جشن انتخاب؛ خیز برای نوبل کوچک

به گزارش لیزنا، در مراسم معرفی نامزدهای ایرانی جایزه هانس کریستین اندرسن سال ۲۰۲۶ میلادی  که با عنوان «جشن انتخاب» برگزار شد، «احمد اکبرپور»، نویسنده و «علیرضا گلدوزیان»، تصویرگر کتاب های کودکان و نوجوانان، به عنوان دو نامزد جایزه هانس کریستین اندرسن یا «نوبل کوچک» سال ۲۰۲۶ میلادی معرفی شدند و سخنرانان نشست درباره چرایی و چگونگی این دو انتخاب و کارنامه دو هنرمند منتخب سخن گفتند.

«شکوه حاجی نصرالله»، عضو شورای کتاب کودک و «شادی هاشمی»، عضو گروه کتاب تصویری شورای کتاب کودک، نخستین سخنرانان این مراسم بودند که به ترتیب درباره چگونگی و روند اجرایی انتخاب احمد اکبرپور و علیرضا گلدوزیان از سوی شورای کتاب کودک سخن گفتند.

احمداکبرپور صدایی مهم در ادبیات معاصر کودک و نوجوان است

«محمدرضا شمس»، نویسنده ادبیات کودک و نوجوانان و از کارشناسان و داوران دخیل در انتخاب نامزدها، با اشاره به اینکه «احمداکبرپور صدایی مهم در ادبیات معاصر کودک و نوجوان است»، گفت: «سبک نوشتاری او با رویکرد پست‌مدرن مشخص می‌شود که اغلب شامل عناصری مانند فرا داستان، بینامتنیت و تمرکز بر تجربه‌های ذهنی شخصیت‌ها است. این سبک منحصر به فرد به او این امکان را می‌دهد که به بررسی موضوعات پیچیده، به‌گونه‌ای بپردازد که هم برای مخاطبان جوان و هم برای بزرگ‌ترها قابل دسترسی و جذاب باشد.»محمدرضا شمس در ادامه سخنان خود در چهار بخش به تحلیل آثار احمد اکبرپور پرداخت. به گفته وی «استفاده از زبان ساده و روان برای درک بهتر مخاطب- خلق داستان‌های جذاب با موضوعات متنوع-توجه به مسائل اجتماعی و روان‌شناختی کودکان-شخصیت‌پردازی قوی و باورپذیر» از ویژگی های احمد اکبرپور است. این نویسنده «توجه به فرهنگ و سنت های ایرانی و معرفی شخصیت ها و مکان های بومی» را از دیگر ویژگی های اکبرپور دانست. محمدرضا شمس با اشاره به وجود تخیل و خلاقیت در داستان‌ها-ترکیب عناصر واقعی و خیالی-توجه به جزئیات و توصیفات و وجود تصاویر ذهنی قوی» در آثار احمد اکبرپور، او را نویسنده ای نوآور دانست و در ادامه به تاثیر اکبرپور بر ادبیات کودک و نوجوان و دستاوردهایش پرداخت.

تنوع تصویری و پیوستگی شخصیتی دو خصلت بارز گلدوزیان

«کیانوش غریب پور»، گرافیست و تصویرگر کتاب کودک سخنران بعدی مراسم بود که با اشاره به سابقه کاری علیرضا گلدوزیان، «تنوع تصویری و پیوستگی شخصیتی» را دو خصلت بارز او دانست و افزود: «گلدوزیان مدام پیشرفت کرده و جا عوض کرده و هر بار بهتر از قبل شده است به طوری که هر بار چیزی بهتر از او معرفی شده است.» غریب پور با اشاره به اینکه «گلدوزیان، تصویرگری تمام وقت و پرکار است» ، «جستجوگری او در تکنیک» و «قدرت طراحی در تصویرسازی» را دو ویژگی این تصویرگر دانست.

«نویسنده مولف» و «نویسنده مهندس» 

«فریدون عموزاده خلیلی»، نویسنده و رئیس هیئت مدیره انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، نیز در سخنانی، ضمن آرزوی موفقیت برای این دو هنرمند کشور، به وجوه دیگری از آثار احمد اکبرپور پرداخت. وی با تفکیک بین دو مفهوم «نویسنده  مولف» و «نویسنده مهندس» گفت: «احمد اکبرپور یک نویسنده ی مولف است. نویسنده مولف مثل معماری است. به این معنا که فرایند کار او یک فرایند هنری و توام با خلق است.» این پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان افزود: «ما نویسندگان مهندس یا تکنسین خوب هم داریم که آثارشان را بر اساس آموزه های داستان نویسی می نویسند. اما احمد اکبرپور در برابر کلیشه ها تسلیم نیست. مهم ترین خصلت کارهای او این است که به تعبیر نیل گیلمن مثل خودش می نویسد.»

