ضرورت دموکراتیزه شدن دولت و فرهنگ

به گزارش لیزنا بر اثر اعلام روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، آرمین امیر، عضو هیات علمی  جامعه شناسی فرهنگ دانشگاه علامه طباطبایی در این نشست با اشاره به اینکه کتاب جامعه شناسی فرهنگ ویلیامز مبارزه با کلیتی است که از شیوه زندگی نشأت می گیرد، افزود: نویسنده این کتاب به دلیل خاستگاه طبقاتی اش، با دوگانه چپ و بورژوا مخالفت می کند و درواقع بخشی از مبارزه و مخالفت با سرمایه داری و مصرف گرایی از دل بورژازی درمی آید. بنابرای به تعبیر ویلیامز برای مخالفت با بورژوازی نباید به فکر نابودی آن بود.

امیر با اشاره به اینکه فرهنگ عامیانه بحث پررنگی در این کتاب است، گفت: ویلیامز در این کتاب به حوزه های مختلفی که فرهنگ به آنها می پردازد توجه می کند و برای فرهنگ هفت وظیفه برمی شمارد. 

به اعتقاد او جامعه شناسی فرهنگ با فرایندهای اجتماعی از جمله ایدئولوژی سروکار دارد. همچنین جامعه شناسی با شکل های فرهنگی، ابزارهای تولید سروکار دارد و از سوی دیگر باید روش های شناسایی تشخیص فرهنگ را بررسی کند. همچنین جامعه شناسی فرهنگ به شکل های هنری خاص توجه می کند و فرایندهای بازتولید اجتماعی فرهنگ را در نظر می گیرد و به موارد عام و خاص فرهنگ می پردازد . به زعم ویلیامز، فرهنگ قرارگاهی است که مخالفت با قدرت را ایجاد می کند.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: ویلیامز خود به طبقه کارگر تعلق دارد اما با این وجود معتقد است.  لازم نیست برای مبارزه با سرمایه داری لزوما تعلق به نظام بورژوازی نداشته باشید. به تعبیر ویلیامز حتی مخالفان سرمایه داری هم می توانند در درون نظام سرمایه داری قرار داشته باشند . دکتر امیر در ادامه به جامعه ایران اشاره کرد و گفت: ما در ابتدای انقلاب اسلامی بخت آن را داشتیم تا سبک زندگی مبتنی بر آرمانهای انقلاب و مخالف با ویژگی های سرمایه داری بناکنیم اما با مجموعه فسادها و الیگارشی که در دولت اتفاق افتاد، آن را از دست دادیم.

در ادامه این نشست، رضا تسلیمی طهرانی دانش آموخته جامعه شناسی دانشگاه تهران، با توصیف این کتاب به عنوان یکی از آثار مهم حوزه جامعه شناسی فرهنگ به بخشهای مختلف آن اشاره کرد و گفت: کتاب مطالب هیجانی و جذاب ندارد اما چون به توضیح جامعه شناسی فرهنگ می پردازد، از این نظربسیار مهم است. این کتاب البته از معدود آثاری است که به فارسی ترجمه شده و نویسنده تلاش کرده تا حوزه های مختلف جامعه شناسی فرهنگ را توضیح دهد.

طهرانی افزود: نویسنده در این کتاب، فرهنگ را از مقوله تعلیم و تربیت و فرهیخته شدن آدمها دور می کند و به سبک زندگی می پردازد و چنین تعبیر می کند که فرهنگ، نظام دلالت گری است که از طریق آن نظام اجتماعی وارد مرحله ای خاص می شود. به عبارت دیگر، ویلیامز به تعریف فرهنگ در بین توده افزاد تأکید دارد. او در هشت فصل مباحث موردنظر خود را در این کتاب شرح می دهد. در فصل نخست به بررسی جامعه شناسی فرهنگ و مفهوم آن پرداخته و روند فرهیخته ساختن افراد و سبک زندگی را شرح می دهد. همچنین رابطه بین فرهنگ و بازار و نسبت این دو در کتاب شرح داده می شود .

طهرانی با اشاره به افول مکاتب هنری و ادبی در ایران افزود: این کتاب می تواند به طرح این موضوع در ایران کمک کند آن چنان که ویلیامز در این کتاب به این موضوعات اشاره کرده است. همچنین در فصل چهار این اثر فرایند تولید فرهنگی شرح داده شده و ماتریالیسم فرهنگی و سازمان های فرهنگی توضیح داده می شود .

طهرانی، ضعف دانش اجتماعی و فرهنگ عمومی در کشور را عامل افول مکاتب ادبی و هنری در ایران دانست و افزود: جامعه شناسان ایرانی در حوزه جامعه شناسی فرهنگ بسیار کم کار کرده اند. متاسفانه جامعه شناسی در ایران در اکثر حوزه ها دچار ضعف است و تحقیقات و تولیدات ما در حوزه جامعه شناسی فرهنگ و در زمینه هایی مانند سبک زندگی، ایدئولوژی، انواع هنرها و غیره کم است و از این منظر کتاب جامعه شناسی فرهنگ می تواند سوژه های مفیدی را در اختیار محققان ایرانی قرار دهد. در نظام فرهنگی نیز شاهد این نقص هستیم که افراد از فرهیختگی برخوردار نیستند.

در ادامه این نشست، حسام سلامت، دانشجوی دکتری جامعه شناسی دانشگاه تهران نیز به بررسی جایگاه این کتاب در جامعه علمی ایران پرداخت و گفت: متاسفانه ما با تاخیر 52 ساله در حال مواجهه با آثار اصلی مطالعات فرهنگی در دنیا هستیم. از این منظر ترجمه کتاب جامعه شناسی فرهنگ بسیار مغتنم است .

سلامت به محتوای این کتاب اشاره کرد و گفت: کتاب ویلیامز به نوعی نقشه نگاری موضوعی از جامعه شناسی فرهنگ است. ما با مواضع ایجابی ویلیامز مواجه نمی شویم و موضع او را نمی توانیم کشف کنیم.

 او در ادامه به دو مفهومه دموکراتیزه کردن فرهنگ  و فاصله گذاری در اندیشه ویلیامز اشاره کرد و گفت: به اعتقاد ویلیامز هرچه فاصله اجتماعی از مرکز قدرت بیشتر باشد دست محقق یا نهاد برای خلاقیت بازتر می شود؛ به اعتقاد ویلیامز به طور مثال مطبوعات و صدا و سیمای دولتی چنانچه از مرکز قدرت دورتر باشند می توانند خلاقیت بیشتری داشته باشند اما مادامی که دستشان در جیب دولت باشد نمی توانند از ایدئولوژی دولتی به دور باشند .

سلامت، شرط نفس کشیدن فرهنگ را فاصله گذاری از قدرت و دولت دانست و افزود: در این صورت فرهنگ به عنوان یک امر خلاق و نوآور شناخته خواهد شد. وی تاکید کرد: البته در این فرایند باید امکان دموکراتیزهشدن دولت را نیز در نظر داشته باشیم تا در نهایت مفهوم دموکراتیزه شدن فرهنگ نیز به وجود بیاید. پس درحوزه سیاستگذاری از دیدگاه ویلیامز ما می توانیم از دو مفهوم فاصله گذاری و ضرورت دموکراتیزه کردن فرهنگ در ارتباط با دولت سخن بگوییم .

در پایان این نشست، به پرسش های حاضران پاسخ داده شد.

این کتاب اثر ریموند ویلیامز، توسط حسن چاووشیان در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و کتاب ارتباطات ترجمه و از سوی انتشارات پژوهشگاه منتشر شده است.