فرهنگ دوران جاهلی بعد از اسلام منسوخ نشد

به گزارش خبرنگار لیزنا، جلسه رونمایی از کتاب «بازمانده‌هایی از فرهنگ دوران جاهلی در تمدن اسلام» نوشته ادوارد وسترمارک با ترجمه علی بلوکباشی روز سه‌شنبه ۲۸ فروردین ماه در سرای اهل قلم خانه کتاب برگزار شد. در این جلسه مترجم کتاب به همراه علی بهرامیان، ناصر تکمیل همایون و صادق سجادی حضور داشتند.

بلوکباشی به علاوه ترجمه کتاب وسترمارک همچنین تعلیقاتی به کتاب افزوده است که جنبه پژوهش تطبیقی دارد و یافته‌های محقق غربی را با فرهنگ ایرانی مقایسه کرده است. این مردم‌شناس در ابتدای جلسه گفت: دوران جاهلیت یا همان دوران قبل از اسلام در سرزمین عرب را نمی‌توان یک تمدن دانست ولی فرهنگ آن زمان بعد از اسلام به کلی منسوخ نشد و پیامبر اکرم بعضی از آداب و رسوم آن دوران که نیک بودند را در تمدن اسلامی حفظ کردند. باید توجه داشت که پیامبر اکرم در ۴۳ سالگی به بعثت رسید، پس حدود دو سوم زندگی خود را در عصر جاهلیت گذراند و در آن بالید.

وی درباره کتاب عنوان کرد: نویسنده این کتاب که هم جامعه‌شناس و هم فلسفه دان است، ۹ سال تحقیق میدانی در میان مردم شمال آفریقا انجام داده است و کوشیده تمام عناصر دورن جاهلیت در میان مردمی که مسلمان شده‌ان اند را به دست بیاورد و بیشتر به بربرها توجه کرده است.

بلوکباشی افزود: فرهنگی که وسترمارک ارائه می‌دهد آمیخته‌ای است از عناصر کهن یونانی، مصری، بربری و عرب دوره جاهلیت و مسلمان. این کتاب در شش بخش نوشته شده است که سه بخش مربوط به جن، چشم بد و نفرین می‌شود و سه بخش هم مربوط به قداست است. این کتاب به ما نشان می‌دهد که این مردم چگونه می‌اندیشند و چه نوع جهان‌بینی دارند.

این پژوهشگر و محقق درباره بخش تعلیقاتی که خود به کتاب افزوده است توضیح داد: من یک پژوهش تطبیقی انجام داده‌ام که تمام عتاصری که وسترمارک به دست آورده‌است را با مشاهدات فرهنگ ایران مقایسه کرده‌ام.

در ادامه صادق سجادی درباره کتاب گفت: اسم اصلی این کتاب «بقایای فرهنگ شرک‌آمیز در تمدن محمدیان» است. در قرن نوزدهم در غرب به قیاس با مسیحیان، گروهی از اسلام‌شناسان، اسلام را مذهب محمدیان می‌نامیدند. بعدا به تدریج با مقالات متعددی که نوشته شد این نام‌گذاری منسوخ شد.

وی درباره کلمه جاهلیت توضیح داد: کلمه جاهلیت آنچه ما با نادانی مترادف می‌دانیم نیست. این یک اصطلاح است که به دوران عرب قبل از اسلام داده شده است و معنای خاص خود را دارد.

سجادی اضافه کرد: شاید وسترمارک اولین محققی باشد که به این صورت جدی در این زمینه کار میدانی انجام داده باشد. البته این کار اشکالاتی دارد. به طور مثال مدام در کتاب تکرار می‌شود که شمال آفریقا در قرن پنجم فتح شد ولی ما می‌دانیم که این اتفاق در قرت اول هجری افتاد.

او در پایان عنوان کرد: در تحقیقات تاریخی جای مردم‌شناسی خالی است. زیرا با اشراف به مردم‌شناسی بسیاری از اتفاقات و تحولات تاریخی را می‌توان بهتر فهمید. بسیاری از تصمیمات در دوران پیش از تاریخ بر اساس قوانین قومی بوده‌اند و این موضوع در دنیای شرق و غرب مشابه است.

در بخش دیگری از این جلسه ناصر تکمیل همایون و علی بهرامیان نیز به ایراد سخن پرداختند. تکمیل همایون ضمن تمجید از کار بلوکباشی در ترجمه و تالیف بخشی از کتاب گفت: جنبه‌های میدانی تحقیق بسیار قوی است ولی ریشه و پایه آن در شناخت اقوام ضعیف است که نیاز به تحقیقات کتابخانه قوی دارد. بعضی از یافته‌ها شنیداری هستند که صحت آن را نمی‌توان به راحتی تایید کرد.

بهرامیان عنوان کرد: بلوکباشی در زمینه مردم‌شناسی محققی پیشرو است. این کتاب او بیش از آنچه در مقالات او دیده‌ایم این را نشان می‌دهد. تعلیقات بلوکباشی این کتاب را ارزشمند کرده است و به نوعی آن را احیا کرده. این کتاب می‌تواند معیاری برای محققین جوان باشد که تعهد مترجم به اثر را نشان می‌دهد.