در ادامه این نشست دکتر «حسین شیخ رضایی»، عضو شورای کتاب کودک، به قرائت دفاعیه شورای کتاب کودک برای انتخاب احمد اکبرپور برای جایزه هانس کریستین اندرسن پرداخت. در بخشی از این دفاعیه آمده است: «این انتخاب به دلیل اثرگذاری مستمر این نویسنده در شکل دادن به ادبیات مدرن کودک و نوجوان ایران، گسترش دادن ادبیات باکیفیت میان خوانندگان و بالا بردن سطح کیفی این ادبیات در سه دهۀ گذشته انجام گرفته است. استفاده از فرم، تکنیک و شگردهای نو و خلاقانه؛ به مشارکت طلبیدن مخاطب هنگام خواندن اثر؛ شکستن سلسله‌مراتب قدرت در داستان و تغییر جایگاه افراد فروتر؛ توجه به کودکان و نوجوانان با نیازهای ویژه؛ خلق آثاری که موجب ارتقای قدرت تفکر خلاق و انتقادی می‌شوند؛ کلیشه‌گریزی، تجربه‌گرایی و پرهیزاز نگاه تعلیمی به ادبیات؛ توجه به ارزش‌های جهان‌شمول و انسانی مانند صلح، دوستی، مدارا، دگرپذیری و خانواده؛ ارتباط مؤثر و مستمر با مخاطبان؛ برگزاری مستمر کارگاه‌های داستان‌نویسی برای کودکان و بزرگسالان؛ تنوع در خلق داستان در گونه‌های مختلف طنز، فانتزی، واقع‌گرا، تاریخی و اسطوره‌ای؛ استفادۀ خلاقانه از زبان و تصویر؛ موفقیت در عرصۀ جهانی و ترجمۀ آثار به چندین زبان دیگر ازجمله دلایل شورای کتاب کودک برای این انتخاب هستند. آثار احمد اکبرپور با برخورداری از تنوع محتوایی، نوآوری‌های فرمی و تکنیکی، و نیز غنای هنری و زیبایی‌شناختی، جهان ادبی ویژۀ او را می‌سازند. آثار او علاوه بر مخاطبان فارسی‌زبان، برای خوانندگان غیرفارسی‌زبان نیز دریچه‌هایی به دنیاهایی سرشار از شگفتی گشوده است.»

توجه به کودکان با نیازهای ویژه

در بخش پایانی دفاعیه شورای کتاب کودک آمده است: «با نگاهی کلی به کارنامۀ ادبی احمد اکبرپور می‌توان دید که او در سرزمین ادبیات مدرن فارسی گام در راه‌هایی گذاشته که کمتر نویسنده‌ای پیش از او به آنها رفته است. اکبرپور در روایت داستان خود نوگرا و مبتکر است؛ او بسیاری از تکنیک‌های مدرن/پست‌مدرن روایت را از ادبیات بزرگسال به ادبیات کودک آورده و با مناسب‌سازی از آنها استفاده کرده است؛ پایان بسیاری از داستان‌های او گشوده است و خواننده خود باید در ساخت داستان و تفسیر آنها مشارکت کند. از جنبۀ محتوایی نیز او نگاهی تعلیمی به ادبیات کودک نداشته است؛ آثار او به ارزش‌های انسانی پایبندند، به کودکان با نیازهای ویژه و کودکانی که در شرایط بحرانی زندگی می‌کنند توجه دارند؛ و به مخاطب فرصت تفکر نقادانه می‌دهند. نکتۀ مهم دیگر حضور پررنگ طنز در آثار اکبرپور است. او از معدود نویسندگانی است که یا آثاری سراسر طنز برای کودکان نوشته یا در لابه‌لای آثار خود از طنز سود برده است. بسیاری از کتاب‌های اکبرپور توسط برترین تصویرگران ایرانی تصویرگری شده که همین امر سبب جذابیت آثار او شده است. این نکات سبب شده است که کتاب‌های او به بیش از هفت زبان ترجمه شوند؛ جوایز ملی و بین‌المللی زیادی را به خود اختصاص دهند؛ به فهرست‌های افتخار متعددی راه یابند؛ و بر اساس آنها فیلم تهیه شود. اکبرپور طی دوران کار حرفه‌ای خود همواره به فعالیت‌های ترویجی و حضور میان خوانندگان آثارش نیز اهمیت داده است. او یکی از شناخته‌شده‌ترین مدرسان نویسندگی خلاق برای کودکان و بزرگسالان است. آثار او توجه منتقدان ادبی، معلمان و تسهیلگران را نیز به خود جلب کرده و به همین دلیل مقالات و پایان‌نامه‌های متعددی با محوریت آثار او نوشته شده‌اند.»

قرائت دفاعیه شورای کتاب کودک برای نامزدی علیرضا گلدوزیان در بخش تصویرگری جایزه هانس کریستین اندرسن، بخش پایانی این مراسم بود که توسط «ملیحه سلیمی» عضو گروه کتاب تصویری شورا و از کارشناسان و داوران دخیل در این انتخاب، قرائت گردید. در بخشی از این بیانیه آمده است: «این انتخاب به دلیل نقش برجسته و تأثیرگذار این هنرمند در شکل‌دهی به کتاب‌های تصویری کودکان در ایران معاصر صورت گرفته است. آثار او با مهارت حرفه‌ای بالا، تنوع در بیان هنری، دانش عمیق از سنت‌های بصری و توانایی تفسیر خلاقانه متون با استفاده از زبانی تصویریِ منحصربه‌فرد شناخته می‌شوند.»

تأثیری ماندگار بر اشیاء، داستان‌ها و کتاب‌های تصویری

در این دفاعیه ضمن بررسی کارنامه و آثار علیرضا گلدوزیان آمده است: «آشنایی گلدوزیان با تاریخ نقاشی ایران و توانایی او در استفاده از عناصر، زاویه دید و ترکیب‌بندی‌های نقاشی ایرانی در آثارش، ویژگی‌ای برجسته در کارنامه هنری‌اش است. او در کتاب هزار هزار دانه انار، با الهام از زیبایی هنرهای بومی شرق ایران و صنایع دستی زنان خراسان، تصاویری قدرتمند و تأثیرگذار خلق کرده است. در بسیاری از کتاب‌هایش، او عناصر بصری میراث فرهنگی ایران و دیگر فرهنگ‌ها را به‌خوبی به نمایش گذاشته است. با گذشت سال‌ها، گلدوزیان خلاقیت خود را به سطوح جدیدی ارتقا داده و در هر پروژه، همواره به‌دنبال تجربه‌های نوین بصری و شیوه‌های بیانی نو است. او با هر کتاب، دنیای جدیدی از داستان و تصویر خلق کرده و تلاش کرده است تا در هر اثر، خواننده را به مشارکت در فرآیند داستان‌پردازی دعوت کند. آثار او استانداردهای جدیدی در تصویرگری و طراحی ایجاد کرده و با شکل‌های شگفت‌انگیز خود، تأثیری ماندگار بر اشیاء، داستان‌ها و کتاب‌های تصویری گذاشته است. کتاب‌های تصویری او تازگی دارند و موجب تحرک و هیجان در کودکان می‌شوند. به همین دلیل، شورای کتاب کودک باور دارد که نامزدی او برای دریافت جایزه هانس کریستین اندرسن کاملاً شایسته است.»

جایزه هانس کریستین اندرسن یا جایزه نوبل کوچک، جایزه ای جهانی است که هر دو سال یک بار از سوی دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان(IBBY) به نویسندگان و تصویرگران کتاب کودک و نوجوان اهدا می شود‌. شورای کتاب کودک عهده دار معرفی نامزدها برای این جایزه جهانی است. پیش از این و در سال های گذشته، نویسندگانی چون هوشنگ مرادی کرمانی، محمد رضا یوسفی، محمدهادی محمدی، زنده یاد احمدرضا احمدی و فرهاد حسن زاده برای بخش نویسندگی و هنرمندانی چون فرشید مثقالی، نسرین خسروی، محمدعلی بنی اسدی و پژمان رحیمی زاده برای بخش تصویرگری جایزه هانس کریستین اندرسن معرفی شده‌اند که در این میان، فرشید مثقالی تنها چهره ای است که موفق به دریافت این جایزه در سال ۱۹۷۴ شده است. شورای کتاب کودک نخستین باری است که پس از معرفی نامزدهای خود، عهده دار اجرای مراسمی چون «جشن انتخاب» شده است. فعالان ادبیات کودک و نوجوان امیدوارند که این حرکت نو، طلیعه ای بر موفقیت جهانی نامزدهای ایرانی باشد.