبان و تربیت سلیقه نویسندگان ما برای نوشتن آثار با کیفیت خوب اثر اثرگذار است یا نه.

اولین موضوع برای انتخاب داستان‌ها تفاوت زاویه دید نویسندگان بود

محمدعلی مهمان‌نوازان مترجم این مجموعه 23 جلدی در سخنان خود گفت: وقتی اثری چاپ شد از حیطه نویسنده و مترجم خارج می‌شود و خود دارای ماهیت و شناسنامه‌ای است که بتواند از خود دفاع کند. به همین دلیل دفاعیه یا توضیحی راجع به کتاب‌ها ندارم.

در ادامه مهمان‌نوازان تعارفی در رابطه با داستان کوتاه ارئه داد.

او گفت آلن پو داستان کوتاه را داستانی دانسته است که  بتوان سر میز شام برای دوستان تعریف کرد و سامرست موآم داستان کوتاه را داستانی می‌داند که بتوان در یک نشست آن را خواند.

مهمان‌نوازان گفت تعاریف داستان کوتاه برای زمانی است که داستان کوتاهِ کوتاه یا داستانک یا فلش‌بوک هنوز به وجو نیامده است اما آنچه برای من مهم است نگاه مارگارت اتوود به داستان کوتاه است. این نویسنده مشهور کانادایی می‌گوید زمانی که شما با یک برشی از زندگی مواجه می‌شوید، می‌بینید، می‌شنوید و تخیل می‌کنید، فرصتی برای ایجاد یک داستان کوتاه به شما داده شده است.

او در مورد انتخاب آثار ترجمه شده افزود: اما اتفاقات بعدی است که داستانی را خوب یا بد جلوه می‌دهد. پس ار یافتن موضوعی برای خلق یک داستان کوتاه خوب، آنچه اهمیت دارد زاویه دید نویسنده است. اولین چیزی که برای انتخاب داستان‌ها مد نظر قرار گرفت تفاوت زاویه دید نویسندگان بود. نویسندگان متفاوتی از سراسر دنیا انتخاب شده‌اند و مسلما جهان‌بینی افرادی که در جزایر کوچکی زندگی می‌کنند با نویسنده‌ای مانند «ایزابل آلنده» متفاوت خواهد بود. این پراکندگی زوایای دید، نویسنده‌ها و آدم‌ها برای من این امکان را فراهم کرد که به سراغ مجموعه‌ای جهان شمول بروم. یعنی مجموعه‌ای از تمام نویسندگان در سراسر دنیا.

وی ادامه داد: مسئله بعدی زیبایی خود داستان از دید کسی که آن را انتخاب کرده بود، است. همه این داستان‌ها در مجموعه‌های داستان کوتاه چاپ شده‌اند و هیچکدام در مجموعه‌ای که فقط از یک نویسنده باشد نیامده است. ملاک انتخاب آن‌ها در واقع زیبایی داستان‌ها بوده است.

این مترجم افزود: زیبایی داستان‌ها، طبق تعریف آن در ادبیات، مد نظر گرفته شده است. چیزی که اهمیت دارد این است که وقتی نویسنده‌ای ناشناخته از یک جزیره را در کنار نویسنده‌ای مثل «جرس کارلو لوی» قرار می‌دهیم چه اتفاقی می‌افتد؟ مخاطب، اثر نویسنده‌ای را که می‌شناسد با ذهنیتی که از او دارد می‌خواند و می‌داند داستانی که می‌خواند به احتمال زیاد ارزش خواندن را دارد. ولی بعد از آن با نویسنده‌ای از کشوری مثل گویان مواجه می‌شود و نتیجه آن ایجاد قیاس بین آن‌ها است.

مهمان‌نوازان ادامه داد: وقتی این آثار در یک مجموعه قرار می‌گیرد خوانده می‌شود. در این مرحله سلیقه مخاطب قابل پیش‌بینی نیست؛ چنانچه بسیاری از مخاطبین داستان‌های ساده این مجموعه را به داستان‌های «آلنده» ترجیه می‌دهد.

او در مورد داستان‌های این کتاب‌ها گفت: در همه مجلد‌های این مجموعه از 4 قاره اصلی آثاری وجود دارد. تمامی نویسندگان آثار، معاصر و پس از 1990 هستند. هچنین همه داستان‌های مدرن هستند و کلاسیک محسوب نمی‌شوند.

برای یک نویسنده و مترجم بهترین آموزش خواندن است

مهمان‌نوازان بهترین آموزش برای یک نویسنده و مترجم  را خواندن عنوان کرد و گفت: برای چاپ کتاب‌های ما در خارج از ایران نباید به پراکنده‌کارهای که از برخی نویسندگانی که به نظر من نابغه هستند بسنده کرد و باید قبول کنیم که از اوج ادبیات جهان فاصله گرفته‌ایم . اگر  قبول کنیم که ضعف داریم کار ما راحت‌تر خواهد بود.

وی با اشاره بر اینکه نویسندگان اکثرا به صورت تجربی این حرفه را آموخته‌اند گفت: اگر این داستان‌ها به خوبی خوانده و درک شود بهترین آموزش است.

او  چندین بار تجدید چاپ کتاب «من او» را  نشان دهنده این موضوع دانست که ما نمی‌توانیم باز هم مثل آن اثر را تولید کنیم.

مهمان‌نوازان ترجمه «داستان‌های کوتاه جهان» و در اختیار قرار دادن آن به زبان فارسی را مهمترین اتفاق آن، جدای از انتخاب آثار خوب و زیبایی داستان دانست و گفت که این مجموعه شامل حدود 300 داستان کوتاه با ترجمه یک مترجم با لحن‌های متفاوت است.

 مهمان‌نوازان در پایان از کمک‌های خوب، مشاوره و پشتیبانی مسعود کوثری و انتشارات علمی فرهنگی تشکر کرد